Το Club 27 την περίμενε. Εκείνη μπήκε στο Club 40: Η Lana Del Rey αρνείται να γίνει meme της θλίψης

Στην εποχή της ταχύτητας, του άμεσου εντυπωσιασμού και της υποχρεωτικής αισιοδοξίας, η -γεννημένη σαν σήμερα 21 Ιουνίου, Lana Del Rey, έκανε το αντίθετο από αυτό που της ζητούσε η αγορά: επιβράδυνε. Χρησιμοποίησε τον χρόνο όχι ως μέσο παραγωγής επιτυχιών, αλλά ως υλικό σύνθεσης μιας ολόκληρης αισθητικής ταυτότητας. Η μελαγχολία της δεν είναι τυχαία. Είναι η πιο μελετημένη στρατηγική επιβίωσης μέσα σ’ έναν βιομηχανικό θόρυβο που εξαντλεί την αυθεντικότητα πριν καν την κατανοήσει.

Όταν, το 2012, το Blue Jeans και το Born To Die την ανέδειξαν σε παγκόσμιο φαινόμενο, η Del Rey ήταν ήδη ένας πλήρης χαρακτήρας: νοσταλγικός, υπαινικτικός, προβοκατόρικος. Ήταν τόσο ευδιάκριτη η ταυτότητά της που κάποιοι βιάστηκαν να τη διαγνώσουν ως υποψήφια για κατάρρευση. Η ψυχολογία της ποπ κουλτούρας που λατρεύει να παρακολουθεί την πτώση όσων απογειώνονται, τη θεώρησε εύκολο θύμα.

Τι έπιανε; Έσπασε τον προγνωστικό κύκλο. Αντί να υποταχθεί στο στερεότυπο της εύθραυστης ντίβας που χάνεται στην ίδια της τη θλίψη, το χρησιμοποίησε ως καλλιτεχνικό εργαλείο. Η μελαγχολία της έγινε το κέντρο βάρους πάνω στο οποίο ισορρόπησε ολόκληρη η ταυτότητά της. Η θλίψη της δεν είναι αδυναμία αλλά μέθοδος.

Η αρχιτεκτονική του θλιμμένου ήχου

Ο ήχος της είναι μια επιμελής άσκηση αντιθέσεων. Τα μουσικά της θεμέλια βρίσκονται στη δεκαετία του ’50 και του ’60, αλλά οι παραγωγικές της τεχνικές συνομιλούν με τη σύγχρονη ποπ, την urban σκηνή και την κινηματογραφική μουσική. Το hip-hop, η dream pop, η trip hop, η Americana αισθητική, η υπαινικτική folk, το retro noir -όλα συντίθενται μέσα στο ηχητικό της σύμπαν χωρίς να αλληλοαναιρούνται. Αντιθέτως, δημιουργούν την εσωτερική ένταση που διαπερνά κάθε της άλμπουμ.

Αυτή η μουσική πολυπλοκότητα δεν είναι τυχαία. Αντιλαμβάνεται τη θλίψη όχι ως μονοσήμαντη συναισθηματική κατάσταση, αλλά ως πολυεπίπεδη εμπειρία. Δεν τραγουδάει για να κλάψει. Τραγουδάει για να αποδομήσει την ίδια την έννοια της ευφορίας ως υποχρεωτική κοινωνική στάση.

Η αισθητική ως κώδικας

Η εικόνα της Lana είναι κλινικά δουλεμένη: από τα vintage χτενίσματα εμπνευσμένα από τις δεκαετίες ’40 και ’60, μέχρι τις 70s αναφορές του Californian cool και την αυθάδεια των 80s. Η ίδια κατασκεύασε έναν εικονικό εαυτό που θυμίζει άλλοτε Nancy Sinatra, άλλοτε Brigitte Bardot και συχνά πρωταγωνίστρια ξεχασμένου ασπρόμαυρου φιλμ νουάρ.

Δεν πρόκειται για γραφικότητα. Ο τρόπος που συνδυάζει τη γυναικεία σεξουαλικότητα, την αναπόληση και την επικίνδυνη ομορφιά της παρακμής λειτουργεί ως σχόλιο πάνω στη δυτική κουλτούρα της κατανάλωσης. Αντιστρέφει τη χυδαιότητα του εύκολου γκλάμουρ σε στοχαστική αισθητική δήλωση. Εκείνη είναι πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από την εποχή της, επειδή γνωρίζει ότι η πραγματική πρόκληση δεν είναι να σοκάρεις, αλλά να διατηρήσεις το μυστήριο.

Ο έλεγχος του δημόσιου αφηγήματος

Καμία σταρ της τελευταίας δεκαετίας δεν έχει διαχειριστεί τόσο ψύχραιμα τον δημόσιο διάλογο γύρω από το πρόσωπό της. Η Lana Del Rey έχει δεχθεί σφοδρότατη κριτική: για το βάρος της, για την εμφάνισή της, για την αμφίθυμη στάση της απέναντι στον φεμινισμό, για τις αναφορές στη βία και την εξάρτηση στους στίχους της, για τις δηλώσεις της στα media, για τη στάση της απέναντι στα social movements. Κι όμως, κάθε φορά απορροφά την κρίση χωρίς να αλλάζει στρατηγική.

Εκεί που πολλές γυναίκες στην pop βιομηχανία αναγκάζονται να ανασχηματίσουν το αφήγημά τους προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εποχής, εκείνη συντηρεί το δικαίωμα να παραμένει αμφιλεγόμενη. Δεν απολογείται. Δεν ανασκευάζει. Δεν υπερθεματίζει. Εγκαθιδρύει την προσωπική της μυθολογία: «Δεν χρειάζεται να σας αρέσω. Δεν χρειάζεται να με καταλάβετε. Το μόνο που χρειάζεται είναι να με ακούσετε».

Το παράδειγμα με την ανοιχτή επιστολή της στο Instagram το 2020 είναι χαρακτηριστικό. Όταν επέκρινε δημόσια την υποκρισία της ποπ κουλτούρας, χρησιμοποιώντας παραδείγματα άλλων τραγουδιστριών που δεν δέχονται την ίδια ηθική κριτική, απέδειξε πως γνωρίζει καλά την εσωτερική ασυμμετρία της κοινωνικής ηθικής. Δεν προσποιήθηκε ποτέ πως λειτουργεί ως πολιτικό πρότυπο. Αντίθετα, υπερασπίστηκε το δικαίωμα να δημιουργεί τέχνη που αγγίζει και σκοτεινές περιοχές.

Η στρατηγική υπέρβασης του στερεοτύπου

Η Del Rey δεν ανήκει σε καμία συγκεκριμένη γενιά. Έχει τη σοφία της παλιάς σχολής και την ευελιξία του μεταμοντέρνου. Στον κόσμο της, το ρομαντικό μπλέκει με το παρακμιακό και η ευαισθησία συνυπάρχει με την ειρωνεία. Δεν είναι τυχαίο που διατηρεί φανατικό κοινό τόσο στους εφήβους όσο και στους μεγαλύτερους, τόσο σε φανατικούς της ποπ όσο και σε αναλυτές της πολιτισμικής θεωρίας.

Το εκ πρώτης όψεως αντιφατικό της καλλιτεχνικής της ταυτότητας -να είναι δηλαδή ταυτόχρονα θύμα και θύτης του έρωτα, να φλερτάρει με το παρακμιακό ενώ παραμένει κυρίαρχη της αφήγησής της- αποτελεί μέρος της πολυπλοκότητάς της. Με απλά λόγια δεν πουλάει αλλά εξασκεί διαρκώς το δικαίωμα της γυναικείας αυτονομίας: να ορίζει η ίδια το πλαίσιο μέσα στο οποίο την κρίνουν.

Η αποστροφή της για την κατά πολλούς κλισέ προσέγγιση του φεμινισμού δεν είναι άρνηση της γυναικείας χειραφέτησης, όπως πολλοί βιαστικά ισχυρίστηκαν. Είναι άρνηση της κατηγοριοποίησης. Ο φεμινισμός, για εκείνη, δεν μπορεί να μεταφραστεί σε υποχρεωτική μαχητική ρητορική. Υπάρχει, αντίθετα, ως βαθιά βιωματική συνθήκη: «Είμαι εδώ, υπάρχω, δημιουργώ με τους δικούς μου όρους -και δεν σας χρειάζομαι να με επικυρώσετε γι’ αυτό».

Η ωριμότητα της θλίψης ως εργαλείο ενδυνάμωσης

Η θλίψη που αναδύεται από τα τραγούδια της δεν είναι ανημπόρια αλλά ενήλικη διαχείριση της πραγματικότητας. Η ίδια δεν υιοθετεί τη ρηχή αισιοδοξία που κυριαρχεί στον σύγχρονο πολιτισμό, ούτε όμως βυθίζεται σε καταστροφολογία. Αντίθετα, αναγνωρίζει την εύθραυστη φύση της ύπαρξης και της δίνει μορφή.

Το να τραγουδάς για την αγάπη, την απώλεια, τον εθισμό, την αναμονή, την απογοήτευση, δεν σημαίνει παραίτηση. Σημαίνει πλήρη συνείδηση ότι η ομορφιά βρίσκεται ακριβώς στην ένταση μεταξύ προσδοκίας και ματαίωσης.

Η ανατροπή του αφηγήματος των Grammys

Η εμμονή των media με το γεγονός ότι η Lana Del Rey δεν έχει κερδίσει ποτέ Grammy παρότι μετρά πάνω από 10 υποψηφιότητες αποτελεί πολιτισμικό φαινόμενο από μόνο του. Ενώ η βιομηχανία συντηρεί την αφήγηση της απονομής βραβείων ως επιστέγασμα της επιτυχίας, η 40χρονη σήμερα καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει την αποδόμηση αυτής της ανάγκης εξωτερικής αναγνώρισης.

Το κοινό της δεν περιμένει τους θεσμούς να επικυρώσουν την αξία της. Την έχουν ήδη τοποθετήσει στο πάνθεον των μεγάλων καλλιτεχνικών προσωπικοτήτων της εποχής. Το brand «Lana Del Rey» είναι αυτοτελές: δεν ανήκει στις λίστες επιτυχιών, δεν εξαρτάται από διακρίσεις, δεν υποκύπτει στη λογική του νικητή. Ο θρίαμβός της είναι η διαχρονικότητά της.

Από το Club 27 στο Club 40

Το Club 27 δεν την κατάπιε. Δεν την πλησίασε καν. Αντί να παραδοθεί στην αναμενόμενη αφήγηση του καταραμένου ειδώλου, διάλεξε να ωριμάσει. Το γεγονός ότι σήμερα, στα 40 της, εξακολουθεί να ηγείται της δικής της μουσικής σχολής, επιβεβαιώνει την ουσία αυτού που αντιπροσωπεύει: την ωριμότητα της ελεγχόμενης μελαγχολίας.

1. «Ήμουν πάντα ένα ασυνήθιστο κορίτσι. Η μητέρα μου έλεγε πως έχω ψυχή χαμαιλέοντα.»
2. «Έχω έναν πόλεμο στο μυαλό μου.»
3. «Δεν με νοιάζει τι σκέφτονται οι άλλοι. Το κάνω για μένα.»
4. «Το να είσαι γενναίος σημαίνει να ξέρεις ότι όταν αποτυγχάνεις, δεν αποτυγχάνεις για πάντα.»
5. «Μου ταιριάζεις καλύτερα κι από το αγαπημένο μου πουλόβερ.»
6. «Δεν φοβάμαι να παραδεχτώ ότι έκανα λάθος. Δεν φοβάμαι να υπερασπιστώ ότι είχα δίκιο.»
7. «Η ζωή είναι όμορφη, αλλά οι περισσότεροι δεν το καταλαβαίνουν.»
8. «Χορεύοντας πάνω στο “Η” του Hollywood.»
9. «Ήμουν άγγελος που έψαχνε να νιώσει μέχρι τα άκρα.»
10. «Με κάνεις τρελή, με κάνεις άγρια. Σαν μωρό, με γυρνάς σαν παιδί.»
11. «Γεννήθηκα για να ζήσω γρήγορα, να πεθάνω νέα και να αφήσω όμορφο αποτύπωμα.»
12. «Είμαι πιο δυνατή απ’ όλους τους άντρες μου. Εκτός από εσένα.»
13. «Ήμουν σαν τον James Dean, για πάντα. Εσύ τόσο φρέσκος και τόσο επικίνδυνος.»
14. «Δεν είσαι καλός για μένα, αλλά μωρό μου, σε θέλω.»
15. «Είμαι δράκος, εσύ απλώς ένα παιχνίδι που δεν ξέρει τη θέση του.»
16. «Έχω φτερά στα μαλλιά μου, κατεβαίνω σε ρυθμούς Beat ποίησης.»
17. «Όταν η ευτυχία σου είναι η ευτυχία κάποιου άλλου, αυτό είναι αγάπη.»
18. «Κάθε φορά που κλείνω τα μάτια μου, είναι σαν σκοτεινός παράδεισος.»
19. «Όταν η ευτυχία του άλλου γίνεται η δική σου ευτυχία, αυτό είναι αγάπη.»
20. «Είμαι εφιάλτης ντυμένος σαν όνειρο.»
21. «Καίγομαι από πόθο για σένα.»
22. «Στη χώρα των θεών και των τεράτων, ήμουν άγγελος στον κήπο του κακού.»
23. «Θα σ’ αγαπώ μέχρι το τέλος του χρόνου.»
24. «Τα όνειρα είναι σαν άγγελοι, κρατούν το σκοτάδι μακριά.»
25. «Η ζωή είναι για όσους τολμούν να τη ζήσουν. Αλλιώς, είναι καλύτερα να μην υπάρχεις.»
26. «Ο φόβος είναι για τους άλλους, μωρό μου. Όχι για εμάς.»
27. «Ο δρόμος είναι μακρύς, συνεχίζουμε. Προσπάθησε να περάσεις καλά μέχρι τότε.»
28. «Η ζωή είναι γλυκιά, όπως η βανίλια.»
29. «Η ζωή μιμείται την τέχνη, και η τέχνη μιμείται τη ζωή.»
30. «Δεν υπάρχει θεραπεία για τη μνήμη.»
31. «Γεννηθήκαμε για να πεθάνουμε.»
32. «Αυτό είναι που μας κάνει γυναίκες: όλες ψάχνουμε τον παράδεισο και δίνουμε προτεραιότητα στην αγάπη.»
33. «Η ζωή είναι απλή. Εμείς τη δυσκολεύουμε.»
34. «Η ζωή είναι θέατρο: δεν μετρά η διάρκεια, αλλά η ποιότητα της ερμηνείας.»
35. «Η ζωή είναι παιχνίδι κι εγώ παίζω για να κερδίσω.»
36. «Η ζωή είναι πιο συναρπαστική με την καρδιά ορθάνοιχτη.»
37. «Είμαι τρελή. Αλλά είμαι ελεύθερη.»
38. «Θα μ’ αγαπάς ακόμη, όταν πάψω να είμαι νέα και όμορφη; Θα μ’ αγαπάς, όταν δεν θα μου έχει μείνει τίποτε άλλο πέρα από την πονεμένη μου ψυχή;»
39. «Άφησέ με να σε φιλήσω δυνατά στη βροχή. Σου αρέσουν οι τρελές γυναίκες.»
40. «Μην με κάνεις να λυπάμαι, μην με κάνεις να κλαίω. Μερικές φορές η αγάπη δεν αρκεί και ο δρόμος γίνεται δύσκολος.»