Ο ρόλος της διατροφής στη πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο 3ος σε συχνότητα καρκίνος στον Δυτικό κόσμο και ο 2ος σε θνητότητα.Το έτος 2008 εκτιμάται οτι διαγνώσθηκαν 150.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου παχέος εντέρου στις ΗΠΑ και πέθαναν 70.000 ασθενείς.

Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου παχέος εντέρου (65-85%) θεωρούνται σποραδικές περιπτώσεις (χωρίς γενετική προδιάθεση). Στο 5% θεωρείται σίγουρη η προδιάθεση και στο υπόλοιπο 30% η παρουσία γονιδίων με μειωμένη διεισδυτικότητα καθιστά πιθανή μία γενετική επιβάρυνση (οικογενής καρκίνος). Από το 1985 η επίπτωση αλλά και η θνητότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου έχει ελαφρά μειωθεί και αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων όπως:

Η έγκαιρη διάγνωση των πολυπόδων και η εκτομή τους (πολυποδεκτομή)

Η έγκαιρη διάγνωση καρκίνου με τις δοκιμασίες ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα
Η συχνότερη χρησιμοποίηση της κολονοσκόπησης σε συμπτωματολογία από το παχύ έντερο
Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών
Η πρόοδος στα θεραπευτικά πρωτόκολλα
Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Από πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχει δειχθεί οτι ένα σημαντικό ποσοστό περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου δυνατόν να προληφθεί με την τροποποίηση της δίαιτας και τη συμπλήρωση της διατροφής με προστατευτικές ουσίες. Οι βιταμίνες, τα μέταλλα και ορισμένες άλλες ουσίες της βασικής διατροφής είναι κάποιες από τις προστατευτικές αυτές ουσίες.

Λαχανικά – Φρούτα

Οι περισότερες καλά ελεγχόμενες επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ευεργετική επίδραση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών στην πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου. Τα λαχανικά και τα φρούτα περιέχουν πολλές ουσίες με αντινεοπλασματικές ιδιότητες όπως: βιταμίνες C και Ε, καροτενοειδή, φυλικό οξύ, φυτικές ίνες, φαινόλες και φλαβονοειδή. Τα λαχανικά λόγω της διαφορετικής τους σύστασης (περισσότερα καροτενοειδή, φυλικό οξύ και βιταμίνη Β6) φαίνεται οτι ασκούν ισχυρότερη προστατευτική δράση από τα φρούτα (περισσότερα σάκχαρα, θερμίδες και βιταμίνη C).
Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στο σκόρδο και ειδικά στην ουσία τρανσφεράση της S-γλουταθειόνης που περιέχει το σκόρδο σε μεγάλη ποσότητα. Η ουσία αυτή εμπλέκεται στην εξουδετέρωση αρκετών δυνητικών καρκινογόνων. Σε μία πρόσφατη μεγάλη επιδημιολογική μελέτη, φάνηκε οτι η κατανάλωση μιάς τουλάχιστον κεφαλής σκόρδου την εβδομάδα, έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση κατά 30% του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, σε σύγκριση με τα άτομα που δεν κατανάλωσαν σκόρδο.

Φυτικές ίνες

Η πρώτη επιδημιολογική μελέτη που αξιολόγησε την χρησιμότητα των φυτικών ινών στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου έγινε στην Αφρική, όπου συγκρίθηκε η θνητότητα από καρκίνο μεταξύ των λευκών και των μαύρων κατοίκων και διαπιστώθηκε μειωμένη θνητότης στους μαύρους. Η μειωμένη αυτή θνητότητα αποδόθηκε στη κατανάλωση από τους μαύρους δίαιτας πλούσιας σε φυτικές ίνες και πτωχής σε λίπος, σε αντίθεση με τους λευκούς που η διαιτά τους ήταν πτωχή σε φυτικές ίνες.
Έκτοτε η πλειονότης των επιδημιολογικών μελετών επιβεβαιώνει ένα προστατευτικό ρόλο στις πλούσιες σε φυτικές ίνες δίαιτες. Η προστασία αυτή ασκείται μέσω του μειωμένου χρόνου διόδου (transit time) του εντερικού περιεχομένου, που επιτυγχάνεται με την πλούσια σε φυτικές ίνες δίαιτα. Αυτό οδηγεί σε μικρότερη έκθεση του εντερικού βλεννογόνου σε δυνητικά καρκινογόνες ουσίες και παράλληλα ο αυξημένος όγκος κοπράνων φαίνεται οτι αραιώνει τα δυνητικά καρκινογόνα στο εντερικό περιεχόμενο.
Οι ίνες στα σιτηρά, στα λαχανικά, στα φρούτα, στους ξηρούς καρπούς και στα όσπρια αποτελούνται από μη αμυλούχους πολυσακχαρίτες (σελλουλόζη, ημισελλουλόζη, πηκτίνη) και μη πολυσακχαρίτες (λιγνίνη).
Μία πρόσφατη μεγάλη επιδημιολογική μελέτη σε άνδρες έδειξε μείωση του κινδύνου ανάπτυξης πολυπόδων και καρκίνου του παχέος εντέρου με δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες, ενώ αντίστοιχη μελέτη σε γυναίκες από τους ίδιους ερευνητές απέτυχε να αποδείξει τέτοια σχέση.Συνεπώς, φαίνεται οτι είναι πιθανόν, η προστατευτική δράση των φυτικών ινών να είναι φυλοεξαρτώμενη.
Κατόπιν όλων των ανωτέρω, οι ειδικοί προτείνουν την ημερήσια κατανάλωση 20-30 gr φυτικών ινών ημερησίως, κατά προτίμηση με τη μορφή δημητριακών. Παράλληλα, συνιστάται η σταδιακή χορήγηση των φυτικών αυτών ινών για την πρόληψη του μετεωρισμού και του μεγάλου όγκου κοπράνων.

Λευκώματα – Λίπος – Θερμίδες

Στις Δυτικές χώρες το μεγαλύτερο ποσοστό του λαμβανομένου με την τροφή λίπους είναι ζωικής προέλευσης και συνεισφέρει στο 40-45% των ολικώς λαμβανομένων θερμίδων.
Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου με τη λήψη μεγάλων ποσοτήτων ζωικού λίπους, όχι όμως με τη λήψη λίπους φυτικής προέλευσης.
Η κατανάλωση ψαριών, σύμφωνα με πρόσφατη Ευρωπαϊκή επιδημιολογική μελέτη, έχει ευεργετική επίδραση στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου, ανεξάρτητα από το φύλο. Τα ψάρια είναι πλούσια σε ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και η κατανάλωσή τους σχετίζεται με χαμηλή επίπτωση πολυπόδων και καρκίνου του παχέος εντέρου. Τα ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα αναστέλουν την καρκινογένεση σε πειραματόζωα και σε ασθενείς υψηλού κινδύνου για καρκίνο του παχέος εντέρου αναστέλουν την αυξητική τάση του βλεννογόνου.
Οι περισσότερες κλινικές μελέτες έχουν δείξει αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου με την κατανάλωση ερυθρών κρεάτων. Αντίθετα η κατανάλωση πουλερικών και ψαριών δεν συνδυάζεται με αυξημένο κίνδυνο και πιθανόν να σχετίζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, όπως έχει δειχθεί σε δύο πρόσφατες προοπτικές επιδημιολογικές μελέτες.
Η λήψη τροφών με πολλές θερμίδες αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου. Μελέτες σε πειραματόζωα που τράφηκαν με διπλάσιο λίπος και θερμίδες έδειξαν αύξηση της καρκινογένεσης, σε σύγκριση με πειραματόζωα μάρτυρες.
Γενικά η παχυσαρκία ίσως είναι ένας παράγων κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου, ανεξάρτητα από τη λήψη λίπους. Συνεπώς, η διατήρηση του σωματικού βάρους σε κανονικά επίπεδα, φαίνεται οτι ασκεί προστατευτικό ρόλο. Κατόπιν των ανωτέρω, οι οδηγίες ως προς τη δίαιτα για τον γενικό πληθυσμό πρέπει να εστιάζονται στα εξής:
Μείωση λήψης ολικού λίπους στο30% των συνολικών θερμίδων
Τα κεκορεσμένα λίπη να καλύπτουν λιγώτερο του 10% των συνολικών θερμίδων
Το ζωικό λίπος πρέπει να αντικαθίσταται από φυτικό λίπος ή ψάρια
Μείωση της κατανάλωσης ερυθρών κρεάτων και ενθάρρυνση λήψης άσπρων κρεάτων και ψαριών
Μείωση του σωματικού βάρους

Ασβέστιο – Βιταμίνη D – Γάλα

Σε πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες έχει δειχθεί οτι η πρόσληψη ασβεστίου και βιταμίνης D ασκεί ευεργετική επίδραση στην πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, με άγνωστο όμως μηχανισμό. Ίσως το ασβέστιο δεσμεύει λιπαρά και χολικά οξέα που είναι δυνητικά τοξικά για τον βλεννογόνο του παχέος εντέρου. Μία πρόσφατη τυχαιοποιημένη μελέτη σε ανθρώπους, έδειξε οτι η χορήγηση γαλακτοκομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά και με μεγάλη ποσότητα σε ασβέστιο βελτίωσε σημαντικά αρκετές παραμέτρους καρκινογένεσης. Η οδηγία του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ) σε συνεδρίαση ομοφωνίας ως προς την λήψη ασβεστίου έχει ως εξής:
Λήψη 1 gr ασβεστίου την ημέρα για άνδρες, γυναίκες και σε γυναίκες στην εμμηνόπαυση υπό αγωγή με οιστρογόνα
Λήψη 1.2 gr ασβεστίου την ημέρα σε έγκυες και θηλάζουσες μητέρες
Λήψη 1.5 gr ασβεστίου την ημέρα σε άνδρες άνω των 65 ετών και σε γυναίκες άνω των 65 ετών που δεν λαμβάνουν οιστρογόνα


Βιταμίνες Α, C, E

Σε μελέτες σε πειραματόζωα έχει δειχθεί οτι οι βιταμίνες Α, C, E έχουν κάποια ανασταλτική δράση στην ανάπτυξη όγκων και στην καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών και του DNA. Βέβαια προς το παρόν, δεν έχει καταδειχθεί στη βιβλιογραφία ο προστατευτικός ρόλος των αντιοξειδωτικών ουσιών στον καρκίνο του παχέος εντέρου, καθόσον δύο πρόσφατες τυχαιοποιημένες μελέτες απέτυχαν να αποδείξουν μία τέτοια σχέση.

Φυλικό οξύ

Ευρήματα από επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους και πειραματόζωα δείχνουν οτι η μειωμένη πρόσληψη φυλικού οξέος ή η χαμηλή στάθμη του στον ορό αυξάνουν την επίπτωση των πολυπόδων και του καρκίνου του παχέος εντέρου. Επίσης, πάνω από 15 επιδημιολογικές μελέτες στον γενικό πληθυσμό, έδειξαν οτι το φυλικό οξύ ασκεί προστατευτική δράση για τον σποραδικό καρκίνο του παχέος εντέρου.
Το φυλικό οξύ έχει καίρια σημασία στη βιοσύνθεση του DNA και σε πολλές διεργασίες βιολογικής μεθυλίωσης. Συνεπώς, η ένδεια φυλικού οξέος οδηγεί σε καταστροφή του DNA, αστάθεια της χρωματίνης και επηρεασμό της ανασύνθεσης του DNA, φαινόμενα που ενισχύουν την καρκινογένεση.
Η χορήγηση 400 μg φυλικού οξέος υπό μορφήν συμπληρώματος πολυβιταμινών, φαίνεται επαρκής και συνιστάται σαν ένας δυνητικός προφυλακτικός παράγων. Πλέον ρεαλιστική είναι όμως η οδηγία για λήψη τροφών πλούσιων σε φυλικό οξύ, όπως τα πράσινα λαχανικά, το σπανάκι και τα εσπεριδοειδή.

Συμπεράσματα

Η καλύτερη επιλογή για την καθημερινή διατροφή είναι η κατανάλωση τροφών με μειωμένο ζωικό λίπος και η λήψη αυξημένων ποσοτήτων φρέσκων φρούτων και λαχανικών.
Συνιστάται η αντικατάσταση του ερυθρού κρέατος με λευκό κρέας (π.χ. κοτόπουλο) και ψάρια.
Το ασβέστιο και το φυλικό οξύ είναι σημαντικοί προστατευτικοί παράγοντες για την πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ο ρόλος των φυτικών ινών είναι αβέβαιος
Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες δεν φαίνεται οτι παρέχουν προστασία.
Το κάπνισμα, η έλλειψη σωματικής άσκησης και η παχυσαρκία πιθανώτατα παίζουν σημαντικό ρόλο στην καρκινογέναση στο παχύ έντερο.