Από τη Μόνα Λίζα στο Λούβρο, μέχρι το Netflix: Ιστορίες με απάτες και κλοπές για να στριμάρεις τώρα

Το 2025 μάς βρίσκει ξανά να μιλάμε για το Λούβρο. Η πραγματική ληστεία που συνέβη πριν λίγα εικοσιτετράωρα στο Παρίσι, με τέσσερις μασκοφόρους να εξαφανίζουν κοσμήματα της Γαλλικής Κορώνας σε μόλις επτά λεπτά, μοιάζει με κακογραμμένο σενάριο που όμως αποδείχθηκε συγκλονιστικά αληθινό. Δεν χρειάστηκαν ούτε καλώδια υψηλής τεχνολογίας ούτε αλγόριθμοι που χακάρουν κάμερες. Ένας γερανός, ένα παράθυρο, ένα τζάμι που έσπασε, και τα υπόλοιπα γράφτηκαν στην ιστορία των εγκλημάτων τέχνης.

Λούβρο 2025: Η ληστεία διήρκεσε λιγότερο κι από πρωινό καφέ - 7 λεπτά και όλα κομπλέ

Η τέχνη, όταν κλέβεται ή πλαστογραφείται, αποκτά ξαφνικά μια δεύτερη ζωή. Οι πίνακες, τα κοσμήματα, τα αγαλματίδια, παύουν να είναι απλώς εκθέματα πίσω από γυάλινες προθήκες και μετατρέπονται σε πρωταγωνιστές ενός μυθιστορήματος που παίζεται στις οθόνες μας. Το Χόλιγουντ, οι πλατφόρμες streaming, ακόμη και τα δελτία ειδήσεων έχουν βρει στη ληστεία τέχνης μια ανεξάντλητη δεξαμενή σασπένς, χιούμορ, φιλοσοφίας και ειρωνείας. Το κοινό παρακολουθεί μαγεμένο όχι μόνο το πώς χάνονται αριστουργήματα, αλλά και το πώς η ίδια η έννοια της αξίας γίνεται ρευστή.

Ας δούμε λοιπόν ξανά -και με τα μάτια του σήμερα- τις ταινίες και τα ντοκιμαντέρ που έκαναν τις μεγαλύτερες κλοπές και τις πιο ευρηματικές πλαστογραφίες όχι μόνο πολιτιστικά γεγονότα, αλλά και σήματα μιας εποχής που αμφισβητεί τα πάντα.

Made You Look: A True Story About Fake Art (Netflix)

Το ντοκιμαντέρ του Netflix αφηγείται μια υπόθεση τόσο εξωφρενική που θα έπρεπε να είναι φάρσα. Ένα γκαράζ στο Queens, ένας ταπεινός ζωγράφος που αντέγραφε Pollock και Rothko, και μια γκαλερί που κατάφερε να κερδίσει 80 εκατομμύρια δολάρια πουλώντας «αριστουργήματα». Η Long Island κυρία που μεσολαβούσε φαινόταν σχεδόν γραφική, αλλά οι ειδικοί που επικύρωσαν τα έργα είναι εκείνοι που εκτέθηκαν. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει όχι μόνο την πλεκτάνη, αλλά και το πώς ο κόσμος της τέχνης αγαπά τις ψευδαισθήσεις. Σήμερα, μετά τη ληστεία στο Λούβρο, το Made You Look αποκτά ακόμη μεγαλύτερη επικαιρότητα: η ασφάλεια και η αυθεντικότητα δεν είναι ποτέ δεδομένες, ιδιαίτερα όταν βολεύει να μην τις ελέγχεις.

Beltracchi: The Art of Forgery (Netflix, Prime Video)

Ο Wolfgang Beltracchi δεν αρκέστηκε σε αντιγραφές. Ζωγράφιζε έργα που ποτέ δεν υπήρξαν, δημιουργώντας «φανταστικούς πίνακες» στο ύφος διάσημων καλλιτεχνών. Το ντοκιμαντέρ δείχνει το κόλπο του: παλιωμένες φωτογραφίες, κοστούμια εποχής, ξύσιμο καμβάδων και ψήσιμο σε φούρνους. Η αγορά όχι μόνο τον πίστεψε, αλλά τον αποθέωσε, αφού τα έργα του στόλισαν εξώφυλλα καταλόγων. Όταν συνελήφθη, το πλήγμα δεν ήταν μόνο σε εκείνον, αλλά σε ένα ολόκληρο σύστημα που έπεσε θύμα της ίδιας του της αλαζονείας. Το Beltracchi είναι υπόμνηση ότι το αυθεντικό και το πλαστό είναι συχνά ζήτημα αφήγησης. Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παράγει αριστουργήματα με κώδικα, η ιστορία του μοιάζει προφητική.

This Is a Robbery: The World’s Biggest Art Heist (Netflix)

Η σειρά τεσσάρων επεισοδίων καταγράφει τη ληστεία του Isabella Stewart Gardner Museum στη Βοστώνη το 1990. Δύο άνδρες, μεταμφιεσμένοι σε αστυνομικούς, μπήκαν σε ένα παλάτι γεμάτο έργα ανεκτίμητης αξίας και για 81 λεπτά διάλεγαν Rembrandt, Vermeer, Manet, Degas. Συνολική ζημιά: μισό δισεκατομμύριο δολάρια. Οι θεωρίες αφθονούν: Ιρλανδική μαφία, ιταλικά κυκλώματα, εμπόριο όπλων, ανταλλαγές ποινών. Τριάντα πέντε χρόνια μετά, οι πίνακες δεν βρέθηκαν ποτέ. Το This Is a Robbery θυμίζει πως η κλοπή τέχνης δεν είναι ποτέ απλό έγκλημα αλλά τρόπος να κινείς κεφάλαιο, να αγοράζεις χρόνο, να διαπραγματεύεσαι ελευθερία. Σήμερα, μετά το χτύπημα στο Λούβρο, η σειρά μοιάζει σαν trailer της επικαιρότητας.

The Lost Leonardo (VOD / Apple TV / Prime Video)

Η ιστορία του Salvator Mundi είναι η επιτομή της σύγχρονης αγοράς τέχνης. Αγόρασαν τον πίνακα για 1175 δολάρια, τον πούλησαν στον πρίγκιπα διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας για 450,3 εκατομμύρια. Είναι του Λεονάρντο; Ίσως ναι, ίσως όχι. Αυτό που έχει σημασία είναι η αφήγηση: το μυστήριο, το κύρος, η σπανιότητα. Το The Lost Leonardo δείχνει πως η αξία ενός έργου δεν καθορίζεται μόνο από την πατρότητά του αλλά από την επιθυμία του κόσμου να το πιστέψει. Η τέχνη γίνεται εργαλείο πολιτικής, εξουσίας, πλούτου. Σαν να λέει πως η αυθεντικότητα είναι διαπραγματεύσιμη.

The Thomas Crown Affair (1999) (Prime Video, Apple TV)

Η ταινία με τον Pierce Brosnan και τη Rene Russo δείχνει την κλοπή σαν παιχνίδι αποπλάνησης. Ο δισεκατομμυριούχος συλλέκτης και η έξυπνη ερευνήτρια ασφαλιστικών εταιρειών παίζουν γάτα και ποντίκι στους ουρανοξύστες του Μανχάταν. Δεν υπάρχει βία, μόνο στρατηγική, γοητεία και έξυπνες ανατροπές. Το Thomas Crown Affair παραμένει κλασικό γιατί βλέπεται σαν μιούζικαλ εξουσίας, όπου η τέχνη δεν είναι στόχος αλλά αφορμή για παιχνίδι ρόλων.

Lupin (Netflix) & Leverage (IMDb TV / Prime Video)

Το Lupin έφερε ξανά τον Arsène Lupin στη σύγχρονη συνείδηση: ένας κλέφτης με ψυχή, ένας εκδικητής που κλέβει από τους πλούσιους και φέρνει δικαιοσύνη στους αδύναμους. Το άνοιγμα της σειράς στο Λούβρο δεν είναι τυχαίο: η Μόνα Λίζα γίνεται το σύμβολο του αιώνιου πειρασμού. Το Leverage, από την άλλη, αναβιώνει την παλιά συνταγή με μια ομάδα καλόκαρδων απατεώνων που χρησιμοποιούν την απάτη για να εξισορροπούν την αδικία. Και οι δύο σειρές αποδεικνύουν ότι η ληστεία τέχνης αγαπιέται γιατί μας χαρίζει τη φαντασίωση μιας δικαιοσύνης που σπανίζει στην πραγματικότητα.

The Maltese Falcon (1941) (HBO Max, Apple TV)

Η ταινία που καθόρισε το φιλμ νουάρ. Ο Humphrey Bogart ως Sam Spade κυνηγάει ένα μυθικό άγαλμα που υποτίθεται ότι κρύβει αμύθητο πλούτο. Σκιές, διάλογοι κοφτεροί, προδοσίες και μοιραίες γυναίκες. Το The Maltese Falcon απέδειξε ότι η αναζήτηση είναι πιο συναρπαστική από την κατοχή και έβαλε τα θεμέλια για όλες τις μελλοντικές ιστορίες ληστειών τέχνης.

Κλασσικοί σταθμοί: To Catch a Thief, Rififi, The Italian Job, Ocean’s, Out of Sight

Το To Catch a Thief του Hitchcock (Paramount+) με τον Cary Grant στη Ριβιέρα, το Rififi (Criterion Channel) με τη σιωπηλή σκηνή-σχολή, οι δύο εκδοχές του The Italian Job (1969 και 2003 – Paramount+ / Prime Video), οι ταινίες Ocean’s (Netflix, HBO Max) με τον Clooney και τον Pitt, και το Out of Sight του Soderbergh (Apple TV). Όλα παραδείγματα ότι η ληστεία, όταν γίνεται θέαμα, έχει απεριόριστη διάρκεια ζωής.

Προτεινόμενα πιο πρόσφατα έργα

• The Mastermind (2025) (σύντομα σε streaming)

Το The Mastermind είναι η πιο πρόσφατη κινηματογραφική απόπειρα να ανανεωθεί το είδος της ληστείας τέχνης, αυτή τη φορά με βάση πραγματικά περιστατικά. Το σενάριο δεν στηρίζεται σε ακροβατικά τύπου Χόλιγουντ, αλλά σε απλά κενά ασφαλείας, λάθη ρουτίνας και την αφέλεια θεσμών που θεωρούσαν τον εαυτό τους άτρωτο. Η ταινία δείχνει ότι το heist movie του 2025 δεν χρειάζεται ούτε τρελές καταδιώξεις ούτε gadgets· αρκεί η αλήθεια που ξεπερνά κάθε μυθοπλασία. Το φιλμ επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει το είδος απομακρύνοντάς το από τη φαντασμαγορία και φέρνοντάς το πιο κοντά στον ψυχρό ρεαλισμό της εποχής μας, όπου η κλοπή μοιάζει με «συμβατική» συναλλαγή.

• Any Day Now (2024/2025) (σε φεστιβάλ, αναμένεται σε πλατφόρμες)

Η υπόθεση του Isabella Stewart Gardner Museum το 1990 είναι το απόλυτο άλυτο μυστήριο στον χώρο της τέχνης. Το Any Day Now επιχειρεί να το ζωντανέψει κινηματογραφικά, όχι με την ευκολία μιας αναπαράστασης, αλλά με την πρόκληση να αποδώσει την αίσθηση ότι τριάντα πέντε χρόνια αργότερα η απάντηση παραμένει κρυφή. Η ταινία μετατρέπει την πραγματική ληστεία σε ψυχολογικό θρίλερ, δίνοντας έμφαση στη σιωπή, στα κενά, στις θεωρίες που ακούγονται σαν φήμες. Είναι μια υπενθύμιση ότι μερικές φορές η τέχνη δεν κλέβεται μόνο από μουσεία, αλλά κι από το ίδιο το παρόν μας. Οι πίνακες που λείπουν είναι σαν σκιές που στοιχειώνουν γενιές ολόκληρες.

• The Great Art Fraud (2025) (Hulu / Disney+)

Αν οι ληστείες ενσαρκώνουν τον ρομαντισμό του «κλέφτη-τζέντλεμαν», οι απάτες του Inigo Philbrick δείχνουν το ακριβώς αντίθετο: τον κόσμο της τέχνης να ξεγυμνώνεται από μόνος του. Το The Great Art Fraud παρακολουθεί έναν νεαρό έμπορο που κατόρθωσε να εξαπατήσει συλλέκτες και γκαλερί με πλαστά συμβόλαια και ανύπαρκτες επενδύσεις ύψους 86 εκατομμυρίων δολαρίων. Εδώ δεν χρειάζονταν μάσκες και γάντια. Η απάτη ήταν κοστούμι, γραβάτα και powerpoint. Το ντοκιμαντέρ αποδεικνύει ότι η μεγαλύτερη ληστεία της εποχής μας δεν γίνεται με γερανούς και διαρρήκτες, αλλά με κενά εμπιστοσύνης και με μια αγορά που λειτουργεί σαν καζίνο.

Τι είναι αυτό που κάνει την κλοπή τέχνης τόσο ελκυστική στον θεατή;

Ίσως το ότι είναι εγκλήματα χωρίς αίμα, όπου το μόνο θύμα είναι το αλαζονικό μουσείο, ο αφελής συλλέκτης, ο υπερφίαλος ειδικός. Ίσως το ότι η τέχνη, όταν κλέβεται, αποκτά αύρα ελευθερίας, σαν να εκδικείται τους τοίχους που την κρατούσαν κλεισμένη. Ίσως απλώς το ότι όλοι θέλουμε να δούμε το σύστημα να γελοιοποιείται. Στον Beltracchi, στον Gardner Heist, στο Made You Look, αυτό είναι το κοινό στοιχείο. Η στιγμή που οι «παντογνώστες» αποδεικνύονται γυμνοί.

Από το 1911 μέχρι το 2025 ή αλλιώς η ιστορία επαναλαμβάνεται

Η Μόνα Λίζα κλάπηκε το 1911 από τον Ιταλό Vincenzo Peruggia, έναν υπάλληλο που είχε δουλέψει στο μουσείο και ήξερε καλά τα κατατόπια. Κρύφτηκε μέσα στο Λούβρο, φόρεσε λευκή ποδιά σαν του προσωπικού, ξεκρέμασε τον πίνακα, τον έβγαλε από την κορνίζα και απλώς τον έκρυψε κάτω από τα ρούχα του για να βγει από την πόρτα. Χρειάστηκαν δύο ολόκληρες μέρες για να καταλάβουν οι υπεύθυνοι ότι έλειπε το πιο διάσημο έργο τους. Η Μόνα Λίζα έμεινε εξαφανισμένη για δύο χρόνια ώσπου να βρεθεί στην Ιταλία. Σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά, το ίδιο μουσείο βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο μιας ληστείας. Οι μέθοδοι αλλάζουν, τα εργαλεία εξελίσσονται, αλλά η ουσία μένει ίδια: η τέχνη είναι πάντα στο όριο μεταξύ ιερής αξίας και αντικειμένου προς αρπαγή.

Ο καθρέφτης της απληστίας

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ταινίες και τα ντοκιμαντέρ που αγαπήσαμε παραμένουν ευάλωτα. Ότι η αξία της τέχνης δεν βρίσκεται μόνο στα εκατομμύρια που κοστίζει, αλλά στις ιστορίες που γεννά όταν χάνεται, πλαστογραφείται ή επανεμφανίζεται σε κάποιον οίκο δημοπρασιών με συνοδεία διφορούμενων ειδικών. Το 2025, μετά από άλλη μια θεαματική ληστεία, το μάθημα είναι σαφές. Η τέχνη δεν είναι ασφαλής, και ίσως αυτό ακριβώς την κρατά ζωντανή. Γιατί αν δεν κινδύνευε, δεν θα μας συγκινούσε.