Έμφυλη Βία στην Ελλάδα: Η Διοτίμα μιλάει για την πρόληψη και την υποστήριξη

«Η έμφυλη βία είναι μια πράξη ή η απειλή βίας, που στρέφεται εναντίον κάποιου ατόμου εξαιτίας του φύλου του ή της κοινωνικής του ταυτότητας, προερχόμενη από ιστορικά διαμορφωμένες ανισότητες εξουσίας μεταξύ των φύλων. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές, όπως σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική και οικονομική βία, και να συμβεί τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο χώρο.» (Πηγή: AI)

Πού βασίζεται η έμφυλη βία;

«Η ρίζα της έμφυλης βίας είναι η διαχρονική ανισότητα στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, που οδηγεί στην κυριαρχία του ενός φύλου και τις διακρίσεις σε βάρος του άλλου.» (Πηγή: AI)

Το να ακούμε σήμερα για μια γυναίκα κακοποιημένη, αποτελεί (δυστυχώς, μα είναι η πραγματικότητα) κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Το να ακούμε σήμερα για μια γυναίκα κακοποιημένη βάναυσα και τελικά δολοφονημένη, αποτελεί και αυτό (δυστυχώς, μα είναι η πραγματικότητα) κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Μα πώς έγινε έτσι η καθημερινότητά μας; Πώς διαμορφώθηκε έτσι, αυτό που ονομάζουμε «πραγματικότητα»;

Πότε έγινε «φυσιολογικό» το άκουσμα αυτών των ειδήσεων; Αυτών των τραγικών και απάνθρωπων καταστάσεων; Η έλευση της τεχνολογίας στις ζωές μας, φανέρωσε αυτά που συνέβαιναν πάντοτε και παντού, μα τώρα, έχουν βρει το δρόμο τους στο φως. Σαφέστατα δεν έχουν βρει όλες οι υποθέσεις τέτοιου τύπου το φως αλλά είμαστε σε έναν καλύτερο δρόμο. Όχι τόσο υποφωτισμένο τελικά. Όχι τόσο υποφωτισμένο όσο παλιά.

Το να μιλάς εσύ, κάνει κι εμένα να θέλω να μιλήσω. Το να πονάς κι εσύ, μου θυμίζει πως κι εγώ πονάω. Το να βρίσκεις βοήθεια όταν την αναζητάς, με κάνει κι εμένα να σκεφτώ να ζητήσω να βοήθεια. Το να χάνεις τη ζωή σου, με κάνει να σκέφτομαι ότι μπορεί κι εγώ να τη χάσω.

Θέλω να πιστεύω πως ό,τι κι αν μας συμβεί ως ανθρώπινο είδος, όσο και αν μεταλλαχτούμε στο μέλλον, στο σήμερα, πονάμε στο άκουσμα αυτών των ειδήσεων και η ανοσία είναι ακόμη μακριά από τη δική μας πόρτα. Την κοινωνική πόρτα. Την ανθρώπινη πόρτα. Την πόρτα εκείνη που έχει αίμα, σάρκα και οστά και δεν έχει αδρανοποιηθεί από οτιδήποτε θυμίζει τεχνητή νοημοσύνη.

Κάποτε η σιωπή, ήταν χρυσός. Εδώ και καιρό η σιωπή, είναι έγκλημα.

Λανθασμένα ήταν χρυσός στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, κακομεταχείρισης, εκμετάλλευσης, παρενόχλησης, κακοποίησης. Εκεί που τα άτομα που υπέστην κακοποίηση, δεν μιλούσαν, για να μην εκθέσουν, να μην εκτεθούν, να μην δημιουργήσουν μεγαλύτερο κακό, μεγαλύτερη ζημιά. Να αποσιωπήσουν το φόβο, τον πόνο, τον καημό, ούτως ώστε να θαμπώσει η πληγή, να ξεθωριάσει μέχρι να αναζωπυρωθεί.

Το ευτυχές συνέβη, όταν τα στόματα άρχισαν να λύνονται. Όταν το «να μιλάς» έγινε δικαίωμα και κατοχυρώθηκε στην κοινωνική μας συνείδηση ως κεκτημένο, πράγμα που το έκανε να καταστεί σαφές, κανονικό, απαραίτητο και αποδεκτό. Τότε, η φωνή αυτή, αποτέλεσε φάρο φωτεινό για άλλους. Για να πάρουν κουράγιο, δύναμη, θάρρος και να μιλήσουν και εκείνοι.

Φυσικά, για κάθε φωνή, εάν δεν υπάρχει ένας υποστηρικτικός μηχανισμός (ειδικά όταν δεν υπάρχει οικογένεια, δεν υπάρχει συγγενής, δεν υπάρχει φίλος να κατανοήσει και να στηρίξει) λίγα πράγματα μπορούν να γίνουν και ακόμη λιγότερα να αλλάξουν. Θαύμαζα πάντοτε το σθένος ανθρώπων που ένωσαν τις δυνάμεις τους για να αποτελέσουν όπλο στη φαρέτρα άλλων ανθρώπων, να βρουν τη δύναμη και να πατήσουν στα πόδια τους κι αν δεν πατήσουν εντελώς στα πόδια τους, να νιώσουν την ελπίδα ότι μπορούν να το κάνουν.

Το Κέντρο Διοτίμα είναι ένας φωτεινός φάρος για πολλές γυναίκες που από το 1989 μοιράζει το φως του και στις πιο σκοτεινές γωνιές στις οποίες γίνονται εγκλήματα παντός τύπου και μορφής. Άγριας, ακαριαίας, σιωπηλής και σταθερής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τη Νατάσσα Κεφαληνού, την Υπεύθυνη Επικοινωνίας του Κέντρο Διοτίμα για το χρόνο και την αγάπη που αφιέρωσε σε αυτήν μας τη συζήτηση.

Εξ ‘ όσων γνωρίζω, η Διοτίμα ναι μεν είναι ένα κέντρο – αξία και σύμβολο, προς όλες τις γυναίκες που χρειάζονται μια αγκαλιά, θαλπωρή και στήριξη αλλά προσφέρει ένα πλήθος υπηρεσιών και προγραμμάτων. Ποιες είναι οι υπηρεσίες και τα προγράμματα αυτά;

Το Κέντρο Διοτίμα είναι μια γυναικεία μη κερδοσκοπική οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1989. Καρδιά της δράσης μας είναι η παροχή υποστήριξης σε γυναίκες που βιώνουν έμφυλη βία και έχουν περιορισμένους οικονομικούς ή/και κοινωνικούς πόρους. Παρέχουμε δωρεάν ολοκληρωμένες υπηρεσίες από εξειδικευμένες επαγγελματίες (δικηγόρους, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους) όπως: νομική βοήθεια (δικαστική εκπροσώπηση και κάλυψη όλων των δικαστικών εξόδων) και ψυχοκοινωνική στήριξη, ένταξη σε ομάδες ενδυνάμωσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων γυναικών, παροχή επαγγελματικής συμβουλευτικής. Όλες οι υπηρεσίες μας προσφέρονται δωρεάν. Σε όλα τα στάδια διασφαλίζεται απόλυτη εμπιστευτικότητα και σεβασμός στις επιλογές και το βίωμα της κάθε γυναίκας.

Παράλληλα όλα αυτά τα χρόνια υλοποιούμε πλειάδα προγραμμάτων, παρέχοντας
επιμορφώσεις σε ζητήματα φύλου και έμφυλης βίας, πραγματοποιώντας μεγάλες εκστρατείες ευαισθητοποίησης, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας έρευνες και δράσεις συνηγορίας, με στόχο να συμβάλουμε στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας έμφυλης δικαιοσύνης.

Ο στόχος αυτού του οργανισμού ποιος ήταν/είναι;

Όραμα μας είναι να αναδείξουμε και να καταρρίψουμε τις έμφυλες διακρίσεις και αποστολή μας να ενδυναμώσουμε τις γυναίκες. Πυρήνας της δράσης μας είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας.

Δέχεστε στήριξη από άλλους φορείς για το έργο σας κι αν ναι, ποιοι είναι αυτοί;

Όλα αυτά τα χρόνια σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δεκάδες δράσεις για τα έμφυλα δικαιώματα, την ισότητα, την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Για την υλοποίηση τους συμπράττουμε με διεθνείς οργανώσεις, ιδρύματα και εταιρείες, ενώ «τρέχουμε» και σειρά ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Από το 2020 λαμβάνουμε και ατομικές δωρεές. Η στήριξη του κόσμου έχει μεγάλη σημασία για τη συνέχιση του έργου μας και την υποστήριξη των επιζωσών.

Έχει γίνει καταμέτρηση των γυναικών που έχουν απευθυνθεί σε εσάς από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας σας μέχρι και σήμερα;

Σε 36 χρόνια ζωής, συναντηθήκαμε με χιλιάδες γυναίκες, που ενδυναμώθηκαν μέσα από τις δράσεις μας. Μια στήριξη αμφίδρομη αφού ανταλλάξαμε εμπειρίες, σκέψεις και αντλήσαμε έμπνευση από τις ιστορίες τους και τη δύναμη τους να ξεφύγουν από την κακοποίηση.

Το 2024: 853 γυναίκες έλαβαν πολύπλευρη υποστήριξη από το Κέντρο Διοτίμα (ψυχοκοινωνική, νομική, επαγγελματική), 426 γυναίκες έλαβαν νομική βοήθεια και δικαστική εκπροσώπηση. Η νομική μας ομάδα παρέχει νομική συμβουλευτική και δικαστική εκπροσώπηση σε γηγενείς, μετανάστριες και προσφύγισσες, που κατοικούν στην περιφέρεια Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Οι υπηρεσίες περιλάμβαναν πλήρης στήριξη για προσφυγή στη δικαιοσύνη σε υποθέσεις έμφυλης βίας κάθε μορφής (μήνυση, ασφαλιστικά μέτρα, αγωγή διαζυγίου, αγωγή διατροφής-επιμέλειας παιδιών, λήψη άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους), με κάλυψη όλων των δικαστικών εξόδων. Άλλωστε, το Κέντρο Διοτίμα είναι ο μοναδικός φορέας στην Ελλάδα που παρέχει δωρεάν εξειδικευμένες υπηρεσίες νομικής βοήθειας και δικαστικής εκπροσώπησης σε επιζώσες έμφυλης βίας με χαμηλά εισοδήματα.

Την ίδια χρονιά, 2.651 άτομα (μαθητές/τριες, φοιτήτριες/ες, γονείς, εργαζόμενοι, επαγγελματίες πρώτης γραμμής) πήραν μέρος σε επιμορφωτικές δράσεις σε σχολεία, εργασιακούς χώρους, εταιρείες.

Ποιος θα λέγατε πως είναι ο κοινός παρονομαστής των γυναικών αυτών, στον λόγο για τον οποίο σας αναζητούν;

Πρόκειται για επιζώσες κάθε μορφής έμφυλης βίας με χαμηλά εισοδήματα που ανήκουν σε αποκλεισμένες ομάδες (άνεργες, προσφύγισσες, μετανάστριες, ανάπηρες γυναίκες κα), οι οποίες μας απευθύνονται είτε για να υποστηριχθούν ψυχολογικά ώστε να ξεφύγουν από τον κακοποιητικό δεσμό ή επιζητούν να μάθουν τα νομικά τους δικαιώματα πχ σε περιστατικό σεξουαλικής βίας ή βιασμού, ή θέλουν να λάβουν νομική βοήθεια για να καταγγείλουν τη βία και να προστατευτούν από την κακοποίηση.

Στατιστικά, πως και πόσο έχει αυξηθεί η βία κατά των γυναικών μέχρι και σήμερα;

Η 5η Ετήσια Έκθεση για τη Βία Κατά των Γυναικών, που δημοσιεύτηκε από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων τον Νοέμβριο 2024, παρουσιάζοντας και data από την ΕΛ.ΑΣ., καταδεικνύει μια σημαντική αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας την τελευταία δεκαετία (2013-2023).

Πρόκειται για αύξηση 443,78% στον ετήσιο αριθμό γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας: το 2013 οι επιζώσες ήταν 1.818, και το 2023 ο αριθμός έφτασε τις 9.886. Η άνοδος αυτή που καταγράφεται σταθερά, ιδίως από την πανδημία και ύστερα, μπορεί να είναι ενδεικτική τόσο της αύξησης των περιστατικών, όσο και της αύξησης των γυναικών που απευθύνονται στις αρχές ή και σε δομές υποστήριξης για να καταγγείλουν ή/και να αναζητήσουν βοήθεια.

Οι εκστρατείες που έχετε δημιουργήσει ανά τα χρόνια έχουν τελικά αντίκτυπο σε μια κοινωνία της οποίας το πρόβλημα είναι η έλλειψη εκπαίδευσης;

Ένας από τους βασικούς πυλώνες της δράσης του Κέντρου Διοτίμα είναι η πρόληψη της έμφυλης βίας. Σε αυτό το πλαίσιο, τα τελευταία 7 χρόνια, ο φορέας μας έχει επενδύσει συστηματικά στη δημιουργία μεγάλων ψηφιακών εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, και υλοποιούνται στο πλαίσιο προγραμμάτων ή σε συνεργασίες με εταιρείες.

Οι καμπάνιες μας στοχεύουν να ενδυναμώσουμε τις γυναίκες, να κλονίσουν τα έμφυλα στερεότυπα, να διαμορφώσουμε μια συλλογική κουλτούρα μηδενικής ανοχής στην έμφυλη βία.

Τα μηνύματα μας θέλουμε να είναι θετικά. Δημιουργούμε ενδυναμωτικές αναπαραστάσεις για τις γυναίκες που βιώνουν έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες, και μέσα στην πατριαρχία αναγκάζονται να προσαρμοστούν σε έμφυλα στερεότυπα και ρόλους, που όχι μόνο δεν είναι επιλογή τους, αλλά αξιολογούνται ως κατώτεροι και αποτελούν προϋπόθεση για την προώθηση των έμφυλων διακρίσεων και της έμφυλης βίας. Μέσα από τις καμπάνιες μας προσπαθούμε να αλλάξουμε βαθιά ριζωμένες κοινωνικές νοοτροπίες, στάσεις και αντιλήψεις και να συμβάλουμε στη διαμόρφωση κοινωνιών και κοινοτήτων που θα στέκονται στο πλευρό των θυμάτων.

Πώς μπορείτε να διακρίνετε εάν τελικά αφήνουν οι εκστρατείες αυτές ένα αποτύπωμα εξελικτικό στο κοινωνικό σύνολο;

Μεταξύ 2018-2025, δημιουργήσαμε 14 ψηφιακές καμπάνιες και 3 ντοκιμαντέρ, με εκατ. views, ενώ 2 από αυτές έγιναν viral. Οι χρήστριες/ες ενεπλάκησαν στη διάδοση τους θεωρώντας σημαντικό να φτάσει το μήνυμα μηδενικής ανοχής στην έμφυλη βία όσο πιο μακριά γίνεται. Μάλιστα σε κάθε καμπάνια αυξάνουν σημαντικά οι followers στα ψηφιακά κανάλια μας, που δείχνει ότι όλο και περισσότερος κόσμος ενδιαφέρεται και παίρνει θέση για τα ζητήματα αυτά. Με αυτόν τον τρόπο οι καμπάνιες συμβάλλουν σημαντικά στη διάδοση των φεμινιστικών διεκδικήσεων στη δημόσια σφαίρα, αλλά και στη διαμόρφωση ενός πεδίου ορατότητας για ένα ζήτημα, όπως πχ η ενδοοικογενειακή βία, που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ιδιωτικό.

Επιπλέον ειδικά στις viral καμπάνιες πάντα αυξάνονται σημαντικά οι κλήσεις και τα αιτήματα γυναικών που ζητούν βοήθεια από το φορέα μας για να ξεφύγουν από μια κακοποιητική σχέση, ή για να καταγγείλουν κάποιο περιστατικό σεξουαλική βίας ή έμφυλης βίας με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Παράλληλα σημαντική αύξηση έχουν και οι κλήσεις τρίτων προσώπων που αναζητούν τρόπους για να σταθούν δίπλα στις επιζώσες.

Οι βάσεις για την έλλειψη παιδείας ξεκινούν από την εκπαίδευση των μικρών παιδιών στα σχολεία. Εσείς ως Διοτίμα έχετε και ρόλο εκπαιδευτή. Πώς δρα αυτή η εκπαίδευση; Σε ποιες ηλικίες απευθύνεστε; Υπάρχει ένας ετήσιος προγραμματισμός εκπαιδεύσεων σε συγκεκριμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα;

Στο Κέντρο Διοτίμα επενδύουμε στη νέα γενιά. Δίνοντας μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση της γύρω από τα έμφυλα δικαιώματα, υλοποιούμε επιμορφωτικές δράσειςειδικά σχεδιασμένες για τη σχολική κοινότητα με στόχο την ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, και ενδυνάμωση: μαθητριών/ων, εκπαιδευτικών και άλλου διδακτικού προσωπικού, γονέων, συμβούλων, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών.

Οι εκπαιδευτικές μας δράσεις πραγματοποιούνται σε γυμνάσια και λύκεια, διά ζώσης εντός Αττικής και διαδικτυακά σε απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές. Τα σεμινάρια μας προσαρμόζονται στις ανάγκες των μαθητικών ομάδων, ωστόσο δουλεύουμε συστηματικά θεματικές όπως: Πώς αναγνωρίζουμε και αντιμετωπίζουμε την κουλτούρα του σεξισμού και της έμφυλης βίας; Τι σημαίνει το «όχι είναι όχι;». είναι οι έμφυλες ταυτότητες και τα έμφυλα στερεότυπα; Πώς μπορεί να γίνει το σχολείο ένας ασφαλής, συμπεριληπτικός και φροντιστικός χώρος για όλες/όλα/όλους;

Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι: μόνο τον μήνα Μάιο ευαισθητοποιήσαμε 203 έφηβα άτομα και 20 καθηγήτριες/ες σε Γυμνάσια και Λύκεια στη Θάσο, την Κοζάνη, την Καλλιθέα, το Μενίδι και άλλου. Και φυσικά συνεχίζουμε και τη φετινή σχολική χρονιά, με εκπαιδεύσεις στο πλαίσιο του προγράμματος «Equall-Ίσες ευκαιρίες για όλες».

Ποιο είναι το feedback που λαμβάνετε από τα παιδιά;

Η σχολική κοινότητα διψά να μάθει, να μιλήσει και να ακούσει για το πως μπορούμε να φτιάξουμε μαζί μια κοινωνία που θα έχει στον πυρήνα της τη συναίνεση και τον σεβασμό, και θα επιδεικνύει μηδενική ανοχή στην κουλτούρα του σεξισμού, τα έμφυλα στερεότυπα, την έμφυλη βία, το victim blaming.

Φυσικά πέρα από τις ad hoc εκπαιδεύσεις και επιμορφώσεις είναι απόλυτη αναγκαιότητα να ενταχθεί η Συμπεριληπτική Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση ως υποχρεωτικό μάθημα σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, από το νηπιαγωγείο.

Στην Ευρώπη, η σεξουαλική αγωγή ως μέρος του σχολικού προγράμματος έχει ιστορία 70 χρόνων, από το 1955 όταν την ενέταξε η Σουηδία. Η Συμπεριληπτική Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση, όπως ορίζει η UNESCO περιλαμβάνει 7 θεματικές, βάση των οποίων παιδιά και έφηβα άτομα εξοικειώνονται με έννοιες όπως: οι διαπροσωπικές σχέσεις, τα σεξουαλικά δικαιώματα, το φύλο, η έμφυλη βία, ενώ αποκτούν δεξιότητες για την υγεία και την ευζωία και λαμβάνουν έγκυρη πληροφόρηση για το ανθρώπινο σώμα και την ανάπτυξη, τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική συμπεριφορά, τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, την εγκυμοσύνη και την αντισύλληψη.

Τα παιδιά και οι έφηβοι προσεγγίζουν έτσι ολιστικά τη σεξουαλικότητα, προκειμένου να αναπτύξουν μια υπεύθυνη και θετική στάση απέναντί της, αλλά και να αποφύγουν πιθανούς κινδύνους, όπως τα ΣΜΝ ή την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Εφοδιάζονται με αμερόληπτες, επιστημονικά ορθές πληροφορίες για όλες τις πτυχές της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας τους. Εκπαιδεύονται από νωρίς να κάνουν συναινετικές σχέσεις με σεβασμό στα προσωπικά όρια, ώστε να προληφθεί η έμφυλη βία και κακοποίηση.

Πώς μπορεί μια γυναίκα που έχει χάσει την πίστη της, μετά από δύσκολα και τραυματικά περιστατικά που της έχουν τύχει να ανακτήσει τις δυνάμεις της;

Πολύ συχνά οι γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί αναφέρουν πως νιώθουν εγκλωβισμένες σε ένα κλοιό που σφίγγει. Αυτή η αίσθηση δημιουργείται όταν το θύμα βρίσκεται αντιμέτωπο με τον αποκαλούμενο «κύκλο της βίας».

Ο «κύκλος της βίας» μπαίνει σε λειτουργία σε όλες τις κακοποιητικές σχέσεις, οδηγώντας την επιζώσα σε παράλυση, παραίτηση και εν τέλει θυματοποίηση, κάτι που είναι και ο στόχος του κακοποιητή, προκειμένου να εξασφαλίσει την κάμψη της αντίστασής της.

Το pattern είναι σταθερό, αποτελούμενο από τρεις διακριτές φάσεις. Πρώτη είναι η φάση της «δημιουργίας της έντασης». Ο κακοποιητής σύζυγος/σύντροφος παρουσιάζει απροσδόκητα ξεσπάσματα θυμού, για ασήμαντες αφορμές. Η γυναίκα πιστεύει ότι μπορεί να τον κατευνάσει αν είναι υποχωρητική και περιποιητική ή κρατώντας αποστάσεις. Η ίδια πνίγει το θυμό της. Ακολουθεί η «φάση της έκρηξης» που συχνά υπάρχει και σωματική βία. Εδώ το θύμα κατανοεί ότι είναι αδύνατο να συζητήσει λογικά και υπεύθυνα με το θύτη. Πιστεύει ότι κάθε προβαλλόμενη αντίσταση θα χειροτερέψει την κατάσταση. Πολλές γυναίκες τότε εγκαταλείπουν τον κακοποιητή. Άλλες πάλι, αποστασιοποιούνται από την επίθεση και τον τρομερό πόνο που επιφέρει. Μετά το ξέσπασμα ακολουθεί η «περίοδος της συμφιλίωσης» που ο κακοποιητής υπόσχεται ότι δεν θα το ξανακάνει. Είναι ήρεμος, στοργικός και απολογητικός.

Οι επαναλαμβανόμενες οδυνηρές εμπειρίες κακοποίησης και το τραυματικό είδος του δεσμού με το θύτη οδηγεί τις επιζώσες σε παραλυσία, αίσθηση ανεπάρκειας και ανικανότητας υποστήριξης του εαυτού. Σε αυτή την κατάσταση της λεγόμενης «μαθημένης αβοηθησίας», τα θύματα έχουν την εντύπωση ότι δεν ασκούν κανένα έλεγχο στη ζωή τους, οπότε σταδιακά εγκαταλείπουν την ιδέα της ανεξαρτητοποίησης μέσω της φυγής. Μάλιστα, η φυγή λαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις εξαιτίας του φόβου και των απειλών.

Παρόλα αυτά, πάρα πολλές γυναίκες καταφέρνουν να σπάσουν τη σιωπή, αν και εξακολουθούν να φοβούνται και να ντρέπονται. Είναι η στιγμή η στιγμή που νιώθουν έτοιμες να παραμερίσουν το φόβο και τις ενοχές και να αναζητήσουν βοήθεια, ιδίως όταν απειλούνται και τα παιδιά.

Για κάποιες, η πρώτη «απόδραση» είναι και η τελευταία. Κάποιες άλλες, πριν την τελική «απόδραση», γυρνούν πίσω μία, δύο ή και περισσότερες φορές, καθώς το να εγκαταλείψεις μια βίαιη σχέση δεν είναι ούτε απλό, ούτε εύκολο.

Σε αυτή τη φάση, η ψυχοκοινωνική στήριξη και η νομική βοήθεια, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα κρίσιμη τόσο για την ενδυνάμωσή των ίδιων γυναικών όσο και για τη διαμόρφωση ενός νέου, πιο αποτελεσματικού, πλάνου απόδρασης, για τη διεκδίκηση μιας ζωή απαλλαγμένης από τη βία.

Αν κάποια γυναίκα βρίσκεται σε αυτή τη φάση μπορεί να καλέσει τη Γραμμή SOS 15900, να επισκεφτεί κάποιο από τα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ή το Κέντρο Διοτίμα.

Η ενδυνάμωσή μας, από γυναίκα προς γυναίκα και από άτομο προς άτομο, πως μπορεί να χτιστεί σε στέρεο έδαφος;

Ο ρόλος που παίζουν τα τρίτα πρόσωπα στην αντιμετώπιση της βίας μπορεί να είναι καθοριστικός. Και αυτός είναι και ένας από τους λόγους που οι κακοποιητές απομονώνουν τις συντρόφους τους από τα κοντινά τους πρόσωπα, ώστε να μπορούν να τις ελέγχουν ευκολότερα και να τις χειραγωγούν.

Οι άνθρωποι του στενού κύκλου, φίλοι/ες και συγγενείς, ενδέχεται να παρατηρήσουν κάποια σημάδια ή αλλαγές στη συμπεριφορά, που καταδεικνύουν βία. Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να δείξουν ενδιαφέρον κάνοντας κάποιες ερωτήσεις. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να κρίνουμε την γυναίκα, ή να της ρίξουμε ευθύνη για όσα της συμβαίνουν. Για την κακοποίηση φταίει πάντα ο κακοποιητής!

Παράλληλα είναι σημαντικό να μην την πιέσουμε να μιλήσει, να πει περισσότερες λεπτομέρειες ή να πάρει άμεσα αποφάσεις που εμείς κρίνουμε σωστές. Ωστόσο, καλό είναι να την ρωτήσουμε αν χρειάζεται κάτι από εμάς. Με αυτό τον τρόπο της δείχνουμε ότι εκείνη ξέρει καλύτερα πως θα χειριστεί την κατάσταση και εμείς θα την στηρίξουμε σε όλη αυτή την πορεία.

Τέλος έχει σημασία να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για το τι μπορεί να κάνει και που μπορεί να απευθυνθεί για υποστήριξη και να της τις δώσουμε τις κατάλληλες επαφές.

Ας μην ξεχνάμε, ότι το να στηρίξουμε μια κακοποιημένη γυναίκα είναι δουλειά και ευθύνη ολόκληρης της κοινότητας, όχι μόνο ενός ανθρώπου.

Τα social media πώς έχουν επιδράσει στην έκθεση τέτοιων περιστατικών;

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ελληνικό #metoo –εν μέσω μάλιστα καραντίνας και περιορισμού της κυκλοφορίας και άσκησης του δικαιώματος του συνέρχεσθαι– κατά το οποίο χιλιάδες γυναίκες πήραν το λόγο και μίλησαν ανοιχτά στην ψηφιακή σφαίρα για τις δικές τους εμπειρίες κακοποίησης.

Η κινητοποίηση στα κοινωνικά δίκτυα άσκησε σημαντική πίεση και σε θεσμικούς φορείς και δημόσια πρόσωπα για να πάρουν θέση, μαζικού στιγματισμού της έμφυλης βίας και κακοποίησης. Το πρόσφορο αυτό κλίμα λειτούργησε ενθαρρυντικά ώστε πολλές γυναίκες που βίωσαν ή βίωναν έμφυλη βία να απευθυνθούν σε φορείς ζητώντας ενημέρωση ή υποστήριξη. Ενδεικτικό είναι ότι εκείνη την περίοδο οι κλήσεις επιζωσών προς το Κέντρο Διοτίμα διπλασιάστηκαν, όπως και τα αιτήματα για νομική βοήθεια και ψυχοκοινωνική υποστήριξη.

Παράλληλα, η πίεση για απόδοση δικαιοσύνης και η εγρήγορση για την προσήκουσα λειτουργία των αρχών δεν άφησε πολλά περιθώρια για να κυριαρχήσει η συνηθισμένη κουλτούρα της ατιμωρησίας των δραστών, ιδίως σεξουαλικών εγκλημάτων. Μάλιστα, οι δράστες δεν βρέθηκαν αντιμέτωποι μόνο με τη Δικαιοσύνη αλλά και την κοινωνική απαξία, που επέφερε σημαντικό πλήγμα και στην επαγγελματική τους δραστηριότητα (διακοπή συνεργασιών, απόσυρση χορηγών).

Τέλος σημαντική ήταν και η πίεση προς τα mainstream media που αναγκάστηκαν να δώσουν χώρο στις καταγγέλλουσες, να απολογηθούν σε περιπτώσεις που λειτουργούσαν ως πλυντήρια ξεπλύματος των δραστών, ενώ από το ελληνικό #metoo και ύστερα πύκνωσε σημαντικά η προβολή θεμάτων που στοχεύουν στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για ζητήματα έμφυλης βίας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολλά ακόμα περιθώρια για βελτίωση ή ότι έχει πάψει η αναπαραγωγή σεξιστικού λόγου από τα ΜΜΕ.

Είμαι σίγουρη πως υπάρχει και η αρνητική πλευρά των social η οποία καταγράφεται μέσα από την δική σας οπτική. Ποια είναι αυτή;

Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για τα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία τα τελευταία χρόνια αξιοποιούνται για να οργανώνονται ψηφιακές ομάδες incels που διαχέουν μισογύνικη και σεξιστική ρητορική. Στις ψηφιακές αυτές κοινότητες, οι γυναίκες αντικειμενοποιούνται και σεξουαλικοποιούνται πλήρως, επικροτείται η κουλτούρα του βιασμού, κυριαρχεί η ομοφοβία και η σεξιστική ρητορική μίσους. Οι κοινότητες αυτές προσελκύουν κυρίως εφήβους και νέους άνδρες, ιδίως μέσα από πλατφόρμες όπως το Tik Tok.

Ταυτόχρονα μέσω των social media, αυξάνεται και μια νέα μορφή βίας: η έμφυλη βία και παρενόχληση μέσω διαδικτύου, που περιλαμβάνει image based sexual abuse, cyber stalking, grooming, sextortion, non-consensual sexting κα, και είναι πολύ διαδεδομένη στη νέα γενιά. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, 73% των γυναικών έχουν βιώσει διαδικτυακή κακοποίηση, εκ των οποίων το 18% σε πολύ σοβαρές μορφές. Υποστηρίζοντας κορίτσια και γυναίκες που έχουν βιώσει ή βιώνουν μια τέτοια μορφή κακοποίησης βλέπουμε συχνά ότι η σοβαρότητα και οι συνέπειες της υποτιμώνται, θεωρώντας τη μια πιο light μορφή βίας. Είμαστε κατηγορηματικές: καμία μορφή βίας δεν είναι λιγότερο σοβαρή από κάποια άλλη. Όλες οι μορφές επηρεάζουν τη σωματική και ψυχολογική υγεία των γυναικών, πλήττουν το αίσθημα ασφάλειας και αξιοπρέπειας τους, ενώ έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα δικαιώματά τους.

Πώς ξημερώνει η επόμενη ημέρα για τη Διοτίμα;

Ζούμε σε μια περίοδο μεγάλων προκλήσεων καθώς οι εντεινόμενες αντιφεμινιστικές ρητορικές και πολιτικές, βρίσκονται στο προσκήνιο, σε όλον τον κόσμο. H anti-gender & anti-woke ατζέντα, που αμφισβητεί θεμελιώδη έμφυλα δικαιώματα (πχ άμβλωση), τροφοδοτεί την κοινωνική ανοχή στην έμφυλη βία, την κουλτούρα του βιασμού και του σεξισμού, πλήττοντας τις πιο ευάλωτες και κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες γυναικών και θηλυκοτήτων. Ταυτόχρονα όλη αυτή η εκστρατεία έχει σημαντικές πρακτικές συνέπειες και στο σύστημα απόκρισης και προστασίας των επιζωσών. Οι σοβαρές περικοπές στη χρηματοδότηση του ανθρωπιστικού τομέα το 2025 έφεραν πολλές οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, και το Κέντρο Διοτίμα, μπροστά στον περιορισμό του capity και της δυνατότητάς τους να ανακουφίζουν ευάλωτους ανθρώπους. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε και αλλαγή στις νοοτροπίες και πρακτικές: από το μεγαλύτερο αριθμό γυναικών που καταγγέλλουν, μέχρι την εντεινόμενη ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών και των media γύρω από την έμφυλη βία, το καλύτερο νομοθετικό πλαίσιο, τη μηδενική ανοχή μερίδας της νέας γενιάς. Όλα αυτά, όπως και ο αγώνας της κάθε γυναίκας, μας εμπνέουν για να συνεχίσουμε.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρου της ΔΙΟΤΙΜΑ: www.diotima.org.gr