TiDF27: Από το Όσκαρ της πρώτης κωφής ηθοποιού στην τελετή λήξης του Φεστιβάλ, η ιστορία της Matlin

Σε μια εποχή εκκωφαντικού θορύβου, όπου οι άνθρωποι μιλούν περισσότερο απ’ όσο ακούνε, έρχεται ένα ντοκιμαντέρ που δίνει φωνή στη σιωπή. Το Marlee Matlin: Not Alone Anymore της Shoshannah Stern, που προβλήθηκε στη λήξη στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, δεν είναι μία ακόμα βιογραφία μιας ηθοποιού αλλά μια κατάθεση ψυχής για την ταυτότητα, τη διεκδίκηση, την υπέρβαση και, κυρίως, για το δικαίωμα να ακούγεσαι, ακόμη και όταν δεν μιλάς με ήχους.

Δεν μιλάμε για ένα ντοκιμαντέρ-αποκάλυψη

Η Marlee Matlin έχει ήδη μιλήσει ανοιχτά στο παρελθόν για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε: τον εθισμό, την κακοποίηση, τη βία που υπέστη από τον William Hurt. Έτσι, το Not Alone Anymore, δεν είναι μια ακόμη καταγραφή των όσων συνέβησαν αλλά ένα ντοκιμαντέρ που παρουσιάζει τη Marlee Matlin ως αυτό που είναι σήμερα: μια γυναίκα που έζησε, έπεσε, σηκώθηκε και συνεχίζει να διεκδικεί.

Η σιωπή που γίνεται κραυγή

Όταν η Marlee Matlin κέρδισε το Όσκαρ το 1987 για το Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού, έγινε η πρώτη κωφή ηθοποιός που τιμήθηκε με το μεγαλύτερο κινηματογραφικό βραβείο. Ήταν μόλις 21 ετών. Αλλά αυτή η νίκη δεν της άνοιξε πραγματικά τις πόρτες. Όπως αναφέρει το ντοκιμαντέρ, ο ρόλος της Σάρα ήταν σχεδόν «μοναδικός». Δεν υπήρχαν άλλες πρωταγωνιστικές ευκαιρίες για μια κωφή ηθοποιό, γιατί απλά κανείς δεν έγραφε τέτοιους ρόλους.

Ακόμα και μέσα στην κοινότητα των κωφών, υπήρξαν διαφωνίες. Η Marlee Matlin είχε δεχτεί κριτική επειδή παρουσίασε το Όσκαρ για τον Καλύτερο Ηθοποιό τον επόμενο χρόνο μιλώντας αντί να χρησιμοποιήσει τη νοηματική γλώσσα. Το ντοκιμαντέρ φωτίζει τέτοιες στιγμές, που φανερώνουν τις πολυπλοκότητες της κώφωσης ως ταυτότητα, όχι απλά ως αναπηρία.

Η σκηνοθέτιδα Shoshannah Stern, που είναι και η ίδια κωφή, προσεγγίζει την ιστορία με αμεσότητα και οικειότητα. Βλέπουμε τη Marlee Matlin να κάθεται χαλαρά στον καναπέ της, να συνομιλεί με τη Shoshannah Stern στη νοηματική γλώσσα, να γελάει, να θυμάται, να μιλά για τον εαυτό της με τρόπο που ξεπερνά τη συνήθη κινηματογραφική «εξομολόγηση».

Πέρα από τα Όσκαρ: Μια καριέρα με νόημα

Το ντοκιμαντέρ μάς ταξιδεύει στην πορεία της Marlee Matlin μετά τη μεγάλη της νίκη. Στη δεκαετία του ’90, οι σεναριογράφοι άρχισαν να σκέφτονται πώς θα μπορούσαν να ενσωματώσουν ηθοποιούς σαν εκείνη. Ο Aaron Sorkin της έγραψε τον ρόλο της Joey Lucas στο The West Wing, ενώ αργότερα εμφανίστηκε και στο Seinfeld.

Αλλά δεν ήταν απλώς μια ηθοποιός που έψαχνε δουλειά. Η Marlee Matlin έγινε μαχητική υπέρμαχος των δικαιωμάτων των κωφών. Πάλεψε για την καθιέρωση των υποτίτλων στην τηλεόραση, υπερασπίστηκε τη χρήση της νοηματικής και συμμετείχε ενεργά σε ιστορικές στιγμές, όπως η διαμαρτυρία στο Πανεπιστήμιο Gallaudet το 1988, που οδήγησε στην ανάδειξη του πρώτου κωφού πρύτανη στην ιστορία του.

Η δύναμη της εκπροσώπησης

Η πιο πρόσφατη αναγνώρισή της ήρθε το 2021, όταν έπαιξε στο CODA -μια ταινία που ανέδειξε την κοινότητα των κωφών και κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Για πρώτη φορά, δεν ήταν μόνη. Ο συμπρωταγωνιστής της, Troy Kotsur, έγινε ο πρώτος κωφός άνδρας ηθοποιός που κέρδισε Όσκαρ.

Αυτό το συναίσθημα, του «όχι πια μόνη», διαπερνά ολόκληρη την ταινία. Δεν είναι ένα ακόμα πορτρέτο μιας γυναίκας, αλλά μιας κοινότητας που διεκδικεί το χώρο της.

Η τελευταία σκηνή: Η σιωπή που αλλάζει τον κόσμο

Η ταινία είναι προσεκτικά επεξεργασμένη, με αρχειακό υλικό και στιγμές από τα παρασκήνια της ζωής της. Η μουσική είναι ίσως υπερβολικά έντονη για ένα θέμα που αφορά τη σιωπή, αλλά η αφήγηση παραμένει συναρπαστική.

Και στο τέλος, δεν πρόκειται απλώς για τη Marlee Matlin. Είναι για όλους όσους κάποτε ένιωσαν πως η φωνή τους δεν ακούγεται.

Η Marlee Matlin έπαιξε τη Σάρα στο Παιδιά Ενός Κατώτερου Θεού, αλλά δεν ήταν ποτέ παιδί ενός κατώτερου θεού. Ήταν, είναι και θα είναι μια γυναίκα που απέδειξε πως ο μόνος Θεός που ορίζει το μέλλον σου είναι η δύναμη που έχεις μέσα σου.