Γιατί μας έλκουν τα rollercoasters και οι ταινίες τρόμου

Γιατί πληρώνεις για να φοβηθείς. Γιατί ανεβαίνεις σε ένα τρενάκι που σε κάνει να νομίζεις πως πέφτεις στο κενό. Γιατί κάθεσαι βράδυ να δεις μια ταινία τρόμου ενώ ξέρεις ότι δεν θα κοιμηθείς εύκολα.

Η απάντηση δεν έχει να κάνει με τον κίνδυνο. Έχει να κάνει με κάτι πιο βαθύ: με την ανάγκη μας να νιώσουμε κάτι μεγαλύτερο από εμάς.

Αυτό το «κάτι μεγαλύτερο» η φιλοσοφία το ονόμασε Υψηλό. Όχι με την έννοια του ανώτερου, του ποιοτικού ή του δήθεν πνευματικού, αλλά ως εμπειρία. Το Υψηλό είναι εκείνη η στιγμή που το μυαλό χάνει προσωρινά τον έλεγχο, όχι επειδή απειλείται πραγματικά, αλλά επειδή αδυνατεί να χωρέσει αυτό που βιώνει. Δεν είναι ωραίο με τον ήσυχο τρόπο που είναι ένα τοπίο. Είναι έντονο, συνταρακτικό, οριακό.

Ένα ηλιοβασίλεμα μπορεί να είναι όμορφο.

Μια καταιγίδα στη θάλασσα είναι Υψηλό.

Ένα δωμάτιο με ζεστό φως σε γαληνεύει.

Ένα φαράγγι σε κάνει να κρατάς την ανάσα σου.

Αυτό το κράτημα της ανάσας είναι το σημείο όπου γεννιέται το δέος.

Ήδη από την αρχαιότητα, ο Λογγίνος περιέγραφε το Υψηλό ως μια δύναμη που δεν σε αφήνει απλώς να παρατηρείς, αλλά σε σηκώνει από τη θέση σου εσωτερικά. Δεν είναι διακόσμηση της ψυχής. Είναι σοκ. Είναι μετατόπιση. Είναι η αίσθηση ότι για λίγο ξεπερνάς τα όρια του καθημερινού εαυτού σου.

Τον 18ο αιώνα, ο Έντμουντ Μπερκ ξεκαθάρισε κάτι κρίσιμο. Το ωραίο, έλεγε, σχετίζεται με την αρμονία, τη μικρή κλίμακα, την απαλότητα. Το Υψηλό, αντίθετα, συνδέεται με το τεράστιο, το σκοτεινό, το ακατανόητο, τη δύναμη. Το ωραίο μας κάνει να χαλαρώνουμε. Το Υψηλό μας ταράζει. Και αυτή η ταραχή δεν είναι πρόβλημα. Είναι εμπειρία ζωής.

Εδώ ακριβώς κουμπώνουν τα rollercoasters, τα extreme sports, οι ταινίες τρόμου. Δεν ψάχνουμε τον φόβο για να υποφέρουμε. Ψάχνουμε τον φόβο μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας. Το σώμα ενεργοποιείται σαν να απειλείται. Η καρδιά χτυπά, οι παλάμες ιδρώνουν, η αναπνοή κόβεται. Την ίδια στιγμή, το μυαλό γνωρίζει ότι δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Αυτό το διπλό μήνυμα δημιουργεί μια ένταση μοναδική. Το νευρικό σύστημα ξυπνά. Η εμπειρία γίνεται καθαρή, απόλυτη, χωρίς φλυαρία.

Ο Καντ πήγε ακόμη πιο βαθιά. Υποστήριξε ότι το Υψηλό μας θυμίζει κάτι θεμελιώδες για την ανθρώπινη ύπαρξη. Μπορεί η φύση να μας ξεπερνά σε δύναμη, μέγεθος και ένταση, αλλά δεν μπορεί να αγγίξει την ηθική μας συνείδηση και τη σκέψη μας. Όταν στεκόμαστε απέναντι σε κάτι που μας κάνει να νιώθουμε μικροί, ταυτόχρονα συνειδητοποιούμε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από σώμα. Αυτή η επίγνωση γεννά μια παράξενη ευφορία.

Γι’ αυτό το Υψηλό δεν είναι απλώς τρόμος. Είναι τρόμος με νόημα. Δεν μας συνθλίβει. Μας μετακινεί. Μας βγάζει από τον αυτόματο πιλότο.

Στη σύγχρονη ζωή, όπου όλα είναι σχεδιασμένα για να είναι ασφαλή, προβλέψιμα και ελεγχόμενα, το Υψηλό λειτουργεί σαν ρωγμή. Μια ρωγμή στην άνεση, στην υπερ-οργάνωση, στην ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα. Και μέσα από αυτή τη ρωγμή περνά για λίγο κάτι αληθινό: η αίσθηση ότι είμαστε ζωντανοί.

Δεν είναι τυχαίο ότι επιστρέφουμε ξανά και ξανά σε τέτοιες εμπειρίες. Δεν είναι μαζοχισμός. Είναι ανάγκη. Ανάγκη να ξεφύγουμε από το επίπεδο, το μετρημένο, το ασφαλές. Ανάγκη να θυμηθούμε ότι η ζωή δεν είναι μόνο άνεση και ισορροπία, αλλά και ένταση, ρίγος, δέος.