Τα μισαναπηρικά σχόλια ύπουλα «σκοτώνουν» και οι Ζωντανοί Νεκροί ήταν ραπ μπάντα του '97

Ήταν το 1997 όταν η παρέα των Τάκι Τσαν, Μηδενιστή, Υποχθόνιου, Καταχθόνιου και Χαρμάνη ίδρυσε το ελληνικό ραπ συγκρότημα Ζωντανοί Νεκροί στην Αθήνα. Ένα όνομα που τότε φάνταζε αλληγορικό, αλήτικο, ποιητικό με τον δικό του υπόγειο τρόπο. Είκοσι οκτώ χρόνια μετά, η ίδια φράση ακούστηκε σε μια τηλεοπτική εκπομπή, όχι για να στήσει ρίμες σε σκοτεινά υπόγεια, αλλά για να περιγράψει έναν άνθρωπο με ποσοστό αναπηρίας 90%. Κι εκεί ακριβώς ξεκινά η πραγματική μας ιστορία.

Δεν χρειάζεται να ξέρεις τα πρόσωπα ή το κανάλι. Δεν έχει σημασία ποιος το είπε. Σημασία έχει πως ακούστηκε. Στην τηλεόραση, μπροστά σε χιλιάδες θεατές, στην εποχή που όλα καταγράφονται, σχολιάζονται, διαμοιράζονται. Στην εποχή που η φράση «ζωντανός νεκρός» δεν είναι πια ένας λεκτικός αυτοσχεδιασμός αλλά μια δημόσια κρίση αξίας για μια ανθρώπινη ζωή.

Πλήρης απουσία παιδείας για την αναπηρία: Οι λέξεις έχουν βάρος, και η τηλεόραση δεν είναι καφενείο

Πώς γίνεται να θεωρείται αυτονόητο ότι η ζωή με αναπηρία δεν είναι ζωή;

Στην πρεμιέρα νέας εκπομπής, λίγα δευτερόλεπτα αμηχανίας ήταν αρκετά για να ξεσπάσει καταιγίδα. Ένας καλεσμένος μίλησε για τον αδελφό του, θύμα τροχαίου, με ποσοστό αναπηρίας 90% και μια έμπειρη δημοσιογράφος σχολίασε με τη φράση «ζωντανός νεκρός».

Οι αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα ήταν άμεσες. Μισαναπηρισμός. Οργή. Ερωτήματα. Πώς γίνεται, το 2025, δημόσια πρόσωπα να μιλούν με όρους που παραπέμπουν σε εποχές ευγονικής; Πώς γίνεται να θεωρείται αυτονόητο ότι η ζωή με αναπηρία δεν είναι ζωή;

Λίγους μήνες νωρίτερα, η ίδια έμπειρη δημοσιογράφος είχε προκαλέσει ξανά αντιδράσεις όταν, σε συζήτηση για τη σεξουαλικότητα μετά τη γέννα, ανέφερε πως «μία λύση για τον άνδρα» θα μπορούσε να είναι η προσφυγή σε επαγγελματίες του σεξ, αν η γυναίκα δεν αισθάνεται πλέον σεξουαλικό ον. Η τοποθέτηση αυτή παρουσιάστηκε τότε από κάποιους ως «προοδευτική» ή «ρεαλιστική», όμως για πολλούς θεατές και οργανώσεις ήταν μια κυνική, μονοδιάστατη προσέγγιση σε ένα βαθιά προσωπικό και ευαίσθητο ζήτημα.

Και δεν ήταν το μόνο παράδειγμα. Στην ίδια τηλεοπτική περίοδο, άλλος παρουσιαστής είχε σχολιάσει πως «ίσως είναι καλύτερη περίπτωση να είσαι νεκρός, από το να είσαι σε ένα καρότσι από το πρωί μέχρι το βράδυ», με τον συμπαρουσιαστή του να συμφωνεί στον αέρα. Οι αντιδράσεις ήταν και τότε σφοδρές, όμως η δημόσια συζήτηση έμεινε πάλι στην επιφάνεια, περιοριζόμενη στις τυπικές συγγνώμες και τις φτηνές δικαιολογίες.

Κι έτσι, λίγους μήνες μετά, η ίδια φωνή βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο, αυτή τη φορά για μια φράση που αφορά ευθέως την αξία της ζωής με αναπηρία. Το πρόβλημα δεν είναι πια η «κακή στιγμή», αλλά η κανονικοποίηση ενός τρόπου λόγου που μετατρέπει τα πιο ευαίσθητα ανθρώπινα θέματα σε ατάκες τηλεοπτικού θεάματος, χωρίς καμία συναίσθηση του βάρους τους.

Οι Cool Crips και η ψυχραιμία

Στα social media, η απάντηση ήρθε από τους Cool Crips –την ΑΜΚΕ που ίδρυσαν οι Σπύρος Νταντανίδης και Γρηγόρης Χρυσικός. Με τον γνωστό τους σαρκασμό, έγραψαν:

«Ποσοστό 90% (ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΤΑ ΕΚΑΤΟ), έχουμε και οι δύο διαχειριστές αυτής της σελίδας, δηλαδή σύνολο 180 στα 200.

Ένα υψηλό ποσοστό στο Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας– ή όπως λέει η @nikiteaa Νικητέα «ΚΤΕΟ των αναπήρων»– δεν είναι τίποτα το τραγικό. Τραγικό είναι να θεωρείς ότι ένας άνθρωπος που είναι ανάπηρος θα ήταν καλύτερα νεκρός, α αυτό είναι από άλλη εκπομπή.

Ψύχραιμα θα το πω, ΤΙ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΝΕΚΡΟΣ ΡΕ;!

Είναι δυνατόν να τα λέει αυτά άνθρωπος δημόσια και να μην ντρέπεται; Να μην έχει κυρώσεις από κάποιο όργανο που να εποπτεύει την τηλεόραση;
Να εξηγηθώ: Η πεποίθηση ότι τα ανάπηρα άτομα ζούμε ζωές που δεν αξίζουν να υπάρχουν είναι όχι απλα μισαναπηρική και προσβλητική αλλά επικίνδυνη. Τόσο επικίνδυνη που ταυτίζεται με την ρητορική της ευγονικής που θέλει τους ανάπηρους ανθρώπους στειρωμένους, και καταστρατηγεί όλα τα εργαλεία που αποκλείουν και εξοντώνουν τον πληθυσμό των αναπήρων (ιδρύματα, αναγκαστικές αμβλώσεις, φαρμακευτική καθήλωση κλπ)

Αστερισκος*

*Γιατί να κατευθύνεις χειριστικά την κουβέντα προς την αυστηροποίηση των ποινών, και να φανείς εσύ υπέρμαχος του νόμου και της τάξης για να λαϊκίζεις για το κοινό σου; Πόση εκμετάλλευση χωράει σε μια απογευματινή ζώνη τηλεοπτικού χρόνου;
Μπόλικη.

Συμπερασματικά, έχω να πω ότι ούτε είμαστε ζόμπι, ούτε κάνουμε κάποιον διαγωνισμό για τα ποσοστά μας. Διαγωνιζόμασταν αυτό το καλοκαίρι όμως στο πόσα ζόμπι θα πιούμε σε κοκτέιλ (bad joke).

🐑 Οι ανάπηροι άνθρωποι μπορούμε και θέλουμε να απολαμβάνουμε τις ζωες μας, αρκεί να μην παίζει Στεφανίδου το απόγευμα η τηλεόραση μας.
Κι ίσως τυχαίνει να την απολαμβάνουμε γιατί μας αρέσει αρκετά και το old school hip hop αφού..

Μονοί ζωντανοί νεκροί οι παρακάτω:

"Και εκπροσωπώ τον Ζωντανό, το Νεκρό αδελφό
Τόσο όσο μπορώ να θυμηθώ"».

Αυτό το post το λες και μάθημα Ιστορίας. Διότι τέτοιες αντιλήψεις δεν είναι αθώες. Έχουν ρίζες σε ιδεολογίες που κάποτε νομιμοποίησαν εγκλήματα. Όταν βλέπεις τη ζωή κάποιου ως λιγότερο άξια, ανοίγεις την πόρτα σε επικίνδυνες σκέψεις.

«Η αναπηρία είναι cool»: Oι Cool Crips μας δείχνουν ότι χωράει χιούμορ στην αναπηρική καθημερινότητα

Η τηλεόραση που κουράστηκε να σκέφτεται

Υπάρχει ένα μοτίβο. Οι ίδιες φωνές, σε διαφορετικά πλατό. Μια κλειστή αγορά όπου λίγοι άνθρωποι αλλάζουν καρέκλες, εκπομπές, ρόλους, αλλά όχι νοοτροπία. Αυτή η «περιφορά» των ίδιων προσώπων δημιουργεί ένα τηλεοπτικό σύμπαν που ανακυκλώνει απόψεις χωρίς φρέσκο αέρα.

Δεν είναι μόνο το σχόλιο. Είναι η άνεση με την οποία λέγεται. Η σιγουριά ότι «έλα μωρέ, κουβέντα να γίνεται». Σαν να είναι η τηλεόραση ένα απέραντο καφενείο, κι όχι δημόσιος χώρος λόγου με ευθύνη.

Και κάπως έτσι, οι φράσεις αποκτούν ζωή. Φεύγουν από τα στούντιο, μπαίνουν στα σπίτια, στα αυτιά των παιδιών, των εφήβων, των ανθρώπων που ήδη παλεύουν με στερεότυπα.

Καφρεφτάκι στην κοινωνία

Γιατί το πρόβλημα δεν είναι η τηλεόραση. Ούτε η εκάστοτε έμπειρη δημοσιογράφος που έκανε το σχόλιο. Το πρόβλημα είναι η κοινωνία που θεωρεί την αναπηρία «τραγωδία».

Αν πιστεύεις ότι η αξία μιας ζωής μετριέται σε ποσοστά αρτιμέλειας, τότε το λεκτικό ατόπημα είναι απλώς το σύμπτωμα. Η ρίζα βρίσκεται βαθύτερα: στην εκπαίδευση που ποτέ δεν μίλησε για αναπηρία, στα ΜΜΕ που παρουσίασαν την αναπηρία μόνο με μουσική υπόκρουση βιολιού και δάκρυα, στις λέξεις που μάθαμε να χρησιμοποιούμε χωρίς δεύτερη σκέψη.

Κι όταν η κοινωνία δεν έχει λέξεις για να περιγράψει την αναπηρία με σεβασμό, καταφεύγει στα κλισέ. «Καθηλωμένος», «ήρωας», «καταδίκη», «ζωντανός νεκρός».

Μια χώρα που ανέχεται

Δεν είναι τυχαίο ότι μετά τον σάλο έρχεται πάντα η απολογία. Ποτέ η πρόληψη. Η συγγνώμη πέφτει σαν κουρτίνα στο τέλος της παράστασης, για να σωθούν τα προσχήματα.

Κι όμως, το ζήτημα δεν είναι να απολογείσαι. Είναι να μη χρειάζεται να απολογηθείς. Είναι να ξέρεις, πριν μιλήσεις, ότι ο λόγος σου έχει συνέπειες.

Αλλά για να το ξέρεις, πρέπει κάποιος να στο έχει μάθει. Και η ελληνική τηλεόραση –αυτός ο καθρέφτης της κοινωνίας– δεν έμαθε ποτέ πώς να μιλά για την αναπηρία χωρίς να πατρονάρει, να λυπάται ή να θυματοποιεί.

Τα θαμμένα ξεχασμένα

Υπάρχει μια σκληρή ειρωνεία. Το 2001 οι Ζωντανοί Νεκροί κυκλοφόρησαν το κομμάτι Θαμμένα Ξεχασμένα. Ήταν ραπ για το προσωπικό του κρίμα και για όσα η κοινωνία θέλει να κρύβει κάτω από το χαλί. Σήμερα, το 2025, το μόνο που φαίνεται να μένει θαμμένο είναι η κοινή λογική.

Γιατί αλλιώς δεν εξηγείται πώς, ύστερα από τόσες συζητήσεις, τόσες εκστρατείες, τόσες Παγκόσμιες Ημέρες Αναπηρίας, ακόμη να συζητάμε αν μια ζωή με αναπηρία είναι «ολόκληρη». Ακόμη να ακούμε φράσεις που την υποτιμούν. Ακόμη να χρειαζόμαστε τους Cool Crips να μας θυμίζουν τα αυτονόητα.

Για την ιστορία

Το 1997 οι Ζωντανοί Νεκροί έστηναν και έφτυναν ρίμες για μια γενιά που δεν χωρούσε πουθενά. Το 2001 ράπαραν για τα θαμμένα ξεχασμένα. Το 2025, κάποιοι ακόμη μιλούν για «ζωντανούς νεκρούς» όταν αναφέρονται σε ανθρώπους με αναπηρία.

Κι ίσως αυτό να είναι το πραγματικά θαμμένο και ξεχασμένο: η ικανότητά μας να καταλαβαίνουμε ότι οι λέξεις σκοτώνουν πολύ πριν το κάνει η πραγματικότητα.