Frida Kahlo: «Αξίζεις σύντροφο που θα διώξει τα ψέματα και θα σου φέρει ελπίδα, καφέ, ποίηση»

Γυναίκα-θύελλα, γυναίκα-καμβάς, γυναίκα σπασμένη. Γυναίκα που ζωγράφισε το σώμα της σαν να ήταν τοπίο καταστροφής και, ταυτόχρονα, πηγή δύναμης. Αυτοπορτρέτα, πάθος, πόνος, χρώματα πυρωμένα. Αυτή ήταν, είναι και θα είναι η Μεξικανή ζωγράφος Frida Kahlo.

Στο Μεξικό, την τιμούν ως ιέρεια του τοπικού και του ιθαγενούς πολιτισμού. Σε όλον τον κόσμο, ως μούσα της γυναικείας αυτογνωσίας και αντίστασης. Μια γυναίκα που τόλμησε να αντικρίσει τον εαυτό της κατάματα και να τον δείξει όπως πραγματικά είναι: σκληρός, γυμνός, θλιμμένος, ανυπότακτος.

Και φυσικά, μια γυναίκα που μετέτρεψε την εικόνα της σε εικαστική επανάσταση

Τα χαρακτηριστικά, σχεδόν ενωμένα φρύδια της έγιναν fashion statement πολύ πριν ο όρος «statement» αποκτήσει σημασία. Ένα βλέμμα που δεν υπέκυπτε στο βάρος της εποχής του, αλλά την κοιτούσε κατάματα. Στα αυτοπορτρέτα της, τα φρύδια αυτά πρωταγωνιστούν ως σύμβολο ακεραιότητας και ασυμβίβαστης ομορφιάς. Σήμερα, το πρόσωπό της, με το αυστηρό βλέμμα και τα χαρακτηριστικά φρύδια, δεν ανήκει πια μόνο στην Ιστορία της Τέχνης, αλλά και στην Ιστορία της Μόδας.

Η ζωή της; Ένα συνεχές μαρτύριο. Παιδική πολιομυελίτιδα. Στην εφηβεία, θύμα φρικτού τροχαίου. Τριάντα εγχειρήσεις. Σπονδυλική στήλη κομματιασμένη, λεκάνη θρυμματισμένη, πλευρά σπασμένα, ώμος εξαρθρωμένος, ψυχή ποδοπατημένη. Ξαπλωμένη σε γύψο, άρχισε να ζωγραφίζει. Ήταν ο μόνος τρόπος για να αναπνεύσει.

Κάθε της έργο, μια αυτοψία. Περίπου διακόσιοι πίνακες, σκίτσα και σχέδια. Στους 143 πίνακές της, οι 55 είναι αυτοπορτρέτα. Ζωγράφιζε τον εαυτό της ξανά και ξανά, όπως έκαναν όλοι οι μεγάλοι πριν από εκείνη –ο Rembrandt, ο Van Gogh, ο Monet. Μόνο που εκείνη δεν αναζητούσε το πορτρέτο της. Το ανεξίτηλο αποτύπωμα της άφηνε.

Η «Σπασμένη Κολώνα» είναι το απόλυτο χρονικό του πόνου. Το σώμα της, σχεδόν γυμνό, σχισμένο στα δύο. Η σπονδυλική της στήλη απεικονίζεται σαν μια σπασμένη, διακοσμητική κολόνα. Καρφιά τρυπούν το δέρμα της. Στο στήθος, ένας νάρθηκας κρατά τα κομμάτια της στη θέση τους.

Το πρώτο της αυτοπορτρέτο, το «Self-Portrait in a Velvet Dress» (1926), αντλεί από την παράδοση των Μεξικανών πορτρετιστών του 19ου αιώνα, οι οποίοι είχαν επηρεαστεί από την Αναγέννηση. Τα δεμένα παραπετάσματα στο φόντο επανεμφανίζονται σε έργα όπως το «Self-Portrait - Time Flies» (1929), το «Portrait of a Woman in White» (1930) και το «Self-Portrait Dedicated to Leon Trotsky» (1937). Στο «Time Flies», φορά παραδοσιακή φορεσιά και χρησιμοποιεί τα χρώματα της μεξικανικής σημαίας – κόκκινο, λευκό και πράσινο – σαν να ζωγραφίζει την ίδια της τη χώρα πάνω στο πρόσωπό της.

«Ζωγραφίζω αυτοπορτρέτα γιατί είμαι τόσο συχνά μόνη. Γιατί εγώ είμαι ο άνθρωπος που γνωρίζω καλύτερα», έλεγε.

Όμως, η Frida Kahlo δεν ήταν μόνο τα έργα της

Ήταν και ο έρωτάς της –αυτός ο άγριος, θυελλώδης, αυτοκαταστροφικός έρωτας για τον Μεξικανό ζωγράφο, Diego Rivera. Απιστίες κι από τους δύο, ζήλια, πληγές που άνοιγαν και δεν έκλειναν ποτέ. Στο «Self-Portrait with Cropped Hair» (1940), εμφανίζεται με αντρικό κοστούμι, κρατώντας ψαλίδι, με τα κομμένα μαλλιά της πεσμένα γύρω της. Ένα τελετουργικό, κάθε φορά που εκείνος την πρόδιδε.

Στο «Memory, the Heart» (1937), η προδοσία του Diego με τη μικρότερη αδελφή της, Christina, γίνεται εικόνα που μιλάει από μόνη της: μια τεράστια, σπασμένη καρδιά στα πόδια της εκτεθειμένη. Το 1939 παίρνουν διαζύγιο, για να ξαναπαντρευτούν έναν χρόνο αργότερα. Στις «Δύο Φρίντες» (1939), απεικονίζεται εις διπλούν: η μία με την παραδοσιακή φορεσιά Tehuana, που αγαπούσε ο Rivera, η άλλη με ευρωπαϊκό φόρεμα -η προδομένη, η παρατημένη. Λίγα χρόνια αργότερα, επιστρέφει στην ίδια φορεσιά στα «Self-Portrait as a Tehuana» (1943) και «Self-Portrait» (1948).

Η τέχνη της είναι γεμάτη προκολομβιανά αντικείμενα –τα ίδια που γέμιζαν το σπίτι της, το Blue House. Εκείνη μάζευε κοσμήματα, εκείνος αγάλματα και ειδώλια. Τα φορά στους πίνακές της: «Self-Portrait - Time Flies» (1926), «Self-Portrait with Monkey» (1938), «Self-Portrait with Braid» (1941). Εμφανίζονται ξανά στα «The Four Inhabitants of Mexico City» (1938), «Girl with Death Mask» (1938) και «Self-Portrait with Small Monkeys» (1945).

«Η ζωγραφική μου κουβαλάει το μήνυμα του πόνου», παραδεχόταν.

Σουρεαλίστρια ή ρεαλίστρια;

Το 1940 συμμετείχε στην «International Exhibition of Surrealism», με τα εμβληματικά «The Two Fridas» και «The Wounded Table». Ο André Breton τη χαρακτήρισε σουρεαλίστρια –εκείνη τον απέρριψε. «Εγώ ζωγραφίζω τη δική μου πραγματικότητα», θα έλεγε.

Το 1945, όταν της ζήτησαν να διαβάσει τον «Μωυσή και Μονοθεϊσμό» του Sigmund Freud και να το αποτυπώσει ζωγραφικά, το έκανε. Το έργο «Moses» απέσπασε το δεύτερο βραβείο στο Palacio de Bellas Artes.

Στη ζωή της, πούλησε ελάχιστους πίνακες. Έκανε μόνο μία ατομική έκθεση στο Μεξικό, το 1953, λίγο πριν πεθάνει στα 47 της.

Σήμερα, τα έργα της πωλούνται σε μυθικές τιμές. Το 2006, το αυτοπορτρέτο «Roots» πουλήθηκε για 5,62 εκατομμύρια δολάρια στη Sotheby’s της Νέας Υόρκης, το ακριβότερο έργο Λατινοαμερικανικής τέχνης σε δημοπρασία, ανακηρύσσοντάς την ταυτόχρονα μία από τις εμπορικότερες γυναίκες ζωγράφους στην ιστορία.

Αλλά η Frida Kahlo δεν υπήρξε μόνο μια καλλιτεχνική επένδυση. Με τις μαρξιστικές της πεποιθήσεις, η ίδια, μαζί με τον Che Guevara και λίγες ακόμη φιγούρες, έγινε παγκόσμιο σύμβολο αντικουλτούρας. Η κληρονομιά της δεν ανήκει μόνο στις γκαλερί. Ζει στη φαντασία, στη μόδα, στις γυναίκες που δεν αντέχουν να σωπαίνουν.

Γεννημένη σαν σήμερα, 6 Ιουλίου 1907, η Kahlo έφυγε από τη ζωή στις 13 Ιουλίου 1954, μόλις στα 47 της. Γνώρισε παγκόσμια φήμη όσο ζούσε, μα τίποτα δεν συγκρίνεται με τη σημερινή της παρουσία. Σήμερα, τη χαρακτηρίζουν «μητέρα του selfie».

Στο Μουσείο Frida Kahlo στην Πόλη του Μεξικό, το Blue House παραμένει όπως το άφησε. Οι τοίχοι κοβαλτίου, τα αντικείμενά της, τα έργα της –όλα εκεί, σαν να επιστρέφει ανά πάσα στιγμή. Εκεί γεννήθηκε, εκεί έζησε, εκεί πέθανε. Σήμερα, είναι το πιο δημοφιλές μουσείο της Coyoacán και από τα κορυφαία της Πόλης του Μεξικό.

Με αφορμή τα 118 χρόνια από τη γέννησή της ακολουθούν κάποια από τα μοναδικά λόγια της που έμειναν ανεξίτηλα στον χρόνο - ακριβώς όπως και τα έργα της

Η ζωγραφική ολοκλήρωσε τη ζωή μου.

Το μόνο που ξέρω είναι πως ζωγραφίζω επειδή το έχω ανάγκη. Ζωγραφίζω ό,τι περνάει από το μυαλό μου, χωρίς καμία άλλη σκέψη.

Στη ζωή μου υπήρξαν δύο μεγάλα δυστυχήματα. Το ένα ήταν το τρόλεϊ και το άλλο ο Diego. Ο Diego ήταν μακράν το χειρότερο.

Πόδια, τι να σας κάνω όταν έχω φτερά για να πετάξω;

Σου αφήνω το πορτρέτο μου, για να έχεις την παρουσία μου όλες τις μέρες και τις νύχτες που θα είμαι μακριά σου.

Σ’ αγαπώ πιο πολύ κι από το ίδιο μου το δέρμα.

Το πιο σημαντικό μέρος του σώματος είναι ο εγκέφαλος. Από το πρόσωπό μου, μου αρέσουν τα φρύδια και τα μάτια.

Ζωγραφίζω αυτοπορτρέτα γιατί είμαι τόσο συχνά μόνη. Είμαι ο άνθρωπος που γνωρίζω καλύτερα.

Προσπάθησα να πνίξω τις λύπες μου, αλλά τα καταραμένα έμαθαν να κολυμπούν και τώρα πνίγομαι από αυτό το έντιμο και καλό συναίσθημα.

Ελπίζω η έξοδος να είναι χαρούμενη και να μη χρειαστεί ποτέ να επιστρέψω.

Τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από το γέλιο. Είναι δύναμη να γελάς, να παραδίνεσαι, να γίνεσαι ανάλαφρος. Η τραγωδία είναι το πιο γελοίο πράγμα.

Κάποτε πίστευα ότι ήμουν ο πιο περίεργος άνθρωπος στον κόσμο. Μετά σκέφτηκα ότι υπάρχουν τόσοι άνθρωποι εκεί έξω. Σίγουρα υπάρχει κάποιος σαν κι εμένα, που νιώθει το ίδιο παράξενα και ελαττωματικά. Τον φανταζόμουν, και φανταζόμουν πως ίσως σκέφτεται κι εκείνος εμένα. Αν είσαι εκεί έξω και το διαβάζεις αυτό, να ξέρεις πως είναι αλήθεια –είμαι εδώ, και είμαι το ίδιο παράξενος άνθρωπος με εσένα.

Η ζωγραφική μου κουβαλάει το μήνυμα του πόνου.

Ζωγραφίζω λουλούδια για να μη μαραθούν ποτέ.

Το να ζωγραφίζεις είναι το πιο σπουδαίο πράγμα, μα το να το κάνεις καλά είναι τρομερά δύσκολο.

Στο τέλος της μέρας, μπορούμε να αντέξουμε πολύ περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε.

Τίποτα δεν είναι απόλυτο. Όλα αλλάζουν, όλα κινούνται, όλα περιστρέφονται, όλα πετούν και χάνονται.

Λίγο-λίγο θα λύσω τα προβλήματά μου και θα επιβιώσω.

Σου αξίζει ένας σύντροφος που θα διώχνει τα ψέματα και θα σου φέρνει ελπίδα, καφέ και ποίηση.

Ήμουν παιδί που τριγυρνούσε σ’ έναν κόσμο γεμάτο χρώματα.

Δεν ξέρω αν οι πίνακές μου είναι σουρεαλιστικοί ή όχι, ξέρω όμως πως είναι η πιο ειλικρινής έκφραση του εαυτού μου.

Όλα μπορούν να έχουν ομορφιά, ακόμη και το πιο φρικτό τρόμο.

Δεν είμαι άρρωστη. Είμαι σπασμένη. Αλλά είμαι ευτυχισμένη που ζω, όσο μπορώ να ζωγραφίζω.

Επανάσταση απέναντι σε ό,τι σε αλυσοδένει.

Δεν ζωγραφίζω όνειρα ή εφιάλτες. Ζωγραφίζω τη δική μου πραγματικότητα.

Θέλω να βρίσκομαι μέσα σε κάθε σκοτεινή σου πτυχή.

Δεν αξίζει να φύγεις απ’ αυτόν τον κόσμο χωρίς να έχεις χαρεί λίγο τη ζωή.

Έπινα για να πνίξω τις λύπες μου, αλλά τα καταραμένα έμαθαν να κολυμπούν. Και τώρα πνίγομαι από αυτό το έντιμο και καλό συναίσθημα.

Τραγωδία είναι το πιο γελοίο πράγμα.