Πώς οι φαντασιώσεις εκδίκησης μπορούν να συμβάλλουν στην ανάρρωση από το τραύμα

«Θέλω να πεθάνει», δηλώνει η Abigail στη διάρκεια της θεραπείας. «Ξέρω πως δεν πρέπει να το λέω, αλλά έτσι νιώθω».

Το 2022, ένοπλος άνοιξε πυρ εναντίον πλήθους στη διάρκεια της παρέλασης για την Ημέρα Ανεξαρτησίας στο Highland Park του Ιλινόι, προκαλώντας τον θάνατο επτά ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων 48. Η Abigail καθόταν στη διαδρομή της παρέλασης, ακριβώς στη γραμμή των πυροβολισμών, έχοντας μαζί της τα εγγόνια της.

Η θεραπεύτριά της τη ρωτά: «Μπορείς να φανταστείς τον θάνατό του; Τον θάνατο που θέλεις να έχει;»

Η απάντηση έρχεται αμέσως: «Το φαντάζομαι συχνά.»

«Περιέγραψέ το. Πώς θα συνέβαινε;»

«Δεν είναι δύσκολο να σκοτωθεί κάποιος στη φυλακή. Αρκεί να βρεθεί ένας κρατούμενος ή ένας σωφρονιστικός υπάλληλος που να θέλει χρήματα και είτε να πιστεύει ότι θα τη γλιτώσει είτε να αδιαφορεί αν συλληφθεί. Θα πλήρωνα κάποιον για να τον σκοτώσει. Δεν με νοιάζει πώς θα γίνει. Το μόνο που θα ήθελα είναι να ξέρει πως εγώ πλήρωσα. Εγώ τον σκότωσα.»

Η θεραπεύτρια συνεχίζει: «Φαντάσου ότι το κάνεις.»

Η Abigail κλείνει τα μάτια. Το πρόσωπό της συσπάται.

«Πώς το νιώθεις;»

«Ενδυναμωτικό.»

Οι φαντασιώσεις εκδίκησης επαναφέρουν την αίσθηση ισχύος

Οι φαντασιώσεις εκδίκησης μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσο ενδυνάμωσης κατά την ανάρρωση από το τραύμα, επαναφέροντας την αίσθηση ελέγχου και αυτοκυριαρχίας, η οποία έχει χαθεί λόγω του τραύματος. Η ειδικός στην έρευνα του τραύματος Judith L. Herman επισημαίνει: «Η φαντασίωση εκδίκησης συχνά λειτουργεί ως καθρέφτης του τραύματος, με αντιστροφή των ρόλων θύτη και θύματος». Μέσα από αυτές τις φαντασιώσεις, το άτομο μπορεί να ανακτήσει μια αίσθηση δύναμης, γεγονός που ενδέχεται να διευκολύνει την ανάρρωση.

Ορισμένοι επιζώντες βιώνουν φαντασιώσεις εκδίκησης για μήνες, χρόνια, ακόμη και δεκαετίες. Όταν αυτές οι φαντασιώσεις γίνονται αποδεκτές, συχνά παρατηρείται σταδιακή μείωση ή εξαφάνισή τους, καθώς η ενδυνάμωση αποκαθίσταται. Οι φαντασιώσεις εκδίκησης εμφανίζονται μόνο όταν χρειάζονται και τείνουν να αποχωρούν μόλις επιτελέσουν τον σκοπό τους.

Οι φαντασιώσεις εκδίκησης ενισχύουν τη συναισθηματική επεξεργασία

Η θεραπεύτρια ρωτά την Abigail: «Παρατήρησε το αίσθημα ενδυνάμωσης. Πού το νιώθεις στο σώμα σου;»

Η Abigail απαντά, με δάκρυα: «Στο στήθος μου. Δεν μπόρεσα να τους σώσω. Τους είδα να πεθαίνουν και δεν μπόρεσα να κάνω τίποτα.»

Η συγκεκριμένη φαντασίωση εκδίκησης υπήρξε η τελευταία που βίωσε η Abigail σχετικά με τον δράστη. Ήταν, όμως, και η πρώτη φορά που κατάφερε να έρθει σε επαφή με την ενοχή του επιζώντα. Ο θυμός της έγινε το μέσο για να βιώσει, να εκφράσει, να επεξεργαστεί και να ενσωματώσει τη θλίψη και την ενοχή της. Χωρίς την εξερεύνηση αυτής της φαντασίωσης, η πρόσβαση σε τόσο βαθιά συναισθήματα δεν θα ήταν πιθανή.

Η αποδοχή των φαντασιώσεων εκδίκησης διευκολύνει τη συναισθηματική επεξεργασία, στοιχείο απαραίτητο στην ανάρρωση από το τραύμα. Ο θυμός, συχνά, λειτουργεί ως δίοδος προς τον φόβο και το πένθος, αντί να αποτελεί αδιέξοδο. Οι φαντασιώσεις εκδίκησης επιτρέπουν τη διαδρομή μέσα από αυτά τα συναισθήματα, μέχρι το σημείο όπου η κάθαρση και η ουσιαστική αλλαγή καθίστανται δυνατές.

Προτεραιότητα η ασφάλεια

Πριν από την εξερεύνηση της φαντασίωσης εκδίκησης, η Abigail αφιέρωσε πέντε μήνες στην ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας. Σε αυτήν την περίοδο εδραιώθηκε η θεραπευτική σχέση εμπιστοσύνης, ενισχύθηκε η ικανότητα αξιοποίησης του υποστηρικτικού της δικτύου, αποκτήθηκαν δεξιότητες διαχείρισης έντονων συναισθημάτων και τραυματικών αντιδράσεων και δρομολογήθηκαν βήματα για την ενίσχυση της προσωπικής αυτονομίας. Ακολούθησε ενδελεχής αξιολόγηση ασφάλειας. Μόνο μετά την ολοκλήρωση αυτών των βημάτων αναγνωρίστηκε η φαντασίωση, καθώς η δημιουργία και διατήρηση της ασφάλειας προηγείται πάντα.

Η θεραπεύτρια ρωτά:

«Έχεις σκέψεις ή σχέδια να τον βλάψεις;»

Η Abigail απαντά: «Όχι, δεν θα το έκανα ποτέ. Δεν είμαι τέτοιος άνθρωπος.»

«Έχεις σκέψεις να βλάψεις κάποιον άλλο ή τον εαυτό σου;»

«Όχι, δεν θα βλάψω κανέναν, ούτε εμένα.»

«Ακούγεται πως δεν έχεις καμία πρόθεση να πράξεις αυτές τις σκέψεις. Νιώθεις αρκετά ασφαλής για να εξερευνήσεις τη φαντασίωσή σου;»

«Ναι, νιώθω ασφαλής.»

Στόχος της αποδοχής τέτοιων φαντασιώσεων δεν είναι η εκδίκηση, αλλά η διευκόλυνση της συναισθηματικής επεξεργασίας και η αποκατάσταση του αισθήματος ενδυνάμωσης. Η υλοποίηση φαντασιώσεων εκδίκησης όχι μόνο δεν υποστηρίζει την ανάρρωση, αλλά μπορεί να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο την ασφάλεια. Η προσωπική ασφάλεια αποτελεί αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Χωρίς αίσθημα ασφάλειας, δεν πρέπει να γίνεται εξερεύνηση τέτοιων φαντασιώσεων. Η αποκατάσταση της ασφάλειας προηγείται πάντα.

Δεν είναι κατάλληλη μέθοδος για όλους

Η αποδοχή φαντασιώσεων εκδίκησης δεν λειτουργεί ευεργετικά για κάθε επιζώντα τραύματος, όπως άλλωστε κανένα θεραπευτικό εργαλείο δεν έχει καθολική εφαρμογή. Η ψυχολόγος Michelle P. Maidenberg επισημαίνει: «Οι επαναλαμβανόμενες φαντασιώσεις εκδίκησης είναι γνωστό ότι αυξάνουν την ψυχική δυσφορία. Βίαιες και γραφικές φαντασιώσεις μπορεί να είναι εξίσου τρομακτικές, ερεθιστικές και επεμβατικές όσο και οι εικόνες του αρχικού τραύματος». Πολλοί επιζώντες αναφέρουν πως νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια όταν εξερευνούν αυτές τις φαντασιώσεις παρουσία ειδικευμένου θεραπευτή ή ενός ανθρώπου του υποστηρικτικού τους περιβάλλοντος, παρά μόνοι τους.

Αν η εξερεύνηση τέτοιων φαντασιώσεων δεν συνοδεύεται από αίσθημα ασφάλειας, ή αν ενισχύει την ανασφάλεια, τότε πρέπει να διακόπτεται αμέσως και να δίνεται προτεραιότητα στην επαναφορά της ασφάλειας. Εάν η εξερεύνηση τέτοιων φαντασιώσεων δεν προκαλεί καμία συναισθηματική μετακίνηση -εάν ο θυμός παραμένει αμετάβλητος ή εντείνεται χωρίς την εμφάνιση άλλων συναισθημάτων- τότε αυτή η μέθοδος πιθανότατα δεν είναι κατάλληλη.

^{Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Psychology Today.}