Ιράν: Για τον έξω κόσμο, η κόλαση είναι αυτή. Για τις Ιρανές, απλώς άλλαξε πρόσωπο
Ανανεώθηκε:
Οι βομβαρδισμοί του Ισραήλ, όσο βίαιοι και επιθετικοί κι αν είναι, δεν μοιάζουν τόσο μακρινοί ή τόσο ξένοι για όσες έχουν ήδη μεγαλώσει σε μια χώρα όπου η ελευθερία είναι διαπραγματεύσιμη, η αμφισβήτηση είναι έγκλημα και η ατομική αυτενέργεια (ειδικά για τις γυναίκες) προορίζεται για τιμωρία. Για τον έξω κόσμο, η κόλαση άρχισε τώρα. Για τις Ιρανές, απλώς άλλαξε πρόσωπο.
Η τρέχουσα κλιμάκωση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη αιματηρό επεισόδιο στη μακρά αλυσίδα εντάσεων της Μέσης Ανατολής αλλά συνιστά τομή, ίσως και πρόγευση μιας νέας γεωπολιτικής πραγματικότητας. Από την Παρασκευή 13 Ιουνίου, το Ισραήλ εξαπέλυσε συντονισμένες αεροπορικές επιθέσεις κατά στρατηγικών στόχων στην Τεχεράνη και άλλες μεγάλες ιρανικές πόλεις, επικαλούμενο το «αναφαίρετο δικαίωμα προληπτικής άμυνας» απέναντι σε μια επιδεινούμενη βαλλιστική και πυρηνική απειλή από το καθεστώς της Τεχεράνης. Η ατμόσφαιρα στην ιρανική πρωτεύουσα θυμίζει πεδίο μάχης: ο αριθμός των νεκρών και των τραυματιών αυξάνεται ραγδαία, ενώ οι κάτοικοι αναζητούν καταφύγιο ακόμη και σε σταθμούς μετρό, με τον αέρα, όπως σημειώνουν αυτόπτες μάρτυρες, να «μυρίζει θάνατο». Σε επίπεδο ανθρώπινου κόστους, οι απώλειες εκατοντάδων αμάχων, ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά, αποτυπώνουν ανάγλυφα το μέγεθος της τραγωδίας.
Οι βομβαρδισμοί του Ισραήλ, όσο βίαιοι και επιθετικοί κι αν είναι, δεν μοιάζουν τόσο μακρινοί ή τόσο ξένοι για όσες έχουν ήδη μεγαλώσει σε μια χώρα όπου η ελευθερία είναι διαπραγματεύσιμη, η αμφισβήτηση είναι έγκλημα και η ατομική αυτενέργεια (ειδικά για τις γυναίκες) προορίζεται για τιμωρία. Για τον έξω κόσμο, η κόλαση είναι αυτή. Για τις Ιρανές, απλώς άλλαξε πρόσωπο.
Mέσα από το πρίσμα ενός μακροπρόθεσμου παρατηρητή, η πολεμική αυτή σύγκρουση συνιστά απλώς την κορυφή του παγόβουνου. Κάτω από τα ερείπια και τον καπνό, παραμένει ζωντανός ο αδιάκοπος κοινωνικός αγώνας: η μάχη των Ιρανών γυναικών για δικαιώματα, αξιοπρέπεια και δημόσιο λόγο. Για αυτές, η παρούσα κρίση δεν είναι μόνο μια ακόμη απειλή αλλά η συνέχεια μιας μακράς και επίμονης αντίστασης απέναντι σε μια κρατικά επιβεβλημένη καταστολή που διαρκεί δεκαετίες.
Πριν την επανάσταση
Το Ιράν των δεκαετιών του ’60 και του ’70 υπήρξε εργαστήρι κοσμικού εκσυγχρονισμού και κοινωνικής μετάβασης. Η θέση της γυναίκας, αν και βαθιά αντιφατική, βελτιωνόταν σταθερά. Στα μεγάλα αστικά κέντρα, οι γυναίκες ακολουθούσαν τις τάσεις της Δύσης: ντύνονταν με τζιν, φούστες και μπλούζες χωρίς μανίκια, με τη μαντίλα να αποτελεί ατομική επιλογή και όχι επιταγή του νόμου. Το μορφωτικό επίπεδο ανέβαινε διαρκώς. Τα πανεπιστήμια γέμιζαν από φοιτήτριες που διεκδικούσαν ρόλο στην επιστήμη, την τέχνη, την πολιτική και τις επιχειρήσεις.
Η εικόνα της Τεχεράνης ήταν αυτή μιας μεγαλούπολης που συνομιλεί ανοιχτά με τη Δύση, με κοινωνικές εκδηλώσεις όπου άνδρες και γυναίκες συμμετέχουν ισότιμα: πικνίκ σε δημόσιους χώρους, βραδιές τέχνης, μικτές επαγγελματικές και κοινωνικές παρέες. Το 1971, οι εορτασμοί των 2.500 χρόνων της Περσικής Αυτοκρατορίας αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για τον κοσμοπολιτισμό της εποχής, αλλά ταυτόχρονα ανέδειξαν το χάσμα ανάμεσα σε μια αυταρχική ελίτ και ένα λαό που αναζητούσε πολιτική συμμετοχή και δικαιοσύνη.
Μετά την επανάσταση
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 ανέτρεψε βίαια τη μεταπολεμική κοινωνική πρόοδο. Με την επικράτηση του Αγιατολάχ Χομεϊνί, οι γυναίκες βρέθηκαν στο στόχαστρο ενός θεοκρατικού καθεστώτος που επέβαλε τη μαντίλα και περιόρισε ριζικά τα ατομικά και συλλογικά τους δικαιώματα. Η κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας και η σταδιακή απομόνωση της χώρας συνεπέφερε περαιτέρω ιδεολογική σκλήρυνση. Οι γυναίκες εκτοπίστηκαν σε δεύτερο ρόλο: η παρουσία τους στη δημόσια ζωή ελέγχεται ασφυκτικά, οι μικτές κοινωνικές εκδηλώσεις απαγορεύονται, ακόμη και οι γάμοι αποκτούν διαχωριστικό χαρακτήρα.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, το καθεστώς επένδυσε σε ένα πλέγμα νομοθεσίας και κοινωνικής επιτήρησης που επιβραβεύει την πειθαρχία και τιμωρεί τη διαφωνία. Και όμως, στις ρωγμές αυτού του καταπιεστικού συστήματος άρχισαν σταδιακά να ανθίζουν μικρές αλλά σημαντικές αντιστάσεις. Από τις αρχές του 21ου αιώνα, γυναίκες χαλαρώνουν σιωπηλά τη μαντίλα, τολμούν να αψηφήσουν το τσάντορ στους δρόμους, οργανώνουν υπόγειες καλλιτεχνικές συναντήσεις, αξιοποιούν το διαδίκτυο για να διεκδικήσουν δημόσιο χώρο και φωνή. Η απαγόρευση της δημόσιας κολύμβησης δεν τις σταμάτησε: αναζήτησαν δικούς τους τρόπους, όπως η μίσθωση βάρκας ή οι κρυφές συναντήσεις. Παράλληλα, η αντίσταση μετασχηματίζεται, παίρνει συμβολικές μορφές και ενώνει διακριτικά χιλιάδες γυναίκες διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων.
Η κοινωνική πόλωση κορυφώθηκε με κινητοποιήσεις υπέρ και κατά της μαντίλας, ενώ ο αποκλεισμός των γυναικών από τους δημόσιους χώρους -γήπεδα, στάδια, ακόμη και μουσικές σκηνές -εντάθηκε ως απάντηση στη διεκδίκηση ισότιμου ρόλου. Το ιρανικό καθεστώς προσπάθησε να ελέγξει κάθε πτυχή της γυναικείας παρουσίας στον δημόσιο χώρο, η κοινωνία όμως απέδειξε ότι κανένας νόμος δεν μπορεί να καταστείλει την επιθυμία για ζωή και ελευθερία.
Η φοιτήτρια που έβγαλε τη μαντίλα και τα ρούχα της έξω από το πανεπιστήμιο
Η δυναμική της αντίστασης των γυναικών κορυφώθηκε και επικοινωνήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο με στιγμιότυπα που έγιναν viral, αποτυπώνοντας το θάρρος απέναντι στην κρατική βία. Εμβληματική παραμένει η περίπτωση της νεαρής Ιρανής που, έξω από το πανεπιστήμιο, αφαίρεσε δημόσια τη μαντίλα και το παλτό της, κρατώντας τα ψηλά ως σύμβολο ελευθερίας. Το βίντεο και οι φωτογραφίες του περιστατικού (2022), λίγες μέρες μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, έγιναν διεθνώς σύμβολο της εξέγερσης, κινητοποιώντας χιλιάδες γυναίκες, αλλά και φοιτητές, σε διαδηλώσεις διαρκείας ενάντια στο καθεστώς. Αυτή η πράξη ανυπακοής, με τεράστιο προσωπικό κόστος, ενέπνευσε ένα ολόκληρο κύμα αλληλεγγύης, τόσο στο εσωτερικό όσο και στη διεθνή κοινότητα, και απέδειξε ότι η ατομική πράξη αντίστασης μπορεί να μετατραπεί σε συλλογικό αίτημα αλλαγής.
Το Ιράν του 2025 βρίσκεται σε σταυροδρόμι
Οι ισραηλινές αεροπορικές επιθέσεις και το τεράστιο ανθρώπινο κόστος αναδεικνύουν τη σκληρή πραγματικότητα μιας χώρας που απειλείται εξωτερικά και καταπιέζεται εσωτερικά. Το ζήτημα της γυναίκας αποτελεί βαρόμετρο πολιτικής και κοινωνικής προόδου -και συνάμα έναν από τους πιο καθοριστικούς δείκτες για το μέλλον του Ιράν.
Η εικόνα των Ιρανών γυναικών δεν είναι εκείνη της σιωπηλής μάρτυρα αλλά η εικόνα μιας κοινωνικής πρωτοπορίας που διαμορφώνει ρωγμές στην κρατική αυθαιρεσία και θέτει τις βάσεις για τη μεγάλη αλλαγή. Στον σημερινό χαοτικό κόσμο, όπου το καθεστώς οχυρώνεται πίσω από στρατιωτική ισχύ και ιδεολογικά δόγματα, το θάρρος των γυναικών του Ιράν παραμένει η πιο ισχυρή υπόσχεση για μια άλλη, πραγματικά ελεύθερη Μέση Ανατολή.
Bloggers
