Ξέρουν οι τοξικοί άνθρωποι πόσο μεγάλη είναι η τοξικότητά τους; Η έρευνα απαντά

Αν νιώθεις ότι στη δουλειά (ή στη ζωή σου γενικότερα) πέφτεις συνεχώς πάνω σε ανθρώπους που σε τρελαίνουν, δεν φταίει μόνο η κακή σου τύχη – υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που δείχνουν ότι η τοξικότητα είναι πιο διαδεδομένη από ό,τι νομίζουμε.

Το ερώτημα είναι: αυτοί οι άνθρωποι ξέρουν ότι είναι τοξικοί ή απλά κάνουν ό,τι κάνουν επειδή μπορούν;

Μήπως οι άνθρωποι επηρεάζουν αρνητικά τους άλλους κυρίως επειδή δεν συνειδητοποιούν ότι είναι τοξικοί; Σε μια τέτοια περίπτωση, θα υπήρχε κάποια ηθική δικαιολογία και ελπίδα ότι το πρόβλημα μπορεί να διορθωθεί. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αν η έλλειψη συνειδητοποίησης είναι το πρόβλημα, τότε θα μπορούσαμε απλώς να καθίσουμε με τοξικούς για να τους πούμε τι κάνουν, που θα οδηγούσε σε τύψεις και μακροχρόνιες αλλαγές στη συμπεριφορά.

Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Μια εξέταση της ακαδημαϊκής έρευνας για τις αντιπαραγωγικές και τοξικές προσωπικότητες δείχνει ότι, ενώ η αυτογνωσία μπορεί να λείπει, αυτό δεν επαρκεί για να εξηγήσει την τοξικότητα μιας και οι περισσότεροι το ξέρουν το τοξικό τους προφίλ και μάλιστα το απολαμβάνουν.

Σκέψου για παράδειγμα τους ναρκισσιστές, οι οποίοι ειδικεύονται στις μεγαλομανίες και την παραμόρφωση της πραγματικότητας: συνήθως είναι συνειδητοποιημένοι για τον ναρκισσισμό τους. Το κύριο πρόβλημα δεν είναι ότι δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους, αλλά ότι δεν τους νοιάζει ή ακόμα και ότι είναι περήφανοι γι’ αυτό. Αυτό καθιστά αναποτελεσματικές τις παρεμβάσεις που προσπαθούν να δώσουν ανατροφοδότηση στους ναρκισσιστές για την αλαζονεία, την αίσθηση ανωτερότητας και την μεγαλομανία τους, ενώ προσπάθειες να τους «φέρεις στη γη» συχνά έχουν αντίθετο αποτέλεσμα.

Η προσπάθεια να του δώσεις feedback για την αλαζονεία του είναι σαν να προσπαθείς να πείσεις μία γάτα να κάνει μπάνιο, πιθανότατα θα καταλήξεις γρατσουνισμένη.

Παρομοίως, οι «ψυχοπαθείς», που είναι συχνά ψυχροί, σκληροί και απολαυστικά καταστροφικοί, φαίνεται να είναι πλήρως συνειδητοποιημένοι. Σε μελέτες έχει φανεί ότι οι «ψυχοπαθείς» δεν αισθάνονται τον πόνο ή τη δυστυχία των άλλων, μπορούν να το καταλάβουν και να το αναγνωρίσουν. Όπως και οι ναρκισσιστές, δεν είναι τοξικοί επειδή δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους, αλλά επειδή δεν τους νοιάζει και πολλές φορές απολαμβάνουν την τοξικότητά τους.

Σκέψου τον σαν εκείνον τον φίλο που σε πειράζει συνέχεια αλλά πρόσεξε μην τον πειράξεις.

Η ίδια λογική ισχύει για πιο «ήπιες», αλλά εξίσου προβληματικές μορφές τοξικότητας, όπως τους παθητικά - επιθετικούς ανθρώπους. Αν έχεις δουλέψει με άτομα που αποφεύγουν τη σύγκρουση, θα καταλάβεις ότι γνωρίζουν ακριβώς την ύπουλη τακτική τους. Μιλούν για ένα πράγμα και σκέφτονται άλλο και το κάνουν χωρίς τύψεις. Συχνά δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους με λογικά επιχειρήματα: «Απλώς ακολουθώ εντολές», «Προσπαθώ να ευχαριστήσω το αφεντικό», «Αποφεύγω κινδύνους και τηρώ το κατεστημένο». Ειρωνικά, αυτοί που αποφεύγουν τη σύγκρουση συχνά δημιουργούν μεγαλύτερη σύγκρουση μακροπρόθεσμα.

Τέλος, υπάρχουν οι νευρωτικοί ή εκρηκτικοί: άνθρωποι με χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη, υψηλή ευσυγκινησία και κακή διαχείριση θυμού. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να ριψοκινδυνεύουν και να είναι εκρηκτικοί, πλήττοντας την παραγωγικότητα των άλλων και το κέφι τους να κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Αλλά και εδώ, δεν λείπει η αυτογνωσία: οι άνθρωποι αυτοί αφιερώνουν πολύ χρόνο στην ανάλυση των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς τους, είναι αυτοκριτικοί και τείνουν να υποτιμούν τις ικανότητές τους. Παρά την τοξικότητά τους, συχνά είναι πιο γνήσιοι και διαφανείς από τους παθητικά επιθετικούς.

Η αυτογνωσία είναι σημαντική, αλλά δεν αρκεί.

Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τις διαπροσωπικές δυσκολίες μόνο στην έλλειψη αυτογνωσίας, ούτε να δικαιολογήσουμε τους τοξικούς ανθρώπους υποθέτοντας ότι δεν γνωρίζουν τι κάνουν. Οι παρεμβάσεις ή τα κίνητρα μπορεί να λειτουργήσουν μόνο αν υπερτερούν των πολλών ωφελειών που αντλεί ένα άτομο από τη συμπεριφορά του. Η προσωπική ανάπτυξη απαιτεί να ξεπεράσουμε την φυσική μας προσωπικότητα, κάτι που πολύ λίγοι είναι διατεθειμένοι να κάνουν, ειδικά μετά από μια ηλικία.

Οπότε, αν θέλεις να επιβιώσεις στη δουλειά ή στη ζωή, χρειάζεσαι στρατηγική: υπομονή, χιούμορ και λίγο αμυντικό δαιμόνιο.

Και αν όλα τα άλλα αποτύχουν; Μάθε να τους παρακολουθείς από μακριά, σαν να είσαι σε reality show: Η Τοξικότητα Επιτίθεται – Επεισόδιο 37.