Πεθαίνουν τα social media; Ένα ερώτημα που μας καλεί να αναρωτηθούμε γιατί στραφήκαμε σ’αυτά εξαρχής

Τους τελευταίους μήνες, όλο και περισσότερα πρωτοσέλιδα αναρωτιούνται αν «τα social media πεθαίνουν επιτέλους» ή δηλώνουν με βεβαιότητα ότι «τα social media είναι στα τελευταία τους» ή ακόμα ότι «έχουν ήδη πεθάνει». Πιο ήπια, άλλοι υποστηρίζουν ότι η χρήση τους έχει φτάσει στο ανώτατο σημείο της και από εδώ και πέρα θα ακολουθήσει μια σταδιακή πτώση.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ακούγονται καμπάνες τέλους. Ήδη από το 2009, όταν το Facebook είχε μόλις το ένα δέκατο του σημερινού του μεγέθους, άρθρο των New York Times Magazine με τίτλο «Facebook Exodus» περιέγραφε απογοητευμένους χρήστες που εγκατέλειπαν την πλατφόρμα. Τον Νοέμβριο του 2022, το The Atlantic ανακοίνωσε αρχικά ότι «η εποχή των social media τελειώνει» και δύο εβδομάδες αργότερα έγραψε ότι «το Instagram τελείωσε», μιλώντας για τη «φθίνουσα δυναμική» του.

Αν τότε οι προβλέψεις αποδείχθηκαν υπερβολικές, μήπως αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά; Τι λένε τα στοιχεία;

Ενδείξεις τέλους

Ορισμένοι που σπεύδουν να γράψουν τον επικήδειο βασίζονται σε πτώση του αριθμού χρηστών. Ωστόσο, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, τα στοιχεία αυτοαναφερόμενης χρήσης δεν το επιβεβαιώνουν. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center το 2025, η χρήση των πιο δημοφιλών εφαρμογών, όπως το YouTube και το Facebook, παραμένει σχετικά σταθερή, ενώ άλλες πλατφόρμες -TikTok, Instagram, WhatsApp και Reddit, παρουσιάζουν αύξηση. Μόνο το Snapchat και το X έχουν καταγράψει μικρή πτώση.

Περίπου οι μισοί ενήλικες χρησιμοποιούν καθημερινά το YouTube και το Facebook, με τους νεότερους να είναι οι πιο ενεργοί χρήστες, κυρίως στο YouTube και το TikTok.

Άλλοι υποστηρικτές της «παρακμής» επικαλούνται τη δυσαρέσκεια των χρηστών από τον μετασχηματισμό των πλατφορμών. Παρότι οι άνθρωποι εξακολουθούν να καταναλώνουν περιεχόμενο, πολλοί δημοσιεύουν λιγότερο και κουράζονται από τη συνεχή παρουσία διαφημίσεων, celebrities, περιεχομένου παραγόμενου από AI, rage bait και γενικό θόρυβο. Καθώς οι μεγάλες πλατφόρμες γίνονται λιγότερο κοινωνικές και περισσότερο ψυχαγωγικές, χάνουν την αξία τους ως κοινωνικά δίκτυα. Οι χρήστες γίνονται αόρατοι μεταξύ τους και αποσύρονται σιωπηλά, παρότι παραμένουν online.

Παρά τους δραματικούς τίτλους, οι περισσότεροι αναλυτές δεν πιστεύουν ότι τα social media πεθαίνουν συνολικά. Αυτό που απειλείται είναι οι μεγάλες, παλιές πλατφόρμες. Καθώς αυτές απογοητεύουν, οι χρήστες μετακινούνται σε μικρότερες, πιο φιλικές εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας.

Το γεγονός ότι οι άνθρωποι αλλάζουν πλατφόρμες αντί να αποχωρούν εντελώς δείχνει ότι τα social media συνεχίζουν να καλύπτουν ανάγκες που η offline ζωή δεν ικανοποιεί πλήρως. Πριν μιλήσουμε για παρακμή ή θάνατο, χρειάζεται να απαντήσουμε σε ένα πιο θεμελιώδες ερώτημα: τι χρειαζόμαστε πραγματικά από τα social media; Ένας βασικός λόγος είναι η ανάγκη για σύνδεση.

Κοινωνική σύνδεση

Αξίζει να θυμηθούμε τον ενθουσιασμό που συνόδευσε τα πρώτα χρόνια του διαδικτύου. Πριν αρχίσουν οι συζητήσεις για άγχος, εθισμό, doomscrolling, πόλωση και παραπληροφόρηση, υπήρχε μια σχεδόν ευφορία γύρω από τις δυνατότητές του να συνδέει, να ενώνει και να δημοκρατικοποιεί την πληροφορία.

Η αισιοδοξία αυτή δεν κράτησε. Όμως έχει σημασία να θυμόμαστε ότι η ανάγκη για social media προϋπήρχε της δημιουργίας τους. Για δεκαετίες, η κοινωνική ζωή είχε αρχίσει να αποσυντίθεται. Λιγότερες συλλογικές δραστηριότητες, λιγότερη συμμετοχή σε κοινότητες, περισσότερη μοναχικότητα. Όπως έγραψε ο Robert Putnam στο Bowling Alone, «παίζαμε μπόουλινγκ μόνοι».

Η διάχυτη απομόνωση ήταν αυτή που οδήγησε στη μαζική υιοθέτηση των online πλατφορμών. Και παρά όλα όσα μεσολάβησαν, αυτό εξακολουθεί να ισχύει.

Εκτός σύνδεσης

Με τόση κριτική προς τα social media, ίσως φαίνεται παράδοξο να τα αντιμετωπίζουμε ως απάντηση σε ανθρώπινες ανάγκες. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η υπερβολική online παρουσία ενισχύει τη μοναξιά αντί να τη θεραπεύει. Το ερώτημα είναι αν η ανάγκη για αυθεντική σύνδεση μπορεί πλέον να καλυφθεί χωρίς αυτά.

Τα social media δημιούργησαν νέες μορφές σχέσεων και κοινοτήτων -γύρω από ταυτότητες, εμπειρίες, ενδιαφέροντα- που δύσκολα θα μπορούσαν να υπάρξουν offline. Για πολλούς, αυτές οι κοινότητες είναι ουσιαστικές και υποστηρικτικές, παρότι βασίζονται σε ανθρώπους που δεν θα συναντηθούν ποτέ.

Και παράλληλα, συνεχίζουμε να «παίζουμε μπόουλινγκ μόνοι». Η συμμετοχή σε συλλογικές δομές μειώνεται, οι φιλίες λιγοστεύουν και η κοινωνική ζωή δεν ανακάμπτει. Σε αυτό το κενό, τα social media εξακολουθούν να λειτουργούν ως υποκατάστατο σύνδεσης.