Ο λόγος που όταν ο κόσμος παραλογίζεται, τα memes προσφέρουν συναισθηματική ανακούφιση

Όταν, για παράδειγμα, σημειώνονται μεγάλα γεγονότα που συγκλονίζουν τη δημόσια σφαίρα -όπως τρομοκρατικές επιθέσεις, πανδημίες, πολιτικές αναταράξεις- οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους να επεξεργαστούν συλλογικά το σοκ και την αβεβαιότητα. Σε τέτοιες στιγμές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι διαδικτυακές κοινότητες πλημμυρίζουν με memes, που λειτουργούν ως εργαλείο χιούμορ, αποφόρτισης και αλληλοστήριξης.

Σε προηγούμενες δεκαετίες, οι πηγές πληροφόρησης και επεξεργασίας των συναισθημάτων περιορίζονταν κυρίως στην οικογένεια, τους φίλους και τον άμεσο κύκλο. Η διαχείριση της συλλογικής αγωνίας γινόταν σε κλειστούς χώρους, μακριά από το δημόσιο βλέμμα. Σήμερα, όμως, το διαδίκτυο και τα memes δίνουν στους νέους τη δυνατότητα να διαχειριστούν, να σχολιάσουν και να κατανοήσουν τον κόσμο σε πραγματικό χρόνο και δημόσια.

Τα memes λειτουργούν ως σύγχρονα ψηφιακά ευρήματα -κάποιες φορές φαινομενικά απλά, συχνά χιουμοριστικά, αλλά σχεδόν πάντα με βαθύτερο νόημα. Ενώνουν μαζικά το κοινό με έξυπνες ατάκες και αστείες εικόνες, λειτουργώντας ως μέσο επεξεργασίας αρνητικών συναισθημάτων και κατανόησης μιας πραγματικότητας που συχνά μοιάζει χαοτική, τρομακτική ή ακατανόητη.

Ούτε κόκκινο ούτε κίτρινο: αυτό είναι το αγαπημένο χρώμα των πιο έξυπνων ανθρώπων

Αν και η παρακολούθηση memes φαίνεται παθητική διαδικασία, είναι ίσως η καλύτερη έκφραση του «prosumer» -της ταυτόχρονης παραγωγής και κατανάλωσης περιεχομένου- μιας αλληλεπίδρασης που επηρεάζει συναισθήματα, ταυτότητα και την αίσθηση του ανήκειν. Η δημιουργία και η κατανάλωση memes μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο τη συναισθηματική κατάσταση και την αυτοέκφραση, αλλά και να φέρει τους νέους πιο κοντά μεταξύ τους. Για παράδειγμα, σε μια διαδικτυακή κοινότητα του Tumblr, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι χρήστες νιώθουν πως αυτές οι κοινότητες λειτουργούν ως ασφαλείς χώροι για αυθεντική έκφραση -κάτι που συχνά λείπει από τον φυσικό κόσμο, όπου η ιδιαιτερότητα κρίνεται.

Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα, η δημιουργία memes που μοιάζουν παράλογα, σκοτεινά ή παράξενα προσφέρει στους νέους τρόπο να συζητούν τις επιπτώσεις των κοινωνικοοικονομικών ή πολιτικών συνθηκών στη ζωή τους -που συχνά εκφράζονται ως άγχος ή κατάθλιψη. Όπως παρατήρησε ένας ερευνητής, «σε έναν κόσμο που φαίνεται σχεδόν φτιαγμένος για να βάζει τους νέους σε ανυπόφορη πίεση και που συνεχίζει να αντιμετωπίζει τα θέματα ψυχικής υγείας ως ταμπού, η πιο ριζοσπαστική απάντηση είναι οι νέοι να μιλούν ανοιχτά για όσα τους απασχολούν».

Κάποιοι νέοι δημιουργούν memes που ισορροπούν ανάμεσα στο χιούμορ και τη σοβαρότητα του θέματος, ειδικά σε ό,τι αφορά πολιτικό περιεχόμενο. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια προεκλογικών περιόδων ή πολιτικών αναταραχών, τα memes συχνά παρέχουν κωμική ανακούφιση από τις δυσκολίες της πολιτικής ζωής και επιτρέπουν στους νέους να γελάσουν με την αβεβαιότητα της επικαιρότητας.

Όπως σημειώνει ένας συμμετέχων σε σχετική έρευνα: «Νιώθω πως είναι πολύ δύσκολο να μην το δεις αστεία, γιατί σχεδόν δεν το πιστεύεις... Κάθε μέρα υπάρχει ένας νέος τίτλος, πάντα κάτι τόσο εξωφρενικό που λες “δεν μπορεί, αποκλείεται να είναι απλώς μια ακόμη μέρα”... Οπότε απλώς αναγνωρίζεις πως αυτά που συμβαίνουν είναι τόσο τρελά που σχεδόν δεν είναι αληθινά... κι έτσι μπορείς να τα σατιρίσεις».

Αν και το διαδίκτυο και τα social media αποτελούν δημόσιο χώρο, για πολλούς νέους λειτουργούν ως ασφαλές περιβάλλον, όπου μπορούν να είναι ο εαυτός τους και να αξιοποιούν τα εργαλεία του μέσου για να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα. Σε αυτό το ψηφιακό σύμπαν, τα memes λειτουργούν πραγματικά ως μηχανισμός στήριξης για όσους νέους δυσκολεύονται να καταλάβουν τι συμβαίνει γύρω τους. Παρόλο που συχνά μοιάζουν απλοϊκά ή επιφανειακά, τα memes σηκώνουν ένα σημαντικό συναισθηματικό βάρος -και αξίζει να αναγνωρίζουμε τα βαθύτερα μηνύματα που μεταφέρουν.

Άνθρωποι που δεν έχουν κοντινή οικογένεια να στηριχτούν συχνά παρουσιάζουν αυτές τις συμπεριφορές