Τι κάνει κάποια όνειρα αδύνατο να ξεχαστούν

Ένα συχνά παραγνωρισμένο εύρημα της σύγχρονης έρευνας για τα όνειρα είναι ότι, στην πραγματικότητα, τα περισσότερα ξεχνιούνται. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περνά κατά μέσο όρο από τέσσερις έως πέντε φάσεις ύπνου REM κάθε νύχτα και, αν ο ύπνος REM αποτελεί αξιόπιστο μηχανισμό παραγωγής ονείρων, αυτό σημαίνει ότι όλοι ξεχνάμε σχεδόν όλα όσα ονειρευόμαστε. Η λήθη των περισσότερων ονείρων φαίνεται να είναι ένα φυσιολογικό και υγιές χαρακτηριστικό της ψυχολογικής λειτουργίας.

Γιατί όμως θυμόμαστε κάποια όνειρα; Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στο προσωπικό ενδιαφέρον ή στις πολιτισμικές επιρροές. Φαίνεται να υπάρχει μια έμφυτη ανθρώπινη τάση να βιώνουμε, έστω σπάνια, όνειρα εξαιρετικά έντονα, όνειρα που διαπερνούν το κατώφλι της μνήμης και αφήνουν ισχυρό αποτύπωμα μετά το ξύπνημα. Αυτά τα όνειρα ξεχωρίζουν λόγω της βιωματικής τους έντασης και των λεγόμενων «φαινομένων μεταφοράς» -των carry-over effects.

Τι είναι τα φαινόμενα μεταφοράς

Τα φαινόμενα μεταφοράς είναι συναισθήματα, σωματικές αισθήσεις και αντιδράσεις του σώματος που ξεκινούν στο όνειρο και συνεχίζουν να γίνονται αισθητές και μετά το ξύπνημα. Είναι σαν ένα κομμάτι του ονειρικού κόσμου να διαρρέει μέσα στην εγρήγορση.

Ένας εφιάλτης καταδίωξης μπορεί να οδηγήσει σε ξύπνημα με ιδρώτα, τρέμουλο στους μυς, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και δύσπνοια. Ένα όνειρο με ερωτικό περιεχόμενο μπορεί να αφήσει έντονη γεννητική διέγερση, ακόμη και οργασμό. Όνειρα πτήσης ή πτώσης δημιουργούν συχνά εξαιρετικά ρεαλιστικές σπλαχνικές αισθήσεις βαρύτητας, σαν το σώμα να τις έχει πράγματι βιώσει.

Αυτή η ποικιλία δείχνει ότι το όνειρο δεν είναι απλώς μια νοητική δραστηριότητα, αλλά μια βαθιά σωματική εμπειρία. Πολλά φυσιολογικά συστήματα ενεργοποιούνται κατά τον ύπνο REM, με τη διαφορά ότι, αντί να κατευθύνονται προς τον εξωτερικό κόσμο όπως στην εγρήγορση, στρέφονται προς τα μέσα, συμβάλλοντας στη δημιουργία του φαντασιακού κόσμου του ονείρου.

Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα υπολείμματα

Μια απλή εξήγηση είναι ότι τα φαινόμενα μεταφοράς αποτελούν «σφάλματα» του κοιμώμενου εγκεφάλου, τυχαίες παρενέργειες μιας ενεργειακής έξαρσης, όπως ένα ποτήρι που ξεχειλίζει. Ωστόσο, υπάρχουν ερμηνείες που αποδίδουν σε αυτά τα όνειρα έναν πιο ουσιαστικό και προσαρμοστικό ρόλο.

Η πρώτη είναι ότι ακριβώς αυτή η ενεργοποίηση πολλών νοητικών και σωματικών συστημάτων είναι το ζητούμενο. Στην καθημερινή ζωή χρησιμοποιούμε μόνο ένα μικρό μέρος των δυνατοτήτων μας. Τα όνειρα δημιουργούν ρεαλιστικά σενάρια όπου αυτές οι λανθάνουσες ικανότητες μπορούν να εκφραστούν, να ασκηθούν και να παραμείνουν λειτουργικά διαθέσιμες. Από εξελικτική σκοπιά, αυτό αυξάνει την προσαρμοστικότητα και την ετοιμότητα απέναντι σε καταστάσεις που δεν έχουμε βιώσει ποτέ σε εγρήγορση. Όπως ένα αυτοκίνητο που ζεσταίνει τη μηχανή του τον χειμώνα χωρίς να κινείται, για να μπορεί να λειτουργήσει όταν χρειαστεί.

Μια δεύτερη, περισσότερο θεραπευτική προσέγγιση, βλέπει αυτά τα όνειρα ως καλέσματα προσοχής από το ασυνείδητο. Είναι σήματα ψυχολογικής σημασίας και προσκλήσεις για διάλογο με τον εσωτερικό εαυτό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν μοιάζουν καν με πρόσκληση, αλλά με απαίτηση: αυτό πρέπει να το προσέξεις, αυτό δεν επιτρέπεται να το ξεχάσεις.

Πώς μπορεί κανείς να τα προσεγγίσει

Ένας χρήσιμος τρόπος κατανόησης αυτών των ονείρων είναι η αναζήτηση της συναισθηματικής συνέχειας ανάμεσα στο όνειρο και την εγρήγορση. Το βασικό ερώτημα δεν είναι «τι σημαίνει το όνειρο», αλλά πού αλλού στη ζωή εμφανίζονται τα ίδια συναισθήματα. Σε μια σχέση, σε ένα επαγγελματικό αδιέξοδο, σε μια ανησυχία για την υγεία ή σε μια απόφαση που αναβάλλεται.

Όποια κι αν είναι η πηγή, το όνειρο κάνει ό,τι μπορεί για να υπογραμμίσει τη συναισθηματική της βαρύτητα και να την αναδείξει ως προτεραιότητα της συνειδητής προσοχής.

Το παράδοξο των αξέχαστων ονείρων

Τα φαινόμενα μεταφοράς δημιουργούν ένα παράδοξο: το όνειρο δεν είναι πραγματικό, όμως τα αποτελέσματά του στο σώμα και στο συναίσθημα είναι απολύτως αληθινά. Το τέρας που σε κυνηγά δεν υπάρχει. Η πτώση στο κενό δεν συνέβη ποτέ. Κι όμως, ο φόβος, η ταχυκαρδία και η ένταση που μένουν μετά το ξύπνημα είναι πραγματικά.

Αυτή η εμπειρία, που επαναλαμβάνεται σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις εποχές, φαίνεται να έχει επηρεάσει όχι μόνο τις προσωπικές ζωές των ανθρώπων, αλλά και τη διαμόρφωση θρησκευτικών και πνευματικών συστημάτων σκέψης. Τα όνειρα που δεν ξεχνιούνται λειτουργούν σαν γέφυρα ανάμεσα στο φαντασιακό και το πραγματικό.

Ίσως, τελικά, αυτά τα όνειρα να μην υπάρχουν για να ερμηνευτούν με σύμβολα, αλλά για να ακουστούν. Να μας αναγκάσουν να σταθούμε σε συναισθηματικές αλήθειες που αποφεύγουμε στο φως της ημέρας. Όχι για να επιστρέψουμε στον ύπνο, αλλά για να ξυπνήσουμε σε κάτι που ήδη γνωρίζουμε, αλλά δεν έχουμε ακόμη τολμήσει να κοιτάξουμε κατάματα.