Η παράξενη δεύτερη ζωή του ελληνικού αλφαβήτου

Το ελληνικό αλφάβητο έχει ζήσει πολλές ζωές. Από την εποχή που γεννήθηκε στα μικρά νησιά του Αιγαίου και πέρασε στον κόσμο της φιλοσοφίας και της επιστήμης, μέχρι τις μέρες μας που επιβιώνει σε memes, ψευδοθεωρίες και hashtags. Όπως σημειώνει το Psychology Today, ίσως κανένα άλλο σύνολο γραμμάτων να μην έχει γίνει τόσο πολυμορφικό και τόσο παρεξηγημένο.

Το αλφάβητο των 24 γραμμάτων τυποποιήθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ., από το άλφα μέχρι το ωμέγα. Επειδή τα αρχαία ελληνικά ήταν η γλώσσα της παιδείας στην Ευρώπη, τα γράμματα απέκτησαν ζωή έξω από τη γλώσσα. Έγιναν σύμβολα στα μαθηματικά, σταθερές στη φυσική, σημάνσεις στη χημεία. Και πολύ αργότερα, σημεία ταυτότητας σε πανεπιστημιακές αδελφότητες και κοινωνικά κινήματα.

Από τη φιλοσοφία στα φοιτητικά σαλόνια

Η πιο διάσημη χρήση των ελληνικών γραμμάτων εκτός Ελλάδας ξεκινά στην Αμερική του 18ου αιώνα. Τον Δεκέμβριο του 1776, στο Κολέγιο William and Mary στη Βιρτζίνια, ιδρύθηκε η μυστική φιλοσοφική εταιρεία ΦΒΚ, από τη φράση Philosophia Biou Kybernētēs, που σημαίνει «η φιλοσοφία οδηγός της ζωής». Από εκεί γεννήθηκε ολόκληρη κουλτούρα γύρω από τις φοιτητικές αδελφότητες.

Σήμερα, περίπου 1.500 τέτοιες οργανώσεις με ελληνικά γράμματα υπάρχουν σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά, με εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητές να συμμετέχουν σε αυτό το δίκτυο που οι ίδιοι αποκαλούν «Greek Life». Μια μορφή κοινωνικότητας που δανείστηκε το αλφάβητό μας για να εκφράσει κάτι τελείως διαφορετικό.

Από την πανεπιστημιούπολη στα εργαστήρια

Όπως υπενθυμίζει το Psychology Today, η πιο σύγχρονη επιστημονική χρήση των ελληνικών γραμμάτων ήρθε μέσα από την πανδημία του Covid. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, προσπαθώντας να απλοποιήσει την ονοματολογία των μεταλλάξεων, αποφάσισε το 2021 να χρησιμοποιήσει ελληνικά γράμματα. Έτσι μάθαμε τη Δέλτα, την Όμικρον και τις άλλες παραλλαγές που καθόρισαν εκείνα τα χρόνια.

Δύο γράμματα έγιναν παγκόσμια γνωστά, και για πρώτη φορά το αλφάβητό μας ακούστηκε σε κάθε δελτίο ειδήσεων της Γης. Ως Ελληνίδα, είναι δύσκολο να μη χαμογελάσεις με μια μικρή περηφάνια. Και μπράβο στο Psychology Today που το σημείωσε με σοβαρότητα, αναγνωρίζοντας πως τα ελληνικά γράμματα δεν είναι απλώς αισθητικά σύμβολα, αλλά κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας της γνώσης.

Ο μύθος του «Άλφα»

Η ιστορία γίνεται πιο σκοτεινή όταν το αλφάβητο περνά στην ψυχολογία των ζώων και, τελικά, στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Το 1947, ο Ελβετός ζωολόγος Rudolf Schenkel, μελετώντας λύκους σε αιχμαλωσία, μίλησε για τον «άλφα αρσενικό» και τη «θηλυκή άλφα». Το 1970, ο Αμερικανός βιολόγος David Mech έκανε διάσημη τη θεωρία μέσα από το βιβλίο του The Wolf: The Ecology and Behavior of an Endangered Species.

Αργότερα όμως ο ίδιος ο Mech ανασκεύασε. Είδε ότι στην άγρια φύση δεν υπάρχουν ιεραρχίες, αλλά οικογένειες που λειτουργούν με συνεργασία και στοργή. Ζήτησε μάλιστα να σταματήσει η κυκλοφορία του βιβλίου του. Ήταν ήδη αργά. Ο όρος «άλφα» είχε περάσει στη λαϊκή κουλτούρα, ντυμένος με ψευδοεπιστημονική αίγλη.

Από τον λύκο στον άνθρωπο

Όπως καταγράφει το Psychology Today, η φράση «άλφα αρσενικό» βρήκε γόνιμο έδαφος σε βιβλία αυτοβελτίωσης και στη λεγόμενη «manosphere», τον διαδικτυακό κόσμο που λατρεύει τις θεωρίες κυριαρχίας. Ο ψυχοθεραπευτής Robert Glover, με το No More Mr. Nice Guy, και ο δημοσιογράφος Neil Strauss, με το The Game, καθιέρωσαν τη λογική πως οι άνδρες χωρίζονται σε τύπους: οι δυνατοί άλφα, οι ήπιοι μπέτα, και όσοι μένουν πίσω.

Η θεωρία αυτή, χωρίς καμία επιστημονική βάση, έγινε ευαγγέλιο για κινήματα που προωθούν την τοξική αρρενωπότητα. Από τον Gavin McInnes, ιδρυτή των Proud Boys, μέχρι τους διαδικτυακούς «μέντορες» Andrew Tate και Mike Cernovich, όλοι δανείστηκαν το ελληνικό αλφάβητο για να τοποθετήσουν τους ανθρώπους σε ψευδοψυχολογικές κατηγορίες.

Το ψευδολεξιλόγιο της εξουσίας

Το 2011, ο Theodore Beale, γνωστός ως Vox Day, επινόησε τη λεγόμενη «κοινωνικο-σεξουαλική ιεραρχία». Δημιούργησε μια κλίμακα με έξι κατηγορίες: άλφα, μπέτα, δέλτα, γάμμα, ωμέγα και σίγμα. Από τους χαρισματικούς ηγέτες ως τους «αντικοινωνικούς χαμένους». Μια θεωρία που εξαπλώθηκε στα social media σαν παιχνίδι, μα στην πραγματικότητα νομιμοποίησε την ιδέα πως η αξία των ανθρώπων μετριέται με γράμματα.

Το Psychology Today ξεκαθαρίζει ότι καμία από αυτές τις τυπολογίες δεν έχει σχέση με την επιστήμη. Δεν βασίζονται σε δεδομένα, ούτε σε ψυχολογικές έρευνες. Είναι απλές εικασίες ενός ανθρώπου που η Wikipedia χαρακτηρίζει ακροδεξιό, μισογύνη και οπαδό της υπεροχής των λευκών. Παρ’ όλα αυτά, οι λέξεις άλφα και μπέτα έγιναν σχεδόν εμπορικά προϊόντα, εργαλεία μιας κουλτούρας που φοβάται την ισότητα και λατρεύει την εξουσία.

Σήμερα, στο διαδίκτυο κυκλοφορούν τεστ που υπόσχονται να σου πουν «τι τύπος άνδρα είσαι». Κάποια άρθρα μάλιστα δηλώνουν ότι «όλοι οι άνδρες χωρούν σε έξι κατηγορίες». Όμως, όπως υπενθυμίζει το Psychology Today, πρόκειται για φανταστικές θεωρίες που χρησιμοποιούν τα ελληνικά γράμματα ως περιτύλιγμα αξιοπιστίας.

Από το άλφα ως το ωμέγα, το ελληνικό αλφάβητο έχει αντέξει αιώνες, αλλά ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε με τόσο παράδοξο τρόπο όσο σήμερα. Και είναι πραγματικά ενδιαφέρον, σχεδόν συγκινητικό, να βλέπεις ένα αμερικανικό περιοδικό να το αναλύει με τόση ακρίβεια και σεβασμό. Γιατί το ελληνικό αλφάβητο δεν είναι απλώς σύστημα γραφής. Είναι πολιτισμός, σκέψη, και -όπως δείχνει το Psychology Today- ένας καθρέφτης του ποιοι είμαστε κάθε εποχή.