Ο ψυχίατρος Νίκος Γκούβας αναλύει στο queen.gr πώς η διαδικτυακή βία μπορεί να οδηγεί στην κατάθλιψη

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, που είναι σήμερα 25 Νοεμβρίου, το queen.gr επικοινώνησε με τον ψυχίατρο και μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, Νίκο Γκούβα, προκειμένου να λύσει τις δικές μας, αλλά και τις δικές σου, απορίες σχετικά με την ψυχική υγεία και τη σύνδεσή της με μορφές διαδικτυακής βίας που δημιουργούν προβλήματα στις ζωές γυναικών και κοριτσιών.

Είναι αποδεδειγμένο από μελέτες που επικαλείται το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων ότι οι γυναίκες γίνονται συχνότερα από τους άνδρες «στόχος» συγκεκριμένων μορφών διαδικτυακής βίας, όπως διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση, μη συναινετική πορνογραφία ή διαδικτυακή καταδίωξη, με αποτέλεσμα, οι οθόνες να καταλαμβάνουν μία θέση στη μακρά λίστα έμφυλων ανισοτήτων.

«Θέλω να τονίσω, για να μην παρεξηγηθώ, ότι, δυστυχώς, τα περισσότερα τέτοιου είδους περιστατικά που συμβαίνουν, δεν συμβαίνουν από ψυχικά πάσχοντες. Τα περισσότερα περιστατικά συμβαίνουν από ανθρώπους με κακές προσωπικότητες ή διαταραγμένες προσωπικότητες, οι οποίες προσπαθούν από τέτοιες πράξεις να νιώσουν καλύτερα οι ίδιοι για τον εαυτό τους», μου αναφέρει κάποια στιγμή ο κ. Γκούβας κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής μας επικοινωνίας, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να βάλει το δικό του λιθαράκι στην κατάρριψη του στίγματος που, δυστυχώς, συνοδεύει, αδίκως, ανθρώπους που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα.

Υποβαθμίζεται η σχέση της διαδικτυακής βίας με την ψυχική υγεία στην Ελλάδα;

Υποβαθμίζεται πάρα πολύ γιατί στην πραγματικότητα μία γυναίκα η οποία βρίσκεται σε μία τέτοια δύσκολη θέση στο διαδίκτυο, υφίσταται διαδικτυακό στιγματισμό που μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογική υγεία, προκαλώντας άγχος και κατάθλιψη. Το άγχος και η κατάθλιψη δεν είναι κάτι ασαφές, είναι μία συγκεκριμένη χημική διαταραχή στον εγκέφαλο που αναγκάζει δυστυχώς τη γυναίκα που το βιώνει να αρρωσταίνει και να χρειάζεται βοήθεια.

Γενικά, είναι σημαντικό να προσπαθούν οι γυναίκες να προστατεύουν τον προσωπικό τους ψηφιακό χώρο και να αντιλαμβάνονται τον προσωπικό τους χώρο στα social media σαν ένα δικό τους δωμάτιο, όσο γίνεται, για να μπορούν να το αποφεύγουν αλλά ο κόσμος πραγματικά δεν καταλαβαίνει ότι αυτό μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να αρρωστήσει βαριά και να μπει σε μία διαδικασία να έχει την ανάγκη να καλυφθεί από ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Κυρίως από ψυχίατρο, ο ψυχολόγος είναι υποστηρικτικός, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει μία παθολογία που μπορεί να προκύψει από αυτές τις άσχημες και κακόβουλες ενέργειες.

Για ποιον λόγο οι διαδικτυακές συμπεριφορές επηρεάζουν τόσο πολύ την ψυχική υγεία ενός ανθρώπου, οδηγώντας τον ακόμα και σε ασθένειες;

Ας βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους εξηγώντας τι σημαίνει επηρεάζει την ψυχική μου υγεία. Ξεκινάει από το να είμαι αφηρημένος ή να έχω κακή διάθεση για κάτι που συμβαίνει, έως το να έχω παθολογικό άγχος και κατάθλιψη που σημαίνει ότι στο κέντρο του εγκεφάλου μου οι νευρομεταβιβαστές μου δε λειτουργούν σωστά, με αποτέλεσμα να ξεκινώ να έχω συμπτώματα, όπως αυπνία, διαταραχές διάθεσης, ύπνου, όρεξης για φαγητό. Έχει πολύ μεγάλη σημασία το πως γίνεται κάτι και γιατί γίνεται. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι και ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ πιο ευαίσθητοι από άλλους.

Είναι συχνό να βλέπουμε ανθρώπους που καταστρέφεται η καθημερινότητά τους, αφού αρρωσταίνουν και οδηγούνται σε πανικούς, κατάθλιψη με αποτέλεσμα να γίνουν δυσλειτουργικοί σε όλα τα επίπεδα, το οποίο μπορεί απλώς να έχει ξεκινήσει από δύο – τρία σχόλια που έκανε κάποιος σε ένα reel ή σε ένα post και ξαφνικά να έχει γίνει ένας καταρράκτης αρνητικών σχολίων, που στην πραγματικότητα έχουν μόνο στόχο να βλάψουν αυτόν για τον οποίο μιλάνε.

Τι θα συμβουλεύατε μία γυναίκα που έχει πέσει θύμα μη συναινετικής πορνογραφίας ή διαδικτυακής σεξουαλικής παρενόχλησης και αισθάνεται ότι δεν μπορεί να το διαχειριστεί συναισθηματικά;

Νομίζω ότι είναι σημαντικό να προσπαθήσουν να ενισχύουν την ανθεκτικότητά τους σαν προσωπικότητες για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις έχει αυτό, να αναγνωρίζουν τη σημασία του ότι πρέπει η υγεία τους η ψυχιατρική να είναι καλή και να ζητούν βοήθεια από ψυχιάτρους, ώστε να αντιμετωπίζουν βίαιες διαδικτυακές καταστάσεις.

Η ψυχοθεραπεία, επίσης, πάντα είναι βοηθητική αλλά πρέπει πάντα να έχει έναν στόχο. Δηλαδή να κάνουμε ψυχοθεραπεία έχοντας στο μυαλό μας ένα συγκεκριμένο πλάνο του λόγου που κάνουμε ψυχοθεραπεία. Αν πχ μας τύχει κάτι στραβό, είναι σημαντικό να κάνουμε ψυχοθεραπεία και να μιλήσουμε με κάποιον ειδικό για να δούμε ποια είναι τα εργαλεία που θα ακολουθούμε από εδώ και στο εξής, ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε όλη αυτή την ψυχική βία που μαστίζει και μας δυσκολεύει.

Αν χρειάζεται, θα πρέπει να μπει στην εξίσωση και φαρμακευτική αγωγή, γιατί αν υπάρχει κατάθλιψη, δεν θα γίνει (το άτομο) καλά συζητώντας, αφού είναι μία -στη βάση της- ψυχική διαταραχή.

Πλέον, ζούμε σε έναν κόσμο που υπάρχουν σύγχρονα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε, υπάρχουν εξετάσεις ειδικές που μπορούμε να δούμε ποια φάρμακα μας ταιριάζουν, με βάση το DNA μας, συνάδελφοι που μπορούν να κάνουν τη διάγνωση και να βρουν ένα συγκεκριμένο πλάνο που θα έχει συγκεκριμένο χρονικό προσδιορισμό, ώστε να υποστηριχθεί μία γυναίκα που έχει περάσει τόσο δύσκολα και να φαντάζει όλο αυτό μετά από λίγο καιρό σαν μια παρένθεση, που δεν την εμποδίζει να προχωρήσει τη ζωή της.

Μπορούν να βοηθήσουν με κάποιον τρόπο οι άνθρωποι που βρίσκονται στο περιβάλλον μίας γυναίκας που είναι ένα βήμα πριν την κατάθλιψη;

Οι βασικοί καταθλιπτικοί δείκτες είναι οι διαταραχές της όρεξης, του ύπνου, το γεγονός ότι το πρωί ξυπνάμε και είμαστε μελαγχολικοί, σε μεγάλο βαθμό όμως, όχι απλά στεναχωρημένοι, η δυσλειτουργία, το συνεχές άγχος. Αν παρατηρήσουμε τέτοια σημάδια σε έναν άνθρωπο κοντά μας, νομίζω ότι το πρέπον είναι να τον οδηγήσουμε να ζητήσει βοήθεια από έναν ψυχίατρο.

Λέω τον ψυχίατρο πάντα με προτεραιότητα γιατί είναι καίριο σε ένα πρόβλημα πρώτα να γίνει η διάγνωση. Είναι καλύτερο να πάμε σε έναν γιατρό και να μας πει «δεν έχεις κάτι, περνάς απλά μία δύσκολη περίοδο, προχώρα τη ζωή σου και κάνε λίγη ψυχοθεραπεία στοχευμένα για αυτό και για αυτό» παρά να υποδιαγνώσκουμε μία κατάθλιψη, αντιμετωπίζοντας την σαν κάτι ασήμαντο.

Γιατί, στην πραγματικότητα, αν είναι το πρώτο επεισόδιο, θα έρθει και ένα δεύτερο και ένα τρίτο και μετά θα αρχίσουν να είναι φοβερά άσχημα τα πράγματα για αυτόν που το περνάει. Το σημαντικό είναι, λοιπόν, αστιγμάτιστα, να στηρίξουμε τον άνθρωπο που έχουμε κοντά μας, να του δώσουμε τη δυνατότητα να ξέρει ότι είμαστε κοντά του σε μία δύσκολη περίοδο.

Τα θύματα διαδικτυακής βίας πολλές φορές αισθάνονται ότι έχουν μερίδιο ευθύνης για τη συμπεριφορά του θύτη. Από που πιστεύετε ότι πηγάζει αυτό;

Υπάρχει ένα αντικειμενικό αίσθημα ευθύνης που έχει να κάνει με το ότι αν το bullying αυτό γίνεται με τη χρήση φωτογραφιών ή βίντεο που έχουν παρθεί σε μία περίοδο που μία σχέση φάνταζε φυσιολογική.

Αν ισχύει αυτό, τότε, ναι μπορεί να μπει το θύμα σε μία διαδικασία να νιώθει ότι «φταίω εγώ που του έδωσα τη δυνατότητα να γίνει αυτό το πράγμα».

Εγώ αυτό που θα έλεγα είναι ότι το να είμαστε ενοχικοί και να μαστιγωνόμαστε για ό,τι λάθος έχουμε κάνει δεν έχει αποτέλεσμα. Το σημαντικό είναι όχι να ψάχνουμε να βρούμε το πρόβλημα, όσο κυρίως να κοιτάμε πάντα προς την επίλυσή του.

Ότι λάθος κι αν έχουμε κάνει στο παρελθόν, όσο κακό χειρισμό κι αν έχουμε κάνει στο παρελθόν, το μόνο σίγουρο είναι ότι ποτέ δεν κάναμε κάτι πιστεύοντας ότι θα φτάσουμε στη φάση που φτάσαμε.

Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε τις όποιες ενοχές έχουμε, το σημαντικό είναι να καταγγείλουμε το γεγονός και δίνοντας στον άλλον να καταλάβει ότι η τιμωρία που θα λάβει θα’ ναι σκληρή, μάλλον οι ενοχές μας θα πάνε στην άκρη, γιατί αν τιμωρηθεί σωστά, σημαίνει ότι εγώ ό,τι κι αν έκανα δεν έχει κάποια σημασία, αφού εκείνος προσπάθησε να κάνει κακό σε μένα και τη ζωή μου.

Εκτός από κατάθλιψη, διάβασα ότι τα θύματα διαδικτυακής βίας συχνά έρχονται αντιμέτωπα και με κρίσεις πανικού.

Οι κρίσεις πανικού είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι κατά κάποιον τρόπο είναι κάτι δικό μας. Είναι μία χημική διεργασία του σώματος, μεταβολική διαδικασία, την οποία ενεργοποιεί ο εγκέφαλος όταν αντιλαμβάνεται ότι βρισκόμαστε σε κίνδυνο.

Δηλαδή, αν ξαφνικά μπει ένα φίδι στο σπίτι, στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός μας θα ενεργοποιήσει κάποιες συγκεκριμένες νευρομεταβιβαστικές κινήσεις, δίνοντας οξυγόνο σε όλο μας το σώμα, για να έχουμε τις δυνάμεις να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση, τρέχοντας ή παλεύοντας.

Η αίσθηση που έχουμε μετά, όταν το σώμα μας προσπαθεί να επανέλθει στην προγενέστερη κατάσταση, όλη αυτή η μεταβολή, είναι αυτό που μας κάνει να νιώθουμε ότι έχουμε τη λεγόμενη κρίση πανικού. Γιατί όλα αυτά τα σωματικά ενοχλήματα που νιώθουμε, που μπορεί να είναι ένα μυρμήγκιασμα, ένα πλάκωμα στο στήθος, μία ταχύπνοια ή μία ήπια ταχυκαρδία, αντί να την αποδώσουμε στο ότι «α, οκ, αυτή είναι η αντίδραση του σώματός μου στο ότι αγχώθηκα», πιστεύουμε ότι είναι κάποιο παθολογικό πρόβλημα, όπως έμφραγμα.

Γενικά η φράση «κρίση πανικού» αυτή τη στιγμή έχει αποκτήσει ρόλο επιδημίας, μπορώ να το πω σαν γιατρός. Βλέπω πάρα πολύ κόσμο, θα εκπλαγείτε πάρα πολύ αν παρατηρήσετε πόσο συχνά μπορεί να το ακούσετε γύρω σας. Κι αυτό γιατί φοβόμαστε να μπούμε στη διαδικασία να κατανοήσουμε πώς το σώμα μας αντιδρά σε μία δύσκολη στιγμή.

Άρα, θεωρείτε ότι έχουμε υπερβάλει με τη χρήση αυτού του όρου;

Σίγουρα, γιατί όταν νιώθουμε για παράδειγμα ένα μυρμήγκιασμα, ένα μούδιασμα στα χέρια ή στα πόδια μας ή ένα κάψιμο, αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι στην προσπάθειά του το σώμα να απορροφήσει ξανά το οξυγόνο που έχει βγάλει στους μυς για να μας δώσει τη δυνατότητα να τρέξουμε ή να παλέψουμε, προς στιγμήν, μεταβάλλεται και γίνεται διοξείδιο. Πρακτικά, σε επίπεδο υγείας, δεν κινδυνεύουμε πουθενά, απλά είναι ο χρόνος που μεσολαβεί τέτοιος, που όταν αυτό γίνει διοξείδιο μας δίνει αυτά τα σημαντικά ενοχλήματα. Εμείς εκείνη τη στιγμή αντί να πούμε «α, διοξείδιο είναι δεν είναι τίποτα θα περάσει«, λέμε «ωχ, τι έχω πάθει τώρα»;

Με αυτόν τον τρόπο, στην ουσία δίνουμε εντολή στον εγκέφαλό μας να ξεκινήσει όλη αυτή τη διαδικασία από την αρχή, το οποίο μας κάνει και υποφέρουμε και δε σταματάει.

Όλο αυτό, σχετίζεται σίγουρα και με το πόση εμπιστοσύνη νιώθουμε για εμάς τους ίδιους και για αυτό που είμαστε. ‘Όταν αυτό είναι συχνό σημαίνει ότι έχουμε μπει σε παθολογικό άγχος, το οποίο τείνει να γίνει κατάθλιψη, όπως συνήθως γίνεται, και πρέπει να μιλήσουμε με κάποιον γιατρό, για να δούμε, ακριβώς, ποια είναι τα βήματα και με ποιον τρόπο αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Σχετικά με τη βία κατά των γυναικών, όταν μία κοπέλα μπορεί να φοβάται, να νιώθει ότι της επιτίθενται, ότι κάποιος την εκθέτει ανεπανόρθωτα είναι μάλλον μία φυσιολογική σχεδόν διεργασία του εγκεφάλου, να πυροδοτήσει μία κρίση άγχους, γιατί όλο αυτό το πράγμα θα το βιώνει με μεγάλη ένταση και ο εγκέφαλος θα αντιδράσει ανάλογα. Όμως, δεν κινδυνεύει σίγουρα η υγεία της, όπως πολλοί φοβούνται.

Τι θα μπορούσε να οδηγήσει έναν άνδρα στο να καταδιώκει διαδικτυακά την πρώην σύντροφό του, ή να την προσβάλει ή να αναρτά φωτογραφίες της με σεξουαλικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο, χωρίς την άδειά της; Θα μπορούσατε να υποθέσετε κάτι σχετικά με αυτό;

Βέβαια. Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι μιλάμε για μία προσωπικότητα εξαιρετικά προβληματική, με πολλά ναρκισσιστικά στοιχεία, όπου δεν την ενδιαφέρει καθόλου το αντίκτυπο των πράξεων της.

Προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής κάποιου που έχουνε χάσει και δυστυχώς το κάνουν με έναν τρόπο που κατ’ αυτούς φαντάζει ιδανικός, με σκοπό να νιώσουν οι ίδιοι ότι έχουν πάλι τον έλεγχο της γυναίκα που ήταν κάποτε μαζί.

Η κακής ποιότητας χαρακτήρα, η μέτρια αντίληψη του Εγώ του καθενός, που προσπαθεί να νιώσει καλά με το να κάνει κακό σε κάποιον άλλον, είναι κάτι το οποίο πάντα υπήρχε σαν στοιχείο προσωπικότητας σε διάφορους ανθρώπους, αλλά δυστυχώς το διαδίκτυο κάνει ακόμα χειρότερη την κατάσταση, αφού δίνει τη δυνατότητα της ανωνυμίας και την ψευδαίσθηση ότι μπορώ να κάνω κάτι χωρίς να με πειράξει κανένας.

Ως γιατρός έχετε κληθεί ποτέ να αντιμετωπίσετε ένα περιστατικό ψυχικής υγείας ασθενούς, πίσω από το οποίο τελικά «κρυβόταν» μια βαθιά πληγή που είχε στον πυρήνα της βίαιη διαδικτυακή συμπεριφορά; Είτε θύμα είτε θύτη.

Μου έχει τύχει να έχω τουλάχιστον τέσσερις κοπέλες με αντίστοιχα γεγονότα, που αφορούσαν σεξουαλικό περιεχόμενο και λεκτική βία στα social media αλλά έχω αντιμετωπίσει και κάποια αγόρια τα οποία είτε θέλαν πολύ να το κάνουν και θέλω να πιστεύω ότι τα κατάφερα να μην το κάνουν με πολλή συζήτηση και ενδελεχή ανάλυση του πράγματος, αλλά και ανθρώπους που είχαν άλλες μορφές ψυχοπαθολογίας, που εμμονικά θέλανε να είναι φορτικοί και stoker στην πραγματικότητα, όχι τόσο να κάνουν λεκτική βία ή να δημοσιεύσουν κάτι κακό, όσο το να παρακολουθούν πολύ κάποιες κοπέλες και να έχουν εμμονή μαζί τους.

Θέλετε να μου πείτε πώς κατέληξε κάποια ιστορία από αυτές;

Οι κοπέλες είχαν κατάθλιψη και κρίσεις πανικού. Η μία είχε μόνο κατάθλιψη, η άλλη είχε κατάθλιψη και κρίσεις πανικού, η τρίτη ήταν έτοιμη να κάνει κατάθλιψη. Και οι τρεις περιπτώσεις πήγαν πάρα πολύ καλά. Στις δύο εξ αυτών, τα κορίτσια πήραν και φαρμακευτική αγωγή, γιατί σίγουρα είναι πολύ καλύτερα να ανακουφιστείς πολύ γρήγορα και με το σωστό τρόπο, παρά να περνάς μία μεγάλη δοκιμασία για εβδομάδες ή μήνες, που πολύ πιθανό δε θα μπορέσει να οδηγήσει να γίνεις τελείως καλά όταν πιέζονται οι υποδοχείς σου τόσο πολύ.

Σε ότι αφορά τους άνδρες, με διαβεβαίωσαν αυτοί που ήθελαν να κάνουν κάτι τέτοιο, ότι δεν το έκαναν ποτέ. Για εκείνους που είχαν τα θέματα του να παρακολουθούν κόσμο, και ήταν αρκετοί, δεν έχω τι να σας πω γιατί κάποιοι δεν παίρναν τα φάρμακά του σωστά. Για εκείνους που πήραν την φαρμακευτική αγωγή τους σωστά ήταν μια χαρά και δεν είχαν κανένα πρόβλημα.

Δες εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα