Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS: 28 χρόνια χωρίς τη Diana και ακόμη δεν μάθαμε όσα δίδαξε μια χειραψία
Ο HIV τρόμαξε τον κόσμο, όμως η πραγματική ζημιά έγινε αλλού. Στο μυαλό. Εκεί γεννήθηκε η επιδημία που μεταδόθηκε πιο γρήγορα από τον ιό, δημιούργησε φόβο, απομόνωση και ένα στίγμα πιο επίμονο από οποιοδήποτε σύμπτωμα. Η Diana μπήκε σε αυτό το σκοτάδι με μια απλή κίνηση που άλλαξε την ιστορία. Άγγιξε έναν άνθρωπο που όλοι φοβόντουσαν να πλησιάσουν και κατέρριψε μια υστερία που είχε μετατραπεί σε κοινωνική αυτόματη αντίδραση. Ο Nelson Mandela το περιέγραψε πολύ εύστοχα λέγοντας πως όταν κάθισε στο κρεβάτι ενός ασθενούς και του κράτησε το χέρι, «μετέτρεψε τις αντιλήψεις του κόσμου και βελτίωσε τις πιθανότητες ζωής αυτών των ανθρώπων». Είκοσι οκτώ χρόνια μετά τον θάνατό της, η επιστήμη έχει προχωρήσει, ο HIV έχει γίνει διαχειρίσιμη χρόνια κατάσταση, όμως η επιδημία του μυαλού επιμένει.
Καμιά επιδημία δεν φοβίζει τόσο όσο αυτή που γεννιέται στο μυαλό. Ο HIV τη δεκαετία του ογδόντα δεν ήταν μόνο ιός που σάρωσε κοινότητες αλλά και φόβος που σάρωσε την ικανότητα μιας κοινωνίας να βλέπει ανθρώπους. Ήταν ένα συλλογικό ξέσπασμα πανικού, ένα κλίμα όπου ο μύθος ήταν πιο επίμονος από το δεδομένο και όπου το άγγιγμα αντιμετωπιζόταν σαν απειλή μεγαλύτερη από την άγνοια. Σε αυτόν τον κόσμο εμφανίστηκε μια γυναίκα που δεν είχε σκοπό να γίνει ηρωίδα αλλά είχε το ένστικτο να ξεχωρίσει το ανθρώπινο από το κατασκευασμένο. Η εικόνα της πριγκίπισσας Diana να δίνει το χέρι της σε άνθρωπο με AIDS χωρίς γάντια δεν έμεινε στην ιστορία επειδή ήταν τολμηρή αλλά επειδή διέλυσε με απόλυτη απλότητα όσα η κοινωνία είχε χτίσει σε βάθος χρόνου.
Εκείνη τη μέρα στο Middlesex Hospital δημιουργήθηκε μια σύγκρουση
Η Diana δεν έκανε τίποτα θεαματικό. Απλώς απάντησε στη στιγμή με την αλήθεια που η κοινή λογική φώναζε και η δημόσια συζήτηση αρνούνταν να ακούσει. Αυτός ήταν και ο λόγος που η φωτογραφία της μοιάζει ακόμη σύγχρονη. Δεν κουβαλά ούτε την αισθητική της εποχής ούτε τη βαρύτητα της βασιλικής της θέσης. Κουβαλά το βάρος ενός κόσμου που έπρεπε να μάθει ξανά τι σημαίνει ανθρώπινη επαφή. Η κίνηση εκείνη επέστρεψε την αξιοπρέπεια σε ανθρώπους που είχαν δαιμονοποιηθεί χωρίς λόγο και χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο, ανθρώπους που δεν χρειάζονταν φιλανθρωπία αλλά κατανόηση.
Είκοσι οκτώ χρόνια μετά τον θάνατό της, ο φόβος έχει αλλάξει -απλώς- μορφή
Δεν φορά πλέον την ίδια άγνοια. Δεν εκφράζεται ανοιχτά όπως τότε. Έχει μετατοπιστεί, όμως, στις λεπτές αντιδράσεις, στις άβολες σιωπές, στις σκέψεις που δεν λέγονται αλλά υπάρχουν. Η πρόοδος της ιατρικής έκανε το HIV πλέον διαχειρίσιμο, η έννοια του μηδενικού ιικού φορτίου άλλαξε όσα γνωρίζαμε, όμως τίποτα από αυτά δεν κατάφερε να εξαφανίσει το στίγμα που βρίσκει πάντα τρόπο να επιβιώσει σε μικρές χαραμάδες. Η αμηχανία παραμένει. Το βλέμμα που αποφεύγει παραμένει. Η άγνοια επιμένει να δημιουργεί άδικες αποστάσεις. Η ιατρική έχει μεταμορφωθεί. Οι άνθρωποι όχι πάντα.
Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS δεν αποτελεί memo ενός παλιού κινδύνου αλλά ενός παλιού λάθους
Ο HIV δεν ήταν ποτέ ο πραγματικός εχθρός. Ο πραγματικός εχθρός ήταν και παραμένει ο φόβος. Κάθε φορά που κάποιος διστάζει να μιλήσει ανοιχτά. Κάθε φορά που κάποιος κρύβει τον οροθετικό του status γιατί φοβάται την κοινωνική κρίση. Κάθε φορά που η λέξη AIDS χρησιμοποιείται σαν φάντασμα μιας περασμένης δεκαετίας. Το στίγμα είναι η πραγματική μάχη και αυτή η μάχη δεν νικήθηκε, απλώς άλλαξε πεδίο. Η Diana αυτό είχε καταλάβει πριν από όλους.
Το μεγαλείο της σε όλο αυτό δεν κρύβεται στην εικόνα αλλά στην πρόθεση. Δεν έκανε κάτι για να εντυπωσιάσει. Δεν ακολούθησε κάποια στρατηγική επικοινωνίας. Επέλεξε να δώσει το χέρι της χωρίς γάντια γιατί ήξερε ότι η ανθρώπινη επαφή είναι το πρώτο φάρμακο απέναντι στην κοινωνική απομόνωση. Και έτσι έγινε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που ήθελαν οι σκιές της εποχής. Έγινε η γυναίκα που έδωσε ένα παράδειγμα χωρίς να το ζητήσει κανείς. Έγινε το πρόσωπο που στάθηκε απέναντι στον φόβο όχι με φωνή αλλά με πράξη.
Η φωτογραφία με τη χειραψία είναι η αρχή μιας ιστορίας που συνεχίστηκε με επιμονή
Η Diana επισκεπτόταν τις μονάδες HIV όχι για τα φλας αλλά για τους ανθρώπους. Μιλούσε μαζί τους, άκουγε τις ανάγκες τους, στεκόταν δίπλα τους χωρίς να επιλέγει απόσταση. Η παρουσία της είχε τη δύναμη να αλλάξει κάτι που δεν αλλάζει εύκολα. Όταν ένας άνθρωπος τόσο προβεβλημένος απορρίπτει την προκατάληψη, η προκατάληψη υποχωρεί. Όχι επειδή πείθεται αλλά επειδή ντρέπεται.
Ο Nelson Mandela είχε πει ότι όταν η Diana κάθισε στο κρεβάτι ενός ασθενούς με AIDS και του κράτησε το χέρι, άλλαξε όχι μόνο εκείνη τη στιγμή αλλά και την προοπτική ολόκληρων κοινωνιών.
Ήταν μια παραδοχή που δεν προερχόταν από φιλικό περιβάλλον. Ήταν διατύπωση ενός ανθρώπου που γνώριζε τι σημαίνει να φέρεις πάνω σου το βάρος του παρεξηγημένου και του δαιμονοποιημένου. Η πράξη της είχε την ποιότητα που έχουν τα γεγονότα που δεν αποσκοπούν σε τίποτα. Είχε τη δύναμη που έχουν τα αυτονόητα όταν κάποιος επιτέλους τα κάνει.
Το στίγμα όμως δεν εξαφανίζεται σε μια μέρα. Δεν εξαφανίζεται επειδή μια πριγκίπισσα έδωσε ένα χέρι. Θέλει χρόνο. Θέλει ενημέρωση. Θέλει κοινωνίες που μαθαίνουν να αντιστέκονται στις δεισιδαιμονίες τους. Και κυρίως θέλει ανθρώπους που αντιμετωπίζουν όσους ζουν με HIV όπως αξίζουν. Με σεβασμό. Με κανονικότητα. Με δικαιοσύνη. Η προτροπή της Diana ήταν απλή: τοποθετήστε τον άνθρωπο μπροστά από τον φόβο. Τοποθετήστε την αλήθεια μπροστά από τον μύθο. Τοποθετήστε την επαφή μπροστά από την καχυποψία. Αυτά τα εργαλεία είναι ακόμη τα ισχυρότερα.
Η κοινωνική μετατόπιση δεν είναι γραμμική. Έχει πισωγυρίσματα
Έχει στιγμές που αποκαλύπτουν πως η προκατάληψη δεν εξαφανίστηκε απλώς έμαθε να κρύβεται καλύτερα. Ο HIV αφομοιώθηκε στην ιατρική πραγματικότητα. Το στίγμα δεν αφομοιώθηκε πουθενά. Δεν βρήκε θεραπεία. Δεν βρήκε αντιρετροϊκά. Χρειάζεται θάρρος για να εξαλειφθεί. Χρειάζεται φωνή. Χρειάζεται καθημερινή υπενθύμιση ότι κανείς δεν είναι λιγότερο άνθρωπος επειδή ζει με έναν ιό. Χρειάζεται μια κοινωνία που αρνείται να επαναλάβει τις φοβίες του παρελθόντος.
Η επιρροή της Diana συνεχίζεται μέσα από τους γιους της, ιδιαίτερα μέσα από τον Harry. Η δική του δράση γύρω από την αποστιγματοποίηση του HIV δεν έχει τίποτα το τυπικό. Εστιάζει στην ενημέρωση, στην προσβασιμότητα, στην ορατότητα. Κάνει δημόσια τεστ. Συνεργάζεται με οργανισμούς. Μιλά ανοιχτά. Αγκαλιάζει ανθρώπους με HIV όπως έκανε η μητέρα του. Όχι για να μεταφέρει το legacy της αλλά για να διατηρήσει έναν τρόπο σκέψης που παραμένει αναγκαίος. Αυτή η αλυσίδα συμπεριφοράς είναι το στοιχείο που δίνει συνέχεια σε ένα έργο που δεν τελειώνει.
Η πραγματική πρόοδος σήμερα είναι η κανονικοποίηση
Να υπάρξει ένας κόσμος όπου κανείς δεν χρειάζεται να αποκαλύψει κάτι για να προστατέψει τη θέση του στην κοινωνία. Να υπάρξει ένα περιβάλλον που αντιμετωπίζει τον HIV με γνώση και όχι με φόβο. Να υπάρξει μια συνθήκη όπου η διάγνωση δεν σημαίνει περιθώριο αλλά μια ζωή με ποιότητα, σχέσεις και προοπτική. Το μηδενικό ιικό φορτίο δείχνει ότι η επιστήμη έκανε άλματα. Το στίγμα δείχνει ότι η κοινωνία έχει δρόμο ακόμα.
Η Diana είχε δείξει τον δρόμο χωρίς να το διακηρύξει. Η πράξη της παραμένει σήμερα ένας καθρέφτης που μας αναγκάζει να δούμε ποιοι είμαστε απέναντι στον φόβο. Η χειραψία της δεν ήταν ένα απλό αγγίζω κάποιον. Ήταν ένα αγγίζω την αλήθεια. Και αυτό είναι που λείπει σήμερα. Τριάντα χρόνια ενημέρωσης δεν έλυσαν το στίγμα. Το λύνει η στάση. Η ευθύτητα. Η άρνηση να κάνουμε πίσω μπροστά σε όσα δεν ξέρουμε. Η αποδοχή ότι η υγεία δεν είναι ποτέ δικαιολογία για αποκλεισμό. Η ανθρωπιά δεν είναι ειδική δεξιότητα. Είναι επιλογή.
Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS ειναι μια καλή ευκαιρία για να θυμηθούμε όλοι πού πρέπει να στεκόμαστε και πως η ευαισθησία είναι πολιτική πράξη. Η κατανόηση είναι κοινωνική υποδομή. Η ενημέρωση είναι δικαίωμα. Ο σεβασμός είναι υποχρέωση. Και πάνω από όλα ότι το στίγμα δεν πέφτει μόνο του. Πρέπει να το σπρώξεις.
Η Diana το έκανε με έναν τρόπο που κανείς δεν περίμενε. Εμείς;
Η 1η Δεκεμβρίου τιμάται διεθνώς ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS και υπενθυμίζει ότι η ενημέρωση, η πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση, η πρόσβαση στη θεραπεία και η καταπολέμηση του στίγματος δεν είναι απλές δηλώσεις προθέσεων αλλά δείκτες πολιτισμού. Ο HIV σήμερα είναι μια διαχειρίσιμη χρόνια κατάσταση, όμως η αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των ανθρώπων που ζουν με τον ιό παραμένουν συλλογική ευθύνη.
Bloggers
