Η σκηνοθεσία είναι γένους θηλυκού και πράξη ανυπακοής - 7 παραστάσεις για να σε δεις

Η σκηνοθεσία δεν είναι απλώς θέση, είναι πολιτική πράξη. Και φέτος η σκηνή ανήκει σε γυναίκες που δεν κοιτούν απλώς αλλιώς, αλλά βαθύτερα. Είναι αυτές οι γυναίκες που δεν διεκδικούν να επιβληθούν στη σκηνή, αλλά να την ξεκλειδώσουν.

Το να βλέπεις το έργο ενός άνδρα μέσα από τη σκηνοθετική ματιά μιας γυναίκας σημαίνει να αλλάζεις προοπτική πάνω στην ίδια την ανθρώπινη εμπειρία. Οι γυναίκες που σκηνοθετούν σήμερα δεν επεμβαίνουν στο κείμενο, το μετατοπίζουν εσωτερικά. Και επειδή λοιπόν δεν αντιμάχονται τη δομή, αλλά αποκαλύπτουν τα κενά της, ας δούμε 6 από τις σπουδαίες παραστάσεις που συμβαίνουν στην πόλη.

1. Ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς – Σκηνοθεσία Δανάης Ρούσσου, με την Όλια Λαζαρίδου

Η Δανάη Ρούσσου τοποθετεί τον Τολστόι μέσα σε ένα σαλόνι. Στην οικία Ιλίτς το κοινό μπαίνει κυριολεκτικά στο σπίτι του θανάτου. Η σκηνοθεσία δεν προσπαθεί να μιμηθεί τη λογοτεχνία, την επινοεί ξανά. Η Ρούσσου κάνει την απώλεια εμπειρία, όχι αφήγηση. Η Όλια Λαζαρίδου ερμηνεύει σαν να θυμάται κάτι που της συνέβη την προηγούμενη μέρα, κι έτσι το κοινό δεν παρακολουθεί, ζει. Η σκηνοθέτις καταφέρνει να κάνει τη φθορά, πράξη. Ό,τι ειπωθεί γίνεται κοινό, ό,τι μοιραστεί παύει να πονά. Η παράσταση αποδεικνύει πως η σιωπή, όταν καθοδηγείται από σκηνοθέτιδα που γνωρίζει τα όριά της, γίνεται η πιο δυνατή φωνή.

2. Linda – Σκηνοθεσία Ελένης Σκότη, Θέατρο Επί Κολωνώ

Η Ελένη Σκότη γνωρίζει ότι ο ρεαλισμός μπορεί να είναι πιο ανατρεπτικός από τον συμβολισμό. Με το έργο της Penelope Skinner στήνει έναν καθρέφτη για τις γυναίκες που τα καταφέρνουν μέχρι να πάψουν να αντέχουν. Η Λίντα της Μυρτώς Αλικάκη δεν είναι ηρωίδα, είναι η γυναίκα που έχει μάθει να προσφέρει και να εξαφανίζεται. Η Σκότη σκηνοθετεί με πειθαρχία και ακρίβεια, όχι για να καταγγείλει απλώς, αλλά για να κατανοήσει. Η δύναμή της βρίσκεται στο ότι δεν υπερθεματίζει. Αφαιρεί ό,τι περιττό, αφήνει τις λέξεις να καταρρεύσουν μόνες τους. Η Linda είναι μια παράσταση για τη φθορά της επιτυχίας, για την κοινωνική αορατότητα που ντύνεται με ωραία φορέματα. Ένα έργο που αποδεικνύει πως η αληθινή επανάσταση μιας σκηνοθέτιδας είναι η ικανότητα να δείχνει χωρίς να φωνάζει.

3. Το Εγώ κι Εσύ – Σκηνοθεσία Σοφίας Βγενοπούλου, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Η Σοφία Βγενοπούλου, με την ευαισθησία της ψυχοθεραπεύτριας και τη διορατικότητα της δασκάλας, δημιουργεί μια παράσταση που θυμίζει συνομιλία με το εσωτερικό σου παιδί. Δύο έφηβοι, ένα ποίημα του Γουόλτ Γουίτμαν και ένας κόσμος που αρχίζει να διαλύεται. Η σκηνοθέτιδα δεν σκηνοθετεί για νέους, σκηνοθετεί ως νέος άνθρωπος. Με απλότητα, τρυφερότητα και καθαρότητα αποδεικνύει πως η μεγαλύτερη δύναμη είναι η ευαλωτότητα. Η παράστασή της δεν χειραγωγεί το συναίσθημα, το απελευθερώνει. Μέσα σε ένα λιτό σκηνικό ο θεατής βλέπει δύο σώματα να προσπαθούν να καταλάβουν τι σημαίνει μαζί. Εκεί καταλαβαίνει πως το θέατρο δεν είναι μόνο τέχνη, αλλά τρόπος να αγαπάς χωρίς όρους.

4. IRЯINA – Σκηνοθεσία Γιώτας Αργυροπούλου, Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν

Η Γιώτα Αργυροπούλου παίρνει τις Τρεις Αδελφές του Τσέχωφ και τις μετατρέπει σε τρία θραύσματα συνείδησης. Δεν την ενδιαφέρει η Μόσχα ως προορισμός, αλλά ως ιδέα, η αέναη αναζήτηση μιας ζωής αλλού σε έναν κόσμο που έχει στενέψει. Η Αργυροπούλου δουλεύει με σώματα, ήχους, αναμνήσεις, μουσική και σκηνοθετεί όχι τον λόγο αλλά τον ρυθμό της ύπαρξης. Οι τρεις Ιρίνες της δεν υποδύονται, μεταμορφώνονται. Κάθε τους κίνηση είναι μια προσπάθεια να απαντήσουν στο ερώτημα τι σημαίνει να ονειρεύεσαι σήμερα χωρίς να γελοιοποιείσαι. Η σκηνοθεσία της δεν είναι αφήγηση, είναι εγκατάσταση ψυχής. Μέσα από αυτή την άσκηση αυτοπαρατήρησης, η Γιώτα αποδεικνύει πως η σύγχρονη γυναίκα σκηνοθέτις δεν επαναπροσδιορίζει απλώς τη θεατρική φόρμα, την απελευθερώνει.

5. Πριν Ανοίξουμε Φτερά – Σκηνοθεσία Άννας Μαρίας Παπαχαραλάμπους, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Η ανυπακοή εδώ δεν είναι θορυβώδης, είναι τολμηρή μέσα στη λεπτότητά της. Η Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους παίρνει τον Ζελέρ και αντί να τον κάνει μελόδραμα, τον κάνει παρατήρηση. Η φθορά της μνήμης, η γήρανση, η κόπωση της αγάπης είναι θέματα που εύκολα γλιστρούν στο συγκινησιακό, όμως εκείνη τα κρατά σε ισορροπία. Αφήνει τον Δημήτρη Καταλειφό να κατοικήσει έναν άνδρα που χάνεται σιγά σιγά και φωτίζει όχι την απώλεια αλλά τη σχέση όσων μένουν πίσω. Η σκηνοθεσία της λειτουργεί σαν χορδή, δεν την βλέπεις, αλλά πάνω της πάλλεται όλο το έργο. Κρατά καθαρό τον χώρο για να ακουστεί το ερώτημα του Ζελέρ, που είναι τελικά και δικό μας. Μπορεί να υπάρξει αγάπη όταν ο άλλος δεν σε θυμάται πια. Μπορεί να υπάρξει οικογένεια χωρίς σταθερό παρόν. Μπορεί η τρυφερότητα να είναι πιο δυνατή από την απώλεια. Με καθαρές γραμμές, μεθοδικό ρυθμό και πίστη στον ηθοποιό, η Παπαχαραλάμπους παραδίδει μια παράσταση που δεν σε πιέζει να κλάψεις, σε αφήνει να αναγνωρίσεις τον δικό σου φόβο. Όταν σκηνοθετεί γυναίκα, το έργο δεν γίνεται πιο γυναικείο, γίνεται πιο αληθινό.

6. Misery – Σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη, Θέατρο Άνεσις

Η Έλενα Καρακούλη αναλαμβάνει το Misery του Στίβεν Κινγκ και το μετατρέπει από θρίλερ σε αλληγορία για την εξουσία της αγάπης. Το έργο, γνωστό για τη βία και τη φρίκη του εγκλεισμού, στα χέρια της γίνεται ψυχικό τοπίο. Η Φιλαρέτη Κομνηνού ως Άννι Γουίλκς δεν είναι ένα τέρας αλλά το είδωλο της εμμονής μας με την αποδοχή. Η σκηνοθέτιδα αποδομεί τη γραμμική αφήγηση, χτίζοντας ένα παιχνίδι εξάρτησης ανάμεσα στον θαυμασμό και την εξουσία.

Η σκηνοθεσία της κινείται σαν ψυχολογικός μετρονόμος: κάθε παύση, κάθε σιωπή, κάθε ήχος του ξύλου που τρίζει είναι μέρος μιας κλειστοφοβικής συμφωνίας. Η «Misery» της δεν είναι απλώς θεατρική μεταφορά ενός μυθιστορήματος αλλά memo ότι η δημιουργία, η λατρεία και η βία μπορούν να είναι διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας ανάγκης: να μας δει κάποιος.

7. Λήθη - Σκηνοθεσία Εύα Σταυρογιάννη, BIOS

Η «Λήθη» της Εύας Σταυρογιάννη στη σκηνή του BIOS είναι μια σωματική τελετουργία που εξερευνά τη σχέση του ανθρώπου με τη μνήμη και το τραύμα. Εμπνευσμένη από το ομώνυμο έργο του Δημήτρη Δημητριάδη, η σκηνοθέτις δημιουργεί έναν σκηνικό χώρο όπου το σώμα γίνεται αρχείο, το πάτωμα γίνεται επιφάνεια γραφής και η ανάσα μετατρέπεται σε πράξη αντίστασης απέναντι στη φθορά. Με τη Νίκη Σερέτη, τη Μαγδαληνή Σπίνου και τη Λένα Μποζάκη να κινούνται σαν φορείς ενός συλλογικού πένθους, η Σταυρογιάννη συνθέτει μια παράσταση όπου η κίνηση αντικαθιστά τον λόγο και η σιωπή αναλαμβάνει να πει όσα δεν χωρούν στις λέξεις. Η «Λήθη» δεν είναι απώλεια αλλά ανάκληση. Μια ψυχική κατάβαση που ζητά από τον θεατή να αμφισβητήσει αν η μνήμη είναι λύτρωση ή καταδίκη.

Η ανυπακοή δεν χρειάζεται να φωνάζει για να είναι ανατρεπτική

Αυτές οι γυναίκες το αποδεικνύουν μέσα από τη γλώσσα της σκηνής. Η Ρούσσου ανατρέπει τον φόβο, η Σκότη την κανονικότητα, η Βγενοπούλου τη μοναξιά, η Αργυροπούλου τον χρόνο, η Καρακούλη την ορατότητα, η Παπαχαραλάμπους τη μνήμη. Καθεμιά τους στήνει μια πράξη αντίστασης με τα πιο απλά και σύνθετα υλικά, ένα βλέμμα, μια παύση, μια αναπνοή.

Και ναι. Η σκηνοθεσία είναι πράξη φροντίδας, όχι επίδειξης. Είναι η ικανότητα να διαμορφώνεις το χάος χωρίς να το λειαίνεις. Και αν η τέχνη έχει όσο ποτέ λόγο ύπαρξης, είναι γιατί υπάρχουν γυναίκες που εξακολουθούν να βλέπουν τον κόσμο σαν σκηνή που αξίζει να φωτιστεί αλλιώς. Amen!