Για να λέει ο Paolo Sorrentino πως «Οι ταινίες έσωσαν τη θλιμμένη ζωή του», αλήθεια είναι

Το «Οι ταινίες έσωσαν τη θλιμμένη ζωή μου» είναι η συμπύκνωση ενός εφηβικού δωματίου στη Νάπολη, όπου ένας μοναχικός 14χρονος παρακολουθούσε σινεμά στην τηλεόραση και ξαφνικά είδε τον Diego Maradona να καταφθάνει στην πόλη του. «Για πρώτη φορά κατάλαβα τι σημαίνει θέαμα», λέει ο Paolo Sorrentino. Και όπως ο Maradona χάρισε στους Ναπολιτάνους μια γεύση μεγαλείου, έτσι κι ο κινηματογράφος πρόσφερε στον ίδιο έναν δρόμο διαφυγής -αλλά και ένα όπλο ή αλλιώς την ικανότητα να μετατρέπει τη μελαγχολία σε εικόνα, το κενό σε αφήγηση.

Η La Grazia και η σκηνή της Βενετίας

Η νέα του ταινία, La Grazia, είναι μια ιστορία αγάπης που τον ξανασμίγει με τον Toni Servillo, τον ηθοποιό- alter ego του. Απέναντί του η Anna Ferzetti, μια παρουσία που υπόσχεται ευαισθησία και αντίστιξη. Η επιλογή του να ανοίξει τη Βενετία με αυτήν την ταινία δεν είναι τυχαία. Για τον Sorrentino, το Lido είναι σαν δεύτερο σπίτι. Εκεί έκανε την πρώτη του εμφάνιση το 2001 με το One Man Up, εκεί παρουσίασε το The Young Pope, εκεί βραβεύτηκε με τον Αργυρό Λέοντα για το The Hand of God. Η Βενετία, με το μείγμα λάμψης και αυστηρότητας, είναι το μόνο σκηνικό αντάξιο της κινηματογραφικής του γλώσσας.

Η La Grazia αναμένεται ως κεφάλαιο μιας προσωπικής διαδρομής που έχει γίνει πια συλλογική. Ο Sorrentino γράφει για εμμονές, για πρόσωπα που τον καταδιώκουν επειδή είναι το ακριβώς αντίθετό του. Από τον Berlusconi μέχρι τον Maradona, οι ήρωές του δεν είναι είδωλα προς μίμηση, αλλά καθρέφτες παραμορφωτικοί, Δείχνουν όλα όσα εκείνος δεν είναι και γι’ αυτό θέλει να τους ανακαλύψει.

Το Σαράγεβο και η εξομολόγηση

Στο Φεστιβάλ του Σαράγεβο, όπου τιμήθηκε με το Honorary Heart of Sarajevo και ένα αναδρομικό αφιέρωμα, ο Sorrentino μίλησε με την αφοπλιστική του ειλικρίνεια. «Δεν μου αρέσει να έχω στόχους. Δεν αγαπώ την ιδέα ότι πρέπει να κάνω καινούρια πράγματα. Μένω σπίτι χωρίς να κάνω τίποτα, και ξαφνικά κάτι γίνεται εμμονή. Και τότε λέω: ας κάνω μια ταινία γι’ αυτό».

Σχεδόν προειδοποίησε το κοινό να μη βασίζεται σε υποσχέσεις: «Πιθανότατα θα τα πάω χειρότερα, όπως πολλοί σκηνοθέτες». Κι όμως, αυτή η παραδοχή δεν είναι απαισιοδοξία. Είναι μια άρνηση του μύθου της προόδου, μια δήλωση ότι ο κινηματογράφος δεν είναι καριέρα με στόχους, αλλά μια σειρά από αναγκαίες βουτιές στο σκοτάδι.

Ο Sorrentino δεν προσποιείται ότι απολαμβάνει το γύρισμα. «Δεν αγαπώ τη δουλειά στο πλατό. Είμαι γρήγορος γιατί θέλω να πάω σπίτι. Οι παραγωγοί με λατρεύουν γιατί τους γλιτώνω λεφτά. Αλλά μόνο επειδή ανυπομονώ να δω ποδόσφαιρο», λέει και η φράση του κρύβει κάτι ουσιαστικό. Ότι το σινεμά του υπάρχει για να ελευθερώνει, όχι για να τον φυλακίζει.

Κι αν αγαπά την 8 1/2 του Fellini, είναι επειδή δεν είναι τέλεια. Γιατί το ατελές, το αβέβαιο, το μισοτελειωμένο είναι που γεννάει ζωή στην τέχνη.

Οι εμμονές που γεννούν σινεμά

Η δύναμη του Sorrentino είναι ακριβώς αυτή: δεν κινηματογραφεί τον εαυτό του, κινηματογραφεί το «άλλο». Ο Berlusconi ήταν γι’ αυτόν μια πρόκληση: «Είμαι πολύ τεμπέλης, το αντίθετο του Berlusconi. Ήθελα να καταλάβω πώς γίνεται ένας άνθρωπος να είναι τόσο γεμάτος ζωή, τόσο γεμάτος ενθουσιασμό και στόχους». Στο τέλος, η απάντηση δεν ήταν πολιτική αλλά υπαρξιακή. Oι χαρακτήρες που τον συγκινούν είναι πάντα εκείνοι που κρύβουν κάτι που θα ήθελε να είναι κι ο ίδιος.

Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί οι ταινίες του δεν είναι ποτέ απλώς «ταινίες». Είναι μια εναλλαγή θαυμασμού και ζήλιας, απόστασης και ταύτισης, ένα παιχνίδι ανάμεσα στη μελαγχολία και το μεγαλείο.

«Οι ταινίες έσωσαν τη θλιμμένη ζωή μου»

Από τα χρόνια που δηλώνει ότι ήταν «καταθλιπτικός έφηβος», μόνος στο σπίτι βλέποντας ταινίες, μέχρι σήμερα, ο Paolo Sorrentino επιμένει: «Οι ταινίες έσωσαν τη θλιμμένη ζωή μου». Και ακόμα τώρα, κάθε φορά που νιώθει λύπη, η απάντησή του είναι μία: «Ώρα να κάνω μια ταινία».

Είναι αυτό το απόσταγμα που κάνει το έργο του τόσο καθολικό. Όχι επειδή ψάχνει το τέλειο κάδρο, αλλά επειδή ξέρει ότι μέσα στη θλίψη υπάρχει μια ανεξάντλητη δεξαμενή ιστοριών.

Η σοφία της ατέλειας

Σε ερώτηση για τον ορισμό της σοφίας, ο Sorrentino απάντησε με τα λόγια του ήρωά του από την Τέλεια Ομορφιά, Jep Gambardella: «Η ζωή είναι ένα είδος μπλα-μπλα-μπλα. Και κάτω από το μπλα-μπλα-μπλα, ζούμε. Είμαστε οι ήρωες της δικής μας ζωής».

Αυτή είναι ίσως και η πιο καθαρή περιγραφή του κινηματογραφικού του σύμπαντος. Mια σειρά από «μπλα-μπλα» που όμως πίσω τους κρύβουν μια αλήθεια που δεν τολμάμε να πούμε.

Ο Paolo Sorrentino δεν υπόσχεται ποτέ τελειότητα. Υπόσχεται μόνο το αντίθετο: εμμονές, αποτυχίες, μια διαρκή πάλη με τη θλίψη. Αλλά αυτό είναι και το δώρο του. Γιατί εκεί που άλλοι σκηνοθέτες βλέπουν καριέρα, αυτός βλέπει έναν τρόπο να επιβιώσει. Και τελικά, ίσως εκεί να κρύβεται το μυστικό της La Grazia πριν καν τη δούμε. Ότι η χάρη δεν βρίσκεται στη νίκη, αλλά στην επιμονή να μετατρέπεις μια μελαγχολία σε ιστορία.

Κι αν «οι ταινίες έσωσαν τη θλιμμένη ζωή του», ίσως το ίδιο να συμβαίνει και για εμάς. Γιατί κάθε φορά που βυθιζόμαστε σε ένα έργο του θυμόμαστε κάτι που ξεχνάμε. Ότι κάτω από τα μπλα-μπλα της καθημερινότητας, ζούμε. Και ότι, ναι, μπορούμε να γίνουμε οι ήρωες της δικής μας ζωής.

^{*Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγεβο διεξάγεται από τις 15 έως τις 22 Αυγούστου.}