Tι είναι η «συνειδητή εμπειρία» και πώς το σώμα μας μπορεί να αποτελέσει βασικό μέρος της;

Οι περισσότεροι από εμάς περνάμε τη μέρα χωρίς να σκεφτόμαστε ιδιαίτερα το σώμα μας και τις ανάγκες του μέχρι να πάει κάτι στραβά, μέχρι να νιώσουμε κάποιον πόνο. Το σώμα μας, όμως, δεν κοιμάται όσο εμείς το «αγνοούμε». Ο εγκέφαλός μας συνεχώς συνδυάζει εικόνες και «πιάνει» τα σήματα από μύες και αρθρώσεις, ώστε να δημιουργεί μια αίσθηση ότι «αυτό το σώμα είναι δικό μου». Οι ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες το ονομάζουν σωματική ιδιοκτησία (body ownership). Είναι ένα βασικό στοιχείο της αυτοσυνείδησης: της αίσθησης ότι είμαστε ένα «εγώ» που βρίσκεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο σώμα, ξεχωριστό από τον εξωτερικό κόσμο. Και αυτό είναι, εν μέρει, και ό,τι μας διαφοροποιεί από την τεχνητή νοημοσύνη.

Για δεκαετίες, επιστημονικές θεωρίες έχουν υποστηρίξει ότι μεγάλο μέρος αυτής της σωματικής επεξεργασίας συμβαίνει εκτός συνειδητότητας. Πρόκειται για έναν τύπο ασυνείδητης διεργασίας που καθοδηγεί αθόρυβα τις κινήσεις μας, ενώ η συνείδηση επικεντρώνεται σε άλλα πράγματα. Μία νέα μας μελέτη, όμως, αμφισβητεί αυτή την ιδέα συνδυάζοντας τη συνειδητή επίγνωση σχετίζεται με τον «σωματικό εαυτό» μας.

Ξέρεις ότι ζεις καλά όταν αυτές οι 12 απλές χαρές σού δίνουν αληθινή χαρά

Πείραμα κανείς;

Για να το διερευνήσουν αυτό, χρησιμοποίησαν μια σύγχρονη εκδοχή του διάσημου πειράματος με το λαστιχένιο χέρι. Σε αυτό το πείραμα, το πραγματικό χέρι ενός συμμετέχοντα κρύβεται από το οπτικό του πεδίο, ενώ μπροστά του τοποθετείται ένα ρεαλιστικό λαστιχένιο χέρι. Αν και τα δύο χέρια χαϊδεύονται με τον ίδιο ρυθμό, οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να αισθάνονται ότι το λαστιχένιο χέρι είναι, με έναν παράξενο τρόπο, μέρος του δικού τους σώματος.

Η ψυχολογία αποκαλύπτει τα τρία χρώματα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι που έλκουν την επιτυχία

Κατασκεύασαν ένα ρομποτικό σύστημα που τους επέτρεψε να ελέγχουνρ αυτή την ψευδαίσθηση με ακρίβεια χιλιοστού του δευτερολέπτου. Στο βασικό πείραμα, 32 συμμετέχοντες είδαν δύο λαστιχένια χέρια δίπλα-δίπλα, ενώ ένα ρομπότ χτυπούσε το πραγματικό, κρυμμένο χέρι τους. Σε κάθε δοκιμή, το ένα λαστιχένιο χέρι χτυπιόταν σε τέλειο συγχρονισμό με το πραγματικό χέρι και το άλλο με μια μικρή καθυστέρηση – από 18 έως 150 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Μετά από μια σύντομη ακολουθία χτυπημάτων, οι συμμετέχοντες έπρεπε να διαλέξουν ποιο λαστιχένιο χέρι έμοιαζε περισσότερο με το δικό τους. Έπειτα, αξιολογούσαν πόσο καθαρή ήταν αυτή η αίσθηση. Αυτό έδωσε δύο πράγματα να συγκρίνουν. Πρώτον, την αντικειμενική επίδοση, δηλαδή πόσο ακριβώς η αίσθηση «ιδιοκτησίας» του χεριού που αντιστοιχούσε στο πραγματικό χέρι ως προς τον συγχρονισμό. Δεύτερον, την υποκειμενική επίγνωση, πόσο καθαρά ανέφεραν ότι ένιωθαν την αίσθηση ιδιοκτησίας. Αν μεγάλο μέρος της επεξεργασίας της σωματικής ιδιοκτησίας συνέβαινε ασυνείδητα, θα περιμέναμε οι άνθρωποι να επιλέγουν πιο συχνά το σωστό λαστιχένιο χέρι, ακόμη κι όταν ανέφεραν ότι είχαν ασαφή ή αδύναμη αίσθηση ιδιοκτησίας. Αυτό όμως δεν έγινε. Καθώς αυξανότανε η χρονική ασυμφωνία ανάμεσα στο πραγματικό και το ψεύτικο χέρι, οι συμμετέχοντες βελτιώνονταν στο να αναγνωρίζουν το «σωστό» χέρι. Και, κρίσιμα, οι αξιολογήσεις επίγνωσής τους βελτιώνονταν ταυτόχρονα. Με άλλα λόγια, μόλις ο εγκέφαλος άρχιζε να ξεχωρίζει τα δύο χέρια, η συνειδητή εμπειρία αντανακλούσε αυτή τη διαφορά.

Σώμα vs χρονισμός

Για να ελέγξουν αν αυτό αφορούσε πράγματι τη σωματική ιδιοκτησία και όχι απλώς την αντίληψη του χρονισμού έκαναν δύο επιπλέον πειράματα. Περιστρέψανε τα λαστιχένια χέρια σε μια ανατομικά δύσκολη θέση, η ψευδαίσθηση εξαφανίστηκε και οι συμμετέχοντες ανέφεραν ως επί το πλείστον ότι δεν ένιωθαν αίσθηση ιδιοκτησίας.

Και στη συνέχεια αντικατέστησαν τα χέρια με ξύλινα και ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να κρίνουν τη χρονικά ταυτόχρονη εμφάνιση των χτυπημάτων. Αυτό υποδηλώνει ότι η έντονη συνειδητή πρόσβαση είναι συγκεκριμένη για τη σωματική ιδιοκτησία και όχι για οποιαδήποτε μορφή πολυαισθητηριακής πράξης.

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία

Η κατανόηση του πώς η σωματική ιδιοκτησία και η επίγνωση συνδέονται δεν είναι απλώς μια φιλοσοφική άσκηση. Διαστρεβλώσεις της σωματικής αυτοαντίληψης είναι συχνές σε καταστάσεις όπως η σχιζοφρένεια, οι διατροφικές διαταραχές, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας και οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, όπου οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται αποξενωμένοι από το σώμα τους ή να παρερμηνεύουν το μέγεθος, το σχήμα ή τα όριά του. Η δουλειά μας προσφέρει νέα εργαλεία για να μελετηθεί πόσο λεπτορυθμισμένο είναι αυτό το σύστημα.

Τα ευρήματα έχουν επίσης απήχηση σε τεχνολογίες που αναπτύσσονται ραγδαία, όπως η εικονική πραγματικότητα και οι προσθετικές συσκευές. Πολλές εφαρμογές επιδιώκουν να «ενσωματώσουν» τον χρήστη σε ένα ψηφιακό ή τεχνητό σώμα. Το γεγονός ότι η σωματική ιδιοκτησία συνδέεται στενά με την επίγνωση υποδηλώνει ότι η επιτυχής ενσωμάτωση θα εξαρτηθεί από τη διατήρηση ευθυγραμμισμένων πολυαισθητηριακών σημάτων, ώστε να στηρίζεται μια καθαρή και συνειδητή αίσθηση του «αυτό είμαι εγώ».

Τέλος, τα αποτελέσματά μας σχετίζονται με ευρύτερες θεωρίες της συνείδησης. Αν η πληροφορία για το ίδιο μας το σώμα σχεδόν πάντα εισέρχεται στη συνείδηση, αυτό στηρίζει την ιδέα ότι η διατήρηση ενός σταθερού, ενσώματου εαυτού μπορεί να είναι μία από τις βασικές λειτουργίες της συνειδητής εμπειρίας. Αυτή η οπτική τονίζει τελικά ένα βασικό χάσμα ανάμεσα στους ανθρώπους και στο ΑΙ αμφισβητώντας την ιδέα ότι η τεχνητή νοημοσύνη, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, θα μπορούσε να μοιάζει με την ανθρώπινη συνείδηση. Ακόμα…