12 λεπτά αθανασίας στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσ/νίκης - Η φωνή της γιαγιάς μας μάς λέει: ζήσε

Σε έναν κόσμο που τρέχει προς τα εμπρός με μανιακή ταχύτητα, το In My Day της Iga Lis μας καλεί να σταθούμε για λίγο. Δώδεκα λεπτά, μόνο δώδεκα, στα οποία ξεδιπλώνεται ένα πανανθρώπινο μωσαϊκό χαρμολύπης, προσωπικής εξομολόγησης και άχρονης σοφίας. Στο πλαίσιο του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ανάμεσα σε διαμάντια που κοσμούν τον θεσμό στο διαγνωστικό τμήμα Ανοιχτοί Ορίζοντες, το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ δεν ήταν μια προβολή αλλά μια συνάντηση. Μια συνάντηση γυναικών μέσα στον χρόνο, μια διαλογική γέφυρα ανάμεσα σε γενιές που μοιράζονται την ίδια ζωή, αλλά από διαφορετικές πλευρές της.

Αυτό που καθιστά το ντοκιμαντέρ τόσο ξεχωριστό δεν είναι μόνο η θεματική του, αλλά η απλότητα με την οποία παρουσιάζεται. Η Lis δεν καταφεύγει σε τεχνητούς συναισθηματισμούς, δεν ντύνει τις εξομολογήσεις με υπερβολικές μουσικές κορώνες. Αφήνει τις φωνές να ακουστούν, τις σιωπές να πουν όσα δεν λέγονται. Μέσα από τρυφερές τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ γιαγιάδων και εγγονών, ξεδιπλώνονται ιστορίες για έρωτες, απώλειες, προσδοκίες και διαψεύσεις.

Αλλά τι είναι αυτό που κάνει αυτές τις φωνές τόσο οικείες, τόσο αναγκαίες;

Μια μέρα τη φορά- Η ζωή που έζησα, η ζωή που δεν έζησα

«Αν είχα γεννηθεί σε άλλη εποχή, αν είχα κάνει άλλες επιλογές, αν η κοινωνία μου επέτρεπε περισσότερα…» Αυτά τα «αν» δεν είναι απλώς υποθετικά σχήματα λόγου αλλά ρωγμές στο υφάδι της γυναικείας εμπειρίας. Η ταινία μάς βάζει απέναντι σε μια αλήθεια που πολλές φορές αποφεύγουμε: πως η ζωή που ζούμε είναι μία από τις πολλές πιθανότητες που δεν πραγματοποιήθηκαν.

Οι γιαγιάδες μιλούν για έρωτες που δεν τόλμησαν, για επιθυμίες που κλειδώθηκαν πίσω από κοινωνικές συμβάσεις, για χαρές που ήρθαν πολύ αργά ή για λύπες που δεν έφυγαν ποτέ. Κι όμως, δεν υπάρχει μόνο νοσταλγία ή θλίψη στις αφηγήσεις τους, υπάρχει και αποδοχή. Υπάρχει η σοφία της εμπειρίας που, ενώ αναγνωρίζει τις χαμένες ευκαιρίες, δεν τις μετρά σαν ήττες.

Γιατί, τελικά, τι σημαίνει να ζεις «σωστά»;

Το In My Day δεν δίνει απαντήσεις. Προκαλεί ερωτήματα. Υπενθυμίζει πως κάθε ζωή είναι μια σειρά από επιλογές που, όταν κοιτάζουμε πίσω, μοιάζουν άλλοτε μοιραίες και άλλοτε τυχαίες. Το βαθύτερο μήνυμα δεν είναι να μετανιώνουμε για όσα δεν έγιναν, αλλά να κατανοούμε τη σημασία του «εδώ και τώρα». Μια μέρα τη φορά.

Η γυναικεία φωνή –μέσα και έξω από τους θεσμούς

Υπάρχει κάτι σχεδόν πολιτικό στη δύναμη που αποκτούν αυτές οι φωνές μέσα από την κινηματογραφική αποτύπωση. Οι γυναικείες ιστορίες, για δεκαετίες καταδικασμένες στη σιωπή ή την περιθωριοποίηση, βρίσκουν χώρο και χρόνο να υπάρξουν. Το ντοκιμαντέρ δεν τις καταγράφει απλώς -τους δίνει αξία.

Σε μια κοινωνία που συχνά αντιμετωπίζει το γήρας ως αθέατο και τη γυναικεία εμπειρία ως δευτερεύουσα, το In My Day γίνεται μια πράξη αντίστασης. Οι γιαγιάδες δεν είναι φολκλορικές φιγούρες που αναπολούν το παρελθόν, ούτε καρικατούρες που μεταδίδουν ηθικά διδάγματα. Είναι γυναίκες που έζησαν, που αγάπησαν, που θρήνησαν, που πάλεψαν. Και μέσα από την ταινία, η φωνή τους ακούγεται δυνατά.

Έξω από τους θεσμούς, αυτές οι φωνές παραμένουν ζωντανές μέσα από τις συνομιλίες μας, τις μνήμες μας, την ανάγκη μας να κατανοήσουμε το παρελθόν για να δώσουμε μορφή στο μέλλον. Η ταινία λειτουργεί ως υπενθύμιση πως η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τα μεγάλα γεγονότα, αλλά και από τις μικρές, καθημερινές συνομιλίες που χαράζουν ανεξίτηλα τον χρόνο.

Δώδεκα λεπτά αθανασίας

Το In My Day είναι ένα οπτικό ποίημα που δεν καταγράφει απλώς εμπειρίες, αλλά τις μετατρέπει σε κάτι διαχρονικό. Οι γιαγιάδες μιλούν στις εγγονές τους, αλλά τα λόγια τους διαπερνούν τις γενιές, αγγίζουν όλους μας. Σε μια κοινωνία όπου ο χρόνος αντιμετωπίζεται σαν εχθρός και η εμπειρία συχνά απαξιώνεται, η ταινία αυτή προσφέρει μια εναλλακτική οπτική: πως η κάθε στιγμή, ακόμη και η πιο μικρή, είναι ένα σύμπαν γεμάτο σημασία.

Όταν βγήκα από την αίθουσα την Παρασκευή 14/3, δεν ένιωθα απλώς πως είχα παρακολουθήσει ένα ντοκιμαντέρ αλλά πως είχα συνομιλήσει με αυτές τις γυναίκες, πως οι φωνές τους είχαν εγγραφεί κάπου μέσα μου. Αλλά πάνω από όλα η αλήθεια είναι πως άκουσα τη δική μου γιαγιά.