3 ταινίες για να δεις 21 χρόνια μετά το καταστροφικό τσουνάμι του Ινδικού Ωκεανού

Εκείνο το πρωινό, εικόνες σχεδόν αποκάλυψης άρχισαν να μεταδίδονται από τις οθόνες όλου του κόσμου: ακτές ισοπεδωμένες, φοίνικες ξεριζωμένοι, άνθρωποι να περιπλανώνται ανάμεσα στα συντρίμμια αναζητώντας τους δικούς τους. Η φύση είχε δείξει το πιο σκληρό της πρόσωπο.

Ένας υποθαλάσσιος σεισμός μεγέθους 9,1 Ρίχτερ, ανοιχτά της Ινδονησίας, προκάλεσε μια αλυσίδα γιγαντιαίων κυμάτων που σάρωσαν τις ακτές 14 χωρών γύρω από τον Ινδικό Ωκεανό. Το λεγόμενο «Τσουνάμι της Boxing Day» έμελλε να γίνει το πιο φονικό και καταστροφικό στην καταγεγραμμένη ιστορία. Περισσότεροι από 230.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και σχεδόν 2 εκατομμύρια έμειναν χωρίς σπίτι. Η Ινδονησία, και ειδικά η επαρχία Άτσεχ, επλήγη περισσότερο, ενώ η Σρι Λάνκα και η Ταϊλάνδη ακολούθησαν σε απώλειες και καταστροφές.

Πόσο πιθανό είναι να δούμε την έκρηξη ενός υπερηφαιστείου να προκαλεί παγκόσμιο τσουνάμι;

Επρόκειτο για τη χειρότερη καταστροφή από τσουνάμι στην ιστορία, τη φονικότερη φυσική καταστροφή του 21ου αιώνα, τον ισχυρότερο σεισμό του 21ου αιώνα, τον ισχυρότερο σεισμό που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ασία και τον τρίτο ισχυρότερο σεισμό που έχει καταγραφεί παγκοσμίως.

Ο σεισμός είχε επίσης τη μεγαλύτερη διάρκεια ρήξης που έχει παρατηρηθεί ποτέ: δέκα λεπτά ή και περισσότερο.

Φυσικά, ήταν υποθαλάσσιος, αλλά προσπάθησε να φανταστείς πόσο τρομακτικό θα ήταν να νιώθεις έναν σεισμό να διαρκεί δέκα ολόκληρα λεπτά. Εγώ βρέθηκα κάποτε σε έναν ήπιο σεισμό που κράτησε λιγότερο από ένα λεπτό και ήθελα να αγκαλιάσω το έδαφος από φόβο.

Σεισμοί και τσουνάμι αυτού του τύπου συνδέονται συνήθως με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Έτσι, στις χώρες που επλήγησαν δεν υπήρχε σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης (κάτι που έκτοτε έχει διορθωθεί). Αυτός ο παράγοντας, σε συνδυασμό με την υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα των περιοχών, συνέβαλε στον τεράστιο αριθμό θυμάτων. Επιπλέον, οι περισσότερες από αυτές τις χώρες είναι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, πράγμα που σημαίνει ότι άνθρωποι από όλο τον κόσμο έκαναν διακοπές στη ζώνη της καταστροφής. Πολλοί μάλιστα γιόρταζαν τις ημέρες των Χριστουγέννων.

Πέρα από τους αριθμούς, υπήρχαν οι ιστορίες: σπίτια που εξαφανίστηκαν μέσα σε λίγα λεπτά, σχολεία και νοσοκομεία που κατέρρευσαν, ολόκληρα χωριά που αποκόπηκαν από τον υπόλοιπο κόσμο. Τις πρώτες μέρες, η έλλειψη καθαρού νερού, τροφίμων και ιατρικής φροντίδας έκανε την τραγωδία ακόμη πιο βαθιά.

Κι όμως, μέσα από τα ερείπια γεννήθηκε κάτι εξίσου ισχυρό: ένα πρωτοφανές κύμα παγκόσμιας αλληλεγγύης.

Κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμοί, μη κυβερνητικές οργανώσεις, επιχειρήσεις και απλοί πολίτες κινητοποιήθηκαν για να σώσουν ζωές και να στηρίξουν τους επιζώντες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε άμεσα, διαθέτοντας αρχικά 3 εκατομμύρια ευρώ για επείγουσα βοήθεια και, στη συνέχεια, πάνω από 120 εκατομμύρια ευρώ σε ανθρωπιστική υποστήριξη. Τρόφιμα, καθαρό νερό, ιατρικός εξοπλισμός, προσωρινά καταλύματα, αλλά και εξειδικευμένοι εργαζόμενοι έφτασαν στις πιο πληγείσες περιοχές. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στα παιδιά που είχαν χωριστεί από τις οικογένειές τους, μέσα από προγράμματα προστασίας και καταγραφής.

Το τσουνάμι του Ινδικού Ωκεανού δεν άλλαξε μόνο ζωές, άλλαξε και τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αντιμετωπίζει τις ανθρωπιστικές κρίσεις ενώ ανέδειξε με δραματικό τρόπο τη σημασία της πρόληψης και της ετοιμότητας απέναντι στις φυσικές καταστροφές.

Από τότε, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η διεθνής κοινότητα συνολικά, επένδυσε συστηματικά στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ευάλωτων κοινοτήτων: συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, εκπαίδευση σε έρευνα και διάσωση, σχέδια έκτακτης ανάγκης, αποθήκευση κρίσιμου εξοπλισμού.

Σήμερα, 21 χρόνια μετά, σε έναν κόσμο όπου οι ανθρωπιστικές ανάγκες αυξάνονται και οι πόροι συχνά δεν επαρκούν, το μάθημα εκείνης της μέρας παραμένει επίκαιρο. Η αληθινή δύναμη δεν βρίσκεται μόνο στην άμεση αντίδραση, αλλά και στην προετοιμασία. Στο «χτίζουμε καλύτερα», όχι μόνο σπίτια και υποδομές, αλλά και κοινωνίες που μπορούν να αντέξουν, να προστατευτούν και να ξανασταθούν στα πόδια τους.

Η 26η Δεκεμβρίου 2004 μάς υπενθυμίζει πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ζωή και πόσο βαθιά μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη αλληλεγγύη όταν το κύμα παρασύρει τα πάντα.

Δεν ήταν μόνο το μέγεθος της καταστροφής, αλλά κυρίως το γεγονός ότι υπήρχε τόσο εκτενές οπτικό υλικό. Ήταν πρωτοφανές να βλέπεις μια τέτοια τραγωδία με τα ίδια σου τα μάτια. Έμοιαζε σχεδόν εξωπραγματικό.

Τα smartphones δεν υπήρχαν ακόμα, αλλά το 2004 αρκετοί άνθρωποι διέθεταν μικρές φορητές βιντεοκάμερες. Για πρώτη φορά, ένα γεγονός τέτοιας κλίμακας καταγράφηκε από δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες ανθρώπους, από αμέτρητες οπτικές γωνίες. Σε συνδυασμό με την 11η Σεπτεμβρίου και έναν χρόνο πριν από τον τυφώνα Katrina, όλα αυτά προμήνυαν έναν νέο κόσμο, ένα τσουνάμι διαφορετικού είδους.

Υπάρχουν τόσα πολλά ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικά αφιερώματα για το τσουνάμι από εξαιρετικά έως απογοητευτικά. Όμως, υπάρχει ένας πιο διαχειρίσιμος αριθμός αφηγηματικών ταινιών που αναπαριστούν την καταστροφή. Σε αυτές εστιάζουμε εδώ. Αυτές είναι οι τρεις σημαντικότερες:

Tsunami: The Aftermath (2006)

Όπως υποδηλώνει ο τίτλος, αυτή η πολύ πρώιμη κινηματογραφική προσέγγιση από το HBO και το BBC εστιάζει κυρίως στις δυσκολίες των χαρακτήρων αμέσως μετά την καταστροφή, ενώ το ίδιο το τσουνάμι παρουσιάζεται μέσω αρχειακού υλικού. Τότε ακούστηκαν αναμενόμενα σχόλια του τύπου «είναι πολύ νωρίς», όμως οι χαρακτήρες είναι φανταστικοί και το μεγαλύτερο μέρος της δράσης εκτυλίσσεται αφού τα νερά έχουν υποχωρήσει.

Επιπλέον, τα γυρίσματα έγιναν σε μία από τις πληγείσες περιοχές (στην Ταϊλάνδη), συμβάλλοντας στην τοπική οικονομία. Συνήθως τέτοιες γρήγορες τηλεοπτικές παραγωγές είναι αδιάφορες, όμως αυτή σώζεται χάρη σε ένα εξαιρετικό καστ: Chiwetel Ejiofor, Sophie Okonedo, Tim Roth, Hugh Bonneville και Toni Collette. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο βρετανοϊνδός Bharat Nalluri και το σενάριο η Abi Morgan (The Iron Lady, Suffragette).

Hereafter (2010)

Η τριμερής κινηματογραφική προσπάθεια του Clint Eastwood πάνω στη ζωή μετά τον θάνατο ανοίγει με μια εξαιρετικά αποτελεσματική σκηνή που αναπαριστά το τσουνάμι. Η Cécile de France υποδύεται μια Γαλλίδα δημοσιογράφο που βρίσκεται στην Ταϊλάνδη και παρασύρεται από το κύμα. Η σκηνή διαρκεί μόλις 2–3 λεπτά, αλλά είναι άψογα σχεδιασμένη, κινηματογραφημένη και μονταρισμένη.

Ένα από τα μεγάλα της πλεονεκτήματα είναι ότι ο Eastwood διορθώνει μια οπτική ψευδαίσθηση που συχνά προκαλεί σύγχυση: λόγω του μεγέθους του κύματος, στην κάμερα φαίνεται να κινείται αργά, σχεδόν σαν να μπορείς να το αποφύγεις. Στην πραγματικότητα, όμως, όταν φτάνει στη στεριά κινείται με ταχύτητα 30–50 χιλιομέτρων την ώρα, πιο γρήγορα απ’ όσο μπορεί να τρέξει οποιοσδήποτε άνθρωπος. Ο Eastwood «επιταχύνει» οπτικά το κύμα ώστε να το βιώσεις όπως το βίωσαν και τα θύματα: σαν ένα τέρας που από τη στιγμή που το αντιλαμβάνεσαι, σε ρίχνει στο έδαφος μέσα σε λίγα λεπτά.

The Impossible (2012)

Και αυτή η ταινία διαδραματίζεται στην Ταϊλάνδη, αλλά εδώ υπάρχει η δικαιολογία ότι πρόκειται για αληθινή ιστορία. Βασίζεται στα βιώματα της γιατρού María Belón και της οικογένειάς της. Η Belón είναι Ισπανίδα και παρότι η ταινία είναι στα αγγλικά με αγγλόφωνο καστ, πρόκειται για ισπανική παραγωγή. Είναι μάλιστα η πιο εμπορική ισπανική ταινία όλων των εποχών.

Η Naomi Watts υποδύεται τη Belón, ο Ewan McGregor τον σύζυγό της και ο Tom Holland (μόλις 12 ετών τότε) τον μεγαλύτερο από τους τρεις γιους τους. Η ταινία συνδυάζει στοιχεία από τις δύο προηγούμενες: αναπαριστά την καταστροφή με CGI και μακέτες, ενώ οι ήρωες βρίσκονται σε παραθαλάσσιο θέρετρο τη στιγμή που χτυπά το κύμα χωρίς κανένα περιθώριο διαφυγής.

Τα πέντε μέλη της οικογένειας σκορπίζονται από τα νερά και το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας επικεντρώνεται στον αγωνιώδη αγώνα τους να ξαναβρεθούν. Η εμπειρία γίνεται ακόμα πιο σκληρή όταν συναντούν ένα νήπιο δύο ή τριών ετών, εντελώς μόνο. Αν δεν επρόκειτο για αληθινή ιστορία, οι δημιουργοί θα ένιωθαν σίγουρα την ανάγκη για ένα λιγότερο «θαυματουργό» φινάλε.

01

02