Ο σωστός και ο λάθος τρόπος να προσφέρεις βοήθεια: Πότε η συμβουλή ενδυναμώνει και πότε πληγώνει

Σύμφωνα με τη Yanmengqian Zhou και τους συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα (2025), η «θεωρία της αντιδραστικότητας» αποτελεί έναν από τους πλέον τεκμηριωμένους τρόπους εξήγησης συγκρούσεων στις σχέσεις. Όπως γράφουν, η «ικανότητά της να γεννά νέα ερωτήματα δεν δείχνει σημάδια κόπωσης» (σ. 149). Αν δεν την έχεις ξανακούσει, αυτό συμβαίνει επειδή ανήκει σε ένα λιγότερο φωτισμένο πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας και της επικοινωνίας, συνήθως μέσα από έρευνες σχετικές με την υγεία.

Η βασική ιδέα είναι πως οι άνθρωποι εκτιμούν την ελευθερία της επιλογής και αντιδρούν σε οτιδήποτε θεωρούν ότι την περιορίζει. Έτσι, προσπαθούν να αποκαταστήσουν αυτή την ελευθερία είτε κάνοντας ακριβώς αυτό που τους απαγορεύεται είτε απαξιώνοντας εκείνον που τους φαίνεται απειλητικός. Για να ισχύσει η θεωρία, μεσολαβούν δύο στάδια: πρώτα ένα ερέθισμα που εκλαμβάνεται ως απειλή και στη συνέχεια η αντίδραση, η οποία οδηγεί στο αποτέλεσμα.

Τι μας κλέβει το shopping: Τι χάνουμε όταν παίρνουμε

Η κενή λάμψη της τεχνητής νοημοσύνης

Η έρευνα για τη διαδικασία παροχής συμβουλής

Ίσως να μην έχεις συνειδητοποιήσει ποτέ πόσο περίπλοκο μπορεί να είναι το σενάριο της παροχής συμβουλής. Τα ευρήματα της μελέτης της Zhou δείχνουν ότι η διαδικασία αυτή έχει πολλές παραμέτρους, τόσο από την πλευρά αυτού που δίνει όσο και από την πλευρά αυτού που λαμβάνει τη συμβουλή.

Στην έρευνα συμμετείχαν φοιτητές (μέση ηλικία 19 ετών), οι οποίοι απάντησαν σε διαδικτυακά σενάρια. Ο φανταστικός χαρακτήρας «Casey» βρισκόταν στο νοσοκομείο είτε λόγω σκωληκοειδίτιδας (μη ελεγχόμενη κατάσταση) είτε λόγω υπερβολικού ξενυχτιού και κατανάλωσης αλκοόλ (ελεγχόμενη κατάσταση). Χρειαζόταν συμβουλή για το πώς να χειριστεί την απουσία από τη δουλειά. Τα σενάρια διαφοροποιούνταν και ως προς τον τρόπο που ζητούσε βοήθεια: άμεσα (ρητά) ή έμμεσα (με σχόλια όπως «νιώθω στρες και δεν ξέρω τι να κάνω»).

Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τα επίπεδα αντιδραστικότητας που ένιωθαν (θυμό, ενόχληση, εκνευρισμό, κριτική διάθεση) και έγραψαν τη συμβουλή που θα έδιναν. Οι ερευνητές αξιολόγησαν στη συνέχεια τις απαντήσεις ως προς την αποτελεσματικότητα, τη ρεαλιστικότητα και το πώς θα έκανε η συμβουλή την Casey να νιώσει. Ο αριθμός των λέξεων χρησιμοποιήθηκε ως δείκτης του πόσο στοχαστική ήταν η απάντηση.

Τα στατιστικά μοντέλα έδειξαν ότι η «ελεγχόμενη» κατάσταση και ο τρόπος αίτησης (ρητός ή έμμεσος) επηρέαζαν τα επίπεδα αντιδραστικότητας, τα οποία με τη σειρά τους επηρέαζαν την ποιότητα της συμβουλής. Όπως προκύπτει, όσοι προκαλούν οι ίδιοι τα προβλήματά τους θεωρούνται ότι κάνουν «μια παράλογη απαίτηση όταν ζητούν βοήθεια με έμμεσο τρόπο» (σ. 155).

Πώς να χρησιμοποιήσεις τη θεωρία προς όφελός σου

Η θεωρία της αντιδραστικότητας αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμη για την κατανόηση της δυναμικής στη διαδικασία παροχής συμβουλών. Όπως καταλήγουν οι συγγραφείς, «αν και η θεωρία μπορεί να είναι παλιά σε χρονολογικούς όρους, η θεωρητική της αξία παραμένει αναλλοίωτη».

Έτσι, είτε πρόκειται για έναν φίλο που, κατά τη γνώμη σου, κάνει λάθος, είτε για έναν σύντροφο που θέλεις να κατευθύνεις σε καλύτερες αποφάσεις, χρειάζεται να αναγνωρίζεις και να ελέγχεις τη δική σου εσωτερική αντίδραση απέναντι στο πρόβλημά τους.

Συμπερασματικά

Το να δίνεις συμβουλές σε ανθρώπους που αγαπάς και νοιάζεσαι απαιτεί διορατικότητα. Όλες οι σχέσεις στηρίζονται στην κοινή επιθυμία να προάγει ο ένας την ευημερία του άλλου. Αν κατανοήσεις τι λειτουργεί και τι όχι, οι συμβουλές σου θα έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να ακουστούν και να εφαρμοστούν.