Αν τα γκράφιτι της πόλης είχαν ήχο, ίσως ήταν πρόβα της String Theory: Q&A με τον Γιώργο Πατεράκη

Αν τα γκράφιτι της πόλης είχαν ήχο, ίσως να έμοιαζαν με τη String Theory -ένα πολύχρωμο χάος που βρήκε ρυθμό. Η S.T. είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αναπνέει μέσα από ανθρώπους. Δεν γεννήθηκε από φιλοδοξία αλλά από ανάγκη. Ο Γιώργος Πατεράκης, ένας μουσικός που περπάτησε τη διαδρομή από τη Royal Academy του Λονδίνου ως το σημείο όπου η σιωπή γίνεται μέτρο του ήχου, και ένα τεράστιο ενδιάμεσο, έφτιαξε έναν χώρο όπου η φωνή γίνεται σκέψη και η σκέψη ήχος. Ό,τι κουβαλά από τις σπουδές του, από το Ωδείο Αθηνών ως τη Ferenc Liszt, δεν λειτουργεί σαν επίδειξη αλλά σαν υλικό που διαλύεται για να φτιάξει κάτι πιο ανθρώπινο. Στην καρδιά αυτής της διαδρομής υπάρχει η πεποίθηση ότι η μουσική δεν είναι διαφυγή αλλά τρόπος να παραμένεις μέσα στην πραγματικότητα χωρίς να χάνεσαι. Ότι ο ήχος είναι μορφή συνείδησης, όχι ψυχαγωγία. Δέκα χρόνια μετά, η String Theory δεν γιορτάζει την πορεία της αλλά την αντοχή της σε έναν κόσμο που ξεχνά να ακούει.

Αντισυμβατικός, επίμονος, συνεπής, ανήσυχος, με πνεύμα ελεύθερο, η στιγμή που η μητέρα του τον έγραψε στο ωδείο έγινε η πρώτη του νότα και από τότε η μουσική στάθηκε ο τρόπος με τον οποίο κατανοεί τον κόσμο, ένα συνεχές βύθισμα σε ήχους που αναπνέουν μέσα στη σιωπή. Οι φωνές που τον εμπνέουν είναι εκείνες που γνωρίζουν πότε να σωπάσουν και πότε να υπάρξουν, όπως η String Theory που λειτουργεί σαν σώμα με μνήμη και πεπτικό σύστημα, ικανό να κρατά ό,τι θρέφει την ψυχή και να αποβάλλει ό,τι δεν έχει ουσία. Και επειδή η τρίτη ανάγνωση του μουσικού είναι ακόμα πιο «ηχηρή» μια συνέντευξη μαζί του είναι πάντα μια καλή ιδέα ώστε να κατανοήσουμε όχι μόνο τι σημαίνει να συνθέτεις μουσική, αλλά τι σημαίνει να παραμένεις ακουστικός άνθρωπος μέσα σε έναν κόσμο που έχει ξεμάθει να ακούει.

Κύριε Πατεράκη, η μουσική, λένε, δεν είναι μόνο ήχοι αλλά και τρόπος ύπαρξης. Στη δική σας πορεία, πόσο σας διαμόρφωσε ως άνθρωπο; Τι είδους χαρακτήρα σμιλεύει το να ζείτε μέσα σε χορωδίες, σε νότες, σε σιωπές και σε συνεργασίες; Και τελικά, ποια στοιχεία του εαυτού σας αναδύονται χάρη στη μουσική και ποια ίσως θυσιάστηκαν μέσα σε αυτήν την αφοσίωση;

Και η ζωγραφική δεν είναι μόνο μπογιές και καμβάδες, και η τσαγκαρική δεν είναι μόνο σόλες και δέρματα, και η ξυλουργική δεν είναι μόνο ξύλα. Όλα μπορούν να γίνουν τρόπος ζωής, και όλα μπορούν να μετατραπούν σε products. Όλα φτιάχνουν χαρακτήρα, και όλα γίνονται lifestyle – είναι θέμα προσωπικών επιλογών και φιλοσοφίας. Επομένως δεν θεωρώ ότι είναι οι χορωδίες, οι σιωπές και οι συνεργασίες τα καθοριστικά στοιχεία τού ποιος είμαι αλλά, αντίστροφα, το ποιος είμαι καθόρισε τον τρόπο που κάνω τις χορωδίες, τις σιωπές και τις συνεργασίες.

Μιλήσατε κάποτε για μια «μουσική μη απλοϊκή». Τι φοβάστε περισσότερο: την απλότητα που καταντά εύκολη λύση ή την πολυπλοκότητα που καταντά αυτοσκοπός;

Μίλησα κυρίως για την απλοϊκότητα που μεταμφιέζεται σε απλότητα. Η απλοϊκότητα είναι ναΐφ, ανίδεη και αβαθής. Η απλότητα συνεπάγεται τη χρήση λιτών μέσων από επιλογή, και όχι από αδυναμία, την δεξιότητα μεταφοράς βαθέων και σύνθετων εννοιών με διαυγή τρόπο, και την ικανότητα της αφαίρεσης.

Όταν όμως η «απλοϊκότητα» σερβίρεται ως «απλότητα», τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα: ο δημόσιος λόγος διεξάγεται με συνθήματα, και όχι με κριτική σκέψη, η μουσική γίνεται καταναλωτικό προϊόν, η πολιτική γίνεται μέσον χειραγώγησης, και το μαύρο σύννεφο σκεπάζει τις υπάκουες και χαρούμενες κοινωνίες των ανελεύθερων ανθρώπων.

Επομένως αυτό που φοβάμαι περισσότερο είναι η θεωρητικοποίηση και ο τελικός θρίαμβος της ηλιθιότητας, παρά ο «πασέ» ελιτισμός της πολυπλοκότητας και της ακατανοησίας. Αυτές δεν μασκαρεύονται και τόσο εύκολα, οπότε είναι πιο εύκολο να τους γυρίσεις την πλάτη: στη μουσική το δωδεκάφθογγο έχει πλέον μόνο ιστορική και ακαδημαϊκή αξία, στη δε διανόηση η ηθελημένη ακατανοησία του Λακάν και του Ντεριντά είναι πια για τους τρελαμένους.

Ξεκινήσατε ως σολίστ με διεθνείς σπουδές και διακρίσεις. Τώρα είστε επικεφαλής μιας πολυπληθούς μουσικής κοινότητας. Ποια ήταν η εσωτερική σας διαδρομή από τη μοναχικότητα του πιάνου στην πολυφωνία των ανθρώπινων φωνών;

Ναι, έτσι ήρθαν τα πράγματα. Η ανθρωπογενής δύναμη ενός μεγάλου ανθρώπινου συνόλου, που εστιάζει με όλο του το είναι σε έναν στόχο, είναι αφοπλιστική. Οι στιγμές που όλοι κρατούν την ανάσα τους πριν την πρώτη ατάκα, μέσα σε μια ατμόσφαιρα που στάζει ενέργεια και συγκέντρωση, είναι απαράμιλλες.

Η String Theory κλείνει μια δεκαετία και μπαίνει στη δεύτερη. Αν η πρώτη δεκαετία ήταν «η αναζήτηση», ποιον τίτλο θα βάζατε στη δεύτερη;

Αναζήτηση.

Δημιουργήσατε δύο τμήματα, Repertoire και Performance. Αν αυτά ήταν δύο χαρακτήρες σε θεατρικό έργο, πώς θα τους περιγράφατε; Τι τους διαφοροποιεί και τι κοινό αίμα τους δένει;

(γέλιο) «Μπλάνς Ντιμπουά και Στάνλει Κοβάλσκι», ή «Άμλετ και Οράτιος», ή «Μπόλεκ και Λόλεκ» – δεν ξέρω. Ας κρατήσουμε το «Ήταν όλα τους παιδιά μου», του Μίλερ και ας το αφήσουμε εκεί.

Για να απαντήσω και κάπως, απλώς λέω πως η μεν χορωδία Performance δουλεύει από την αρχή του χρόνου ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο για μία συγκεκριμένη παράσταση, ενώ το Repertoire είναι πιο ελαστικό τόσο στο ρεπερτόριο όσο και στο χρονοδιάγραμμα και έχει πιο πολύ τη δυνατότητα της αναπροσαρμογής ανάλογα με το πού φυσάει ο άνεμος. Το μεν πρώτο τμήμα έχει προγραμματισμένη την παράσταση Baroque στις 12 Ιουνίου στην αίθουσα Ιωάννης Δεσποτόπουλος του Ωδείου Αθηνών, σε συνεργασία με το σχήμα Ex Silentio, τον Δημήτρη Κούντουρα και το Κέντρο Παλιάς Μουσικής του Ωδείου Αθηνών, ενώ με το δεύτερο σχεδιάζουμε να βγούμε στις 21 Δεκεμβρίου να τραγουδήσουμε για τον κόσμο στον πεζόδρομο της Αρεοπαγίτου.

Οι θεματικοί κύκλοι Οκτωβρίου–Δεκεμβρίου είναι αφιερωμένοι στη Λιλιπούπολη. Τι σημαίνει για εσάς να επαναφέρετε αυτό το εμβληματικό έργο και πώς μπορεί να σταθεί σήμερα απέναντι στη φθορά του χρόνου;

Προσαρμόσαμε λίγο τον προγραμματισμό μας και κάνουμε πρώτα τον κύκλο «Μουσική Κινηματογράφου», οπότε την Λιλιπούπολη θα την αρχίσουμε λίγο πιο μετά. Για να απαντήσω όμως στο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, νομίζω πως η Λιλιπούπολη περνάει σιγά-σιγά στο κλασικό ελληνικό ρεπερτόριο. Χαρακτηρίζοντας ένα έργο «κλασικό» εννοούμε πως, το έργο αυτό, έχοντας προσπεράσει από καιρό την βάσανο της κριτικής, αποτελεί πλέον, ατό το ίδιο από μόνο του, αξιακό κριτήριο. Επομένως, το κλασικό έργο δεν «το μετράμε», αλλά αυτό το ίδιο αποτελεί μέτρο κρίσης, και η Λιλιπούπολη νομίζω πως περνά σιγά-σιγά σε αυτήν την κατηγορία, για την ελληνική μουσική.

Στα σεμινάρια σας εντάσσετε επισκέπτες από διαφορετικούς χώρους της μουσικής. Πόσο σας ενδιαφέρει να συγκρούονται αισθητικές, και πόσο να γεφυρώνονται;

Δεν το βλέπω ως σύγκρουση, αλλά ως συνύπαρξη ή έστω, αλληλοσυμπλήρωση. Η αισθητική συγκρούεται μόνον με τις άσκημες ξαδέρφες της, την κακογουστιά και την αμάθεια.

Αντιμετωπίζετε τη μουσική όχι μόνο ως τέχνη αλλά ως πεδίο μάθησης, κοινωνικής συνύπαρξης, ακόμη και ψυχοθεραπείας. Σε τι βαθμό πιστεύετε ότι η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως «θεραπεία της κοινωνίας»;

Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι αν θεμέλιο της παιδείας ήταν τα μαθηματικά, (εννοώ τα πραγματικά μαθηματικά και όχι αυτή η κωμωδία που εννοούμε στο σχολείο), η αστρονομία, η μουσική, το θέατρο και, σε μεγαλύτερη ηλικία, ένα ταξίδι έξω από την ατμόσφαιρα της Γης, ο κόσμος μας δεν θα ήταν ο ίδιος, «ηγέτες» θα ήταν σε ιδρύματα φροντίδας, έλληνες πολιτικοί θα ήταν εσώκλειστοι στο οικογενειακό σπίτι περιβαλλόμενοι από την θαλπωρή και την συγκατάβαση των οικείων τους, και εμείς οι υπόλοιποι θα χαιρόμασταν τη ζωή, τη φύση και τη συνύπαρξη με τους συνανθρώπους.

Έχετε πει ότι η String Theory γεννήθηκε επηρεασμένη και από τη θεωρία χορδών της φυσικής. Πόσο πιστεύετε ότι η επιστήμη μπορεί να εμπνεύσει τη μουσική, και αντιστρόφως, η μουσική να αποκαλύψει το «άλλο πρόσωπο» της επιστήμης;

Δεν έχει σημασία τι πιστεύω και τι δεν πιστεύω. Σημασία έχει ότι αυτές οι δύο ανθρώπινες δραστηριότητες ήταν ανέκαθεν παραπληρωματικές, και μόνον τα τελευταία 150-200 χρόνια διαχωριζόμενες εξέπεσαν, η μεν επιστήμη «για να μας κάνει τη ζωή πιο εύκολη», η δε τέχνη «για να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας». Στην πραγματικότητα τόσο οι επιστημονικές θεωρίες όσο και τα έργα τέχνης προέρχονται από δομημένους τρόπους σκέψης, βάσει των οποίων δημιουργούμε νοητικές κατασκευές, παρατηρώντας και ερμηνεύοντας τον κόσμο και τη φύση γύρω μας. Εν συντομία δηλαδή: και οι δύο επιχειρούν να ερμηνεύσουν τον κόσμο, με τα δικά της μέσα η καθεμιά.

Η χορωδία σας εμφανίζεται τόσο σε Μέγαρα Μουσικής όσο και σε φυλακές και γηροκομεία. Ποια από αυτές τις δύο εμπειρίες σάς έχει διδάξει περισσότερο για το τι σημαίνει «να τραγουδάς μαζί με άλλους»;

Είναι άλλο πράγμα το μεν και άλλο το δε. Στην πρώτη περίπτωση «προτείνεις», ενώ στην δεύτερη «προσφέρεις». Νομίζω πως η ταινία «Το Δείπνο της Μπαμπέτ» περιγράφει ακριβώς αυτό που θέλω να πω. Η Μπαμπέτ, δεινή σεφ, αποφασίζει να προσφέρει τις γευστικές της εξτραβαγκάντσες σε κάτι ξεχασμένους Δανέζους χωριαταραίους, γεμίζοντάς τους χαρά, ανάταση και ελπίδα.

Στο έργο σας «12 τραγούδια για την ήπια αντιμετώπιση της αιωνιότητας, της ανοησίας και της φθοράς» αγγίζετε έννοιες σχεδόν υπαρξιακές. Για εσάς, η μουσική είναι αντίδοτο στη φθορά ή απλώς τρόπος να τη φωτίζουμε;

Νομίζω πως αυτός είναι ο τρόπος μου για να ψηλαφίζω τα πράγματα, να τρυπώνω μέσα τους και να τα μοιράζομαι. Γι' αυτό γράφω μουσική. Πώς αλλιώς;

Έχετε αναφερθεί στην «punk ηθική» που κουβαλάτε. Πώς μεταφράζεται αυτή η στάση όταν διευθύνετε ένα πολυφωνικό σώμα; Είναι η πειθαρχία και η εξέγερση τελικά αντίθετα ή συμπληρωματικά στοιχεία;

Νομίζω πως μιλάμε για διαφορετικά πράγματα: αυτή η «πανκ» πλευρά μου, όπως λέτε, έχει να κάνει με το ότι αποποιούμαι το λούστρο που περιβάλλει αυτήν την τόσο ζωντανή και τόσο ρωμαλέα δυτική μουσική, τη λεγόμενη «κλασική». Μέχρι εκεί. Τώρα, για την πειθαρχία και την εξέγερση που ρωτάτε, έχω να πω πως για το ξεκίνημα μιας εξέγερσης απαιτείται κρίσιμη μάζα. Για την επιτυχία της απαιτείται αυτοπειθαρχία και σχεδιασμός.

Αν η φωνή κάθε χορωδού είναι ένα κομμάτι μνήμης, ποια συλλογική μνήμη πιστεύετε ότι χτίζει η String Theory;

Δεν ξέρω τι είδους συλλογική μνήμη χτίζει η ομάδα μας. Το μόνο που ξέρω είναι ότι αυτό που μας οδηγεί και μας κρατάει ως ομάδα είναι η επιθυμία να εκπέμψουμε σήμα πως ένας άλλος τρόπος ζωής είναι διανοητός. Πως η διαβίωση σε ένα σύστημα που τρώει τις ίδιες του τις σάρκες δεν είναι η μοναδική μας επιλογή. Την ίδια στιγμή που 64.000 άνθρωποι έχουν ήδη θανατωθεί σε μια κανονική γενοκτονία της διπλανής πόρτας, στο συγκλονιστικό No Kings, κατεβαίνουν εκατομμύρια πολίτες σε 2600 αμερικανικές πόλεις. Το 2026 προβλέπεται να έχει ολοκληρωθεί και η Σαγράδα Φαμίλια στη Βαρκελώνη, και ο Πύργος του Σάουρον στη Ριβιέρα του Ελληνικού. Στον ίδιο κόσμο γεννήθηκε και ο Καρλ Σαγκάν και ο Τραμπ, και ο διεφθαρμένος ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός και η Μητέρα Τερέζα, πώς να το πω;

Τι σημαίνει για εσάς «αλήθεια» στη σύνθεση;

Μια φορά η Μπήλιω Τσουκαλά ρωτάει με εκείνο το επιτηδευμένο ύφος της τον Ψαραντώνη «κύριε Ψαραντώνη, ποια είναι για σας η αλήθεια στη μουσική;» κι εκείνος, μέσα από τα γένεια του μουρμούρισε «ο Ψηλορείτης». Είχε πολύ πλάκα.

Ποιο συναίσθημα θέλετε να αφήνετε πίσω μετά από κάθε συναυλία;

«Δεν είναι αυτό που νομίζεις. Πάρ' το αλλιώς».

Σε ποια μουσική εποχή επιστρέφετε όταν χρειάζεστε προσανατολισμό;

Στην Αναγέννηση. Αδιανόητες μουσικές κατασκευές που εμείς απλώς ξανα-ανακαλύπτουμε έκθαμβοι μετά από σχεδόν πέντε αιώνες.

Αν έπρεπε να συμπυκνώσετε την εμπειρία σας σε μία μόνο νότα, ποια θα ήταν;

Είναι σαν να με ρωτάτε «από τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα ποιο γράμμα σου άρεσε πιο πολύ»;

Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, πώς βλέπετε τη φωνή του ανθρώπου; Υπάρχει κάτι που ένας αλγόριθμος δεν θα μπορέσει ποτέ να αποδώσει;

Δεν μπορώ να κάνω μια ξάστοχη πρόβλεψη, κάνοντας ότι ξέρω πράγματα που δεν ξέρω. Επομένως δεν ξέρω για την φωνή του ανθρώπου. Για τον λόγο όμως του ανθρώπου βλέπω το προφανές παράδοξο: ότι οι άνθρωποι υποκαθιστούν ολοένα και περισσότερο τον δικό τους λόγο με κείμενα από το Chat GPT και το Gemini. Δηλαδή πώς λέγεται αυτό τώρα; Ότι οι άνθρωποι μιμούνται το ΑΙ που μιμείται τους ανθρώπους;

Από τη Λιλιπούπολη μέχρι τον Μεσαίωνα, από το swing μέχρι τα Βαλκάνια, το ρεπερτόριό σας δεν μπαίνει σε κουτιά. Υπάρχει κάτι που ο Γιώργος Πατεράκης δεν θα τραγουδούσε ποτέ και γιατί;

Μπα, μόνον κάτι που αγνοώ την ύπαρξή του.

Και κάτι τελευταίο: Κύριε Πατεράκη, αν η String Theory ήταν ένα ερώτημα που δεν έχει ακόμα απαντηθεί, ποιο θα ήταν αυτό το ερώτημα;

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Πώς πάμε παρακάτω;

01

03

Χορωδία String Theory – 10 χρόνια φωνές που δεν μπαίνουν σε κουτιά

Από το 2015, η Χορωδία String Theory είναι ένας ζωντανός οργανισμός από φωνές, σώματα και σκέψεις. Δημιουργήθηκε από τον συνθέτη Γιώργο Πατεράκη και, μέσα σε δέκα χρόνια, έχει αγγίξει πάνω από 1500 ανθρώπους κάθε ηλικίας. Τραγουδά Λιλιπούπολη, Αναγέννηση, βαλκανικά, swing, κινηματογράφο και μπαρόκ. Έχει εμφανιστεί στο Μέγαρο Μουσικής, στο Μουσείο Ακρόπολης, σε φυλακές, ψυχιατρικές δομές και γηροκομεία — γιατί η μουσική, για τον Πατεράκη, δεν είναι σκηνή, είναι πράξη ζωής.

Η String Theory λειτουργεί με δύο κύρια τμήματα που συναντιούνται κάθε εβδομάδα στο Playground (Βουτσαρά 4, Βοτανικός):

Repertoire – κάθε Δευτέρα, για όσους θέλουν να γνωρίσουν τη χορωδιακή εμπειρία χωρίς απαραίτητη μουσική προϋπηρεσία. Το πρόγραμμα κινείται από τη Λιλιπούπολη και τη μουσική του ελληνικού και ξένου κινηματογράφου, μέχρι τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή πολυφωνία και τα παραδοσιακά των Βαλκανίων.

Performance – κάθε Τετάρτη, για πιο έμπειρους τραγουδιστές που προετοιμάζουν ολόκληρη θεματική παράσταση. Τον Ιούνιο του 2025 παρουσιάζουν το έργο Baroque στην αίθουσα «Ιωάννης Δεσποτόπουλος» του Ωδείου Αθηνών, σε συνεργασία με το σύνολο Ex Silentio και το Κέντρο Παλιάς Μουσικής του Ωδείου. Τον Δεκέμβριο σχεδιάζουν ανοιχτή μουσική δράση στον πεζόδρομο της Αρεοπαγίτου.

Την καλλιτεχνική επιμέλεια και διδασκαλία έχει ο Γιώργος Πατεράκης, ενώ διδάσκουν η Έλλη Κετεντζιάν (Δευτέρα) και η Αντιγόνη Γκόγκη (Τετάρτη). Παράλληλα συνεχίζεται ο κύκλος Singing Circles, ανοιχτών σεμιναρίων που συνδυάζουν φωνητική τεχνική και αυτοέκφραση, με καλεσμένες τέσσερις ερμηνεύτριες: Αγγελική Τουμπανάκη, Μαρία Παπαγεωργίου, Κατερίνα Παπαδοπούλου και Θεοδώρα Μπάκα.

Η χορωδία δρα και κοινωνικά: οργανώνει συναυλίες διαμαρτυρίας για δημόσιους χώρους, επισκέψεις σε φυλακές και ευάλωτες δομές, συμμετέχει σε καλλιτεχνικά projects με κοινωνικό περιεχόμενο και προσκαλεί παιδιά από ορφανοτροφεία να συμμετάσχουν δωρεάν. Οι άνθρωποί της είναι από είκοσι ως εβδομήντα ετών, από εργοτάξια, πανεπιστήμια, κουζίνες και σκηνές. Δεν τραγουδούν για να ακουστούν αλλά για να θυμούνται τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

📍 Playground – Βουτσαρά 4, Βοτανικός

Δευτέρα & Τετάρτη, απογευματινές πρόβες