Σοφία Καλανταρίδου: «Αν η χώρα επενδύσει στις νέες γυναίκες θα κερδίσει πολλά»

Βασισμένη σε αδιαπραγμάτευτες αξίες, όπως η δικαιοσύνη και η αξιοκρατία, η Καθηγήτρια Μαιευτικής και Γυναικολογίας του ΕΚΠΑ, Σοφία Καλανταρίδου, είναι μια επιστήμονας που το βιογραφικό της εμπνέει κάθε κοπέλα που θέλει να ασχοληθεί στους τομείς STEM. Εκτός από όρκο στη δια βίου μάθηση και στην προσφορά, η ανιδιοτέλεια, η γενναιοδωρία, η ειλικρίνεια, η κριτική σκέψη και ο αυτοέλεγχος είναι στοιχεία που συνθέτουν τον χαρακτήρα της και ισορροπούν με την ισχυρογνωμοσύνη, την τελειομανία, τη βιασύνη, και την ανιδιοτελή σπατάλη δυνάμεων.

Με αφορμή την ημέρα που τιμώνται οι γυναίκες στην επιστήμη, μιλάει με πάθος για τον κλάδο της και τη δύναμη της επιμονής, όπως τη βλέπει και στην ταινία Joy, που εξιστορεί την πορεία των πρωτοπόρων της εξωσωματικής γονιμοποίησης, υπενθυμίζοντας πως κάθε μεγάλη αλλαγή ξεκινά από εκείνους που δεν εγκαταλείπουν.

Δυναμική και με αυξημένη την ευθύνη της προσφοράς, απορρίπτει το ψέμα, φοβάται τον φθόνο, δεν συγχωρεί την πλεκτάνη και την υπόγεια επιβολή εξουσίας. Με όλα αυτά ως οδηγό, συνεχίζει να χαράζει τον δικό της δρόμο στην επιστήμη και μας μιλάει για αυτή τη διαδρομή στη συνέντευξη που μας παραχώρησε με αφορμή τη σημαντικότατη ημέρα που αφορά τις γυναίκες στην επιστήμη.

Κυρία Καλανταρίδου, η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη μάς υπογραμμίζει πάντα τη σημασία της επίτευξης της ισότητας των φύλων στους κλάδους STEM. Ποιες ενέργειες θεωρείτε ότι πρέπει να ληφθούν σε επίπεδο πολιτικής για την προώθηση της ισότητας των φύλων στην επιστήμη και τις τεχνολογικές επιστήμες, ειδικά στον τομέα της υγείας;

Υπάρχουν πολλές γυναίκες που έχουν κάνει σημαντικές ανακαλύψεις στις θετικές επιστήμες, ξεκινώντας από την Υπατία, που υπήρξε εξαιρετική μαθηματικός και φιλόσοφος στην Αλεξάνδρεια. Η Μαρία Κιουρί πήρε δύο φορές το βραβείο Νόμπελ. Υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ και ο μοναδικός άνθρωπος που έχει κερδίσει βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικά πεδία των φυσικών επιστημών, τη Φυσική και τη Χημεία. Μέχρι σήμερα το βραβείο Νόμπελ έχει δοθεί 66 φορές σε γυναίκες και αφορούσε τις θετικές επιστήμες σε 29 περιπτώσεις. Αλλά και πολλές γυναίκες που δεν πήραν βραβείο Νόμπελ, είχαν καθοριστική πορεία στην πρόοδο της επιστήμης, όπως για παράδειγμα η Κάθριν Τζόνσον, η αφροαμερικανίδα μαθηματικός και πρωτοπόρος της αεροναυπηγικής στη NASA, που συνέβαλε στην επίτευξη της πρώτης και των ακόλουθων εκτοξεύσεων επανδρωμένων διαστημόπλοιων στο διάστημα.

Παρόλα αυτά, ο δρόμος για την επίτευξη της ισότητας των φύλων της κλάδους STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) είναι ακόμη μακρύς και δύσβατος, καθώς σήμερα λιγότερο από το 30% των ερευνητών παγκοσμίως είναι γυναίκες, ενώ στους κλάδους STEM το ποσοστό των γυναικών δεν ξεπερνά το 5%. Οι γυναίκες έχουν αποδείξει στα βάθη των αιώνων ότι φέρνουν νέο πνεύμα στην έρευνα και παρέχουν νέες προοπτικές στην επιστήμη. Δυστυχώς ακόμη και σήμερα σε αρκετές χώρες απαγορεύεται η πρόσβαση των κοριτσιών στην εκπαίδευση. Θεωρώ ακράδαντα ότι η μοναδική λύση για την επίτευξη της ισότητας των φύλων στην επιστήμη είναι η παιδεία, οι ίσες ευκαιρίες και η αξιοκρατία. Ειδικά στον τομέα της υγείας οι γυναίκες έχουν αποδείξει την αξία τους και έχουν κατακτήσει υψηλές θέσεις παγκοσμίως.

Σε προσωπικό επίπεδο, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους δασκάλους μου στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (National Institutes of Health, NIH), στο Bethesda, Maryland, USA, που με εμπιστεύτηκαν και μου έδωσαν σε πολύ νεαρή ηλικία τα μέσα για να κάνω έρευνα στην πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, μια κατάσταση που σχετίζεται με παύση της ωοθηκικής λειτουργίας νέων κοριτσιών, πριν την ηλικία των 40 ετών. Η εμπιστοσύνη τους στα πρώτα στάδια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας οδήγησε σε σημαντικές ανακαλύψεις και τους είμαι για πάντα ευγνώμων. Η επιστημονική μου καθιέρωση σε διεθνές επίπεδο οδήγησε στο να γίνω η πρώτη γυναίκα πανεπιστημιακός στο χώρο της Μαιευτικής και Γυναικολογίας στην Ελλάδα, η πρώτη γυναίκα τακτική καθηγήτρια Μαιευτικής και Γυναικολογίας και η πρώτη γυναίκα Διευθύντρια Πανεπιστημιακής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής.

Το έργο μας στην πανδημία Covid αναγνωρίστηκε διεθνώς, με σημαντικές δημοσιεύσεις στα μεγαλύτερα επιστημονικά περιοδικά Μαιευτικής-Γυναικολογίας, και κέρδισε θετικές κριτικές ακόμη και από το διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters. Είμαι σίγουρη ότι δεν θα είχα αυτή την πορεία αν δεν είχα πάει στις ΗΠΑ για εξειδίκευση και έρευνα αμέσως μετά το τέλος της ειδίκευσής μου στην Ελλάδα.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον τομέα της ιατρικής και της επιστήμης εν έτει 2025; Ποια είναι τα κλειδιά για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών και κοριτσιών στις επιστημονικές και ιατρικές σχολές, ιδιαίτερα στις σύγχρονες συνθήκες;

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στον τομέα της ιατρικής και της επιστήμης είναι η έλλειψη αξιοκρατίας. Μία γυναίκα πρέπει να καταβάλλει πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για ένα στόχο σε σύγκριση με ένα άντρα. Οι περισσότερες φίλες μου που έχουν υψηλές θέσεις σε κλάδους STEM στην Ελλάδα είχαν επιτυχή καριέρα σε διακεκριμένες θέσεις στο εξωτερικό πριν πάρουν αντίστοιχες θέσεις στην Ελλάδα.

Ευτυχώς υπάρχουν πολλά κορίτσια πλέον στις ιατρικές σχολές της χώρας μας με εξαιρετικές επιδόσεις, Το κλειδί για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών και κοριτσιών στις θετικές επιστήμες είναι η πολύ εκπαίδευση και η απόκτηση προσόντων, ώστε να υπερέχουν των συνυποψηφίων τους στην απόκτηση μιας θέσης στον δύσκολο ελληνικό επαγγελματικό στίβο.

Ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια που αντιμετωπίσατε στην καριέρα σας μέχρι στιγμής και πώς αισθάνεστε στο τέλος της ημέρας ότι συνεισφέρετε, μεταξύ άλλων, και στην αλυσίδα ενδυνάμωσης;

Όπως σας ανέφερα, η αρχική επιστημονική μου καταξίωση έγινε στις ΗΠΑ, με κλινική και πειραματική έρευνα και επιστημονικές δημοσιεύσεις σε πολύ μεγάλα διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Αυτό «δυσκόλεψε» τους άντρες συναδέλφους μου στην Ελλάδα να βάζουν «φανερά εμπόδια». Είναι μεγάλη μου χαρά να έχω στην ερευνητική μου ομάδα νέα κορίτσια με εξαιρετικές δυνατότητες στην μαιευτική – γυναικολογία και να τις ενθαρρύνω να κατακτήσουν τους στόχους τους.

Συχνά αντιλαμβάνομαι ότι δεν θέλουν να εξωτερικεύουν τις φιλοδοξίες τους, γιατί φοβούνται ότι δεν θα τα καταφέρουν παρότι είναι πολύ ικανές. Τις ενθαρρύνω να τις προβάλλουν, με την άξια δουλειά τους και τα σημαντικά αποτελέσματα που έχουν. Από την άλλη πλευρά, δεν θέλω να μεροληπτώ υπέρ των γυναικών, πιστεύω στις ίσες ευκαιρίες οπότε εξίσου ενθαρρύνω και τα νέα αγόρια. Αυτό που αντιπαθώ είναι ο νεποτισμός, κάτι που δεν αφορά βέβαια την ισότητα των φύλων, αλλά την οικογενειοκρατία που αποτελεί διαχρονική μάστιγα της Ελλάδας.

Αν είχατε ελάχιστο χρόνο για να συστηθείτε σε κάποιον που θα ήθελε να σας γνωρίσει καλύτερα, ποια τρία κομβικά σημεία από το βιογραφικό σας θεωρείτε πιο καθοριστικά και γιατί;

Τα τρία κομβικά σημεία στο βιογραφικό μου είναι η είσοδός μου στην Ιατρική Σχολή Αθηνών με εισαγωγικές εξετάσεις, η εξειδίκευσή μου στην αναπαραγωγική ιατρική στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ και η συμβολή μου στην αντιμετώπιση των εγκύων με Covid-19, ως Διευθύντρια της Γ’ Μαιευτικής – Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και τα τρία αυτά σημεία της καριέρας μου κατακτήθηκαν αξιοκρατικά και με μεγάλο κόπο. Ειδικά η επιτυχής αντιμετώπιση των εγκύων με Covid-19 και η δημιουργία διαγνωστικού και θεραπευτικού αλγόριθμου αντιμετώπισής τους βοήθησε την χώρα μου σε μία δύσκολη στιγμή. Οι διεθνείς δημοσιεύσεις που κάναμε για την αντιμετώπιση των εγκύων με Covid-19 βοήθησαν και στην αντιμετώπιση των εγκύων παγκοσμίως.

Έχοντας ισχυρές σπουδές και θέληση για δια βίου μάθηση, ως Καθηγήτρια Μαιευτικής Γυναικολογίας, σε τί φάση βρισκόμαστε όσον αφορά την ένταξη των γυναικών και κοριτσιών στον τομέα της επιστήμης, ιδιαίτερα στη μαιευτική και γυναικολογία;

Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο. Θα πρέπει να δοθούν κίνητρα στα νέα κορίτσια. Αν η χώρα επενδύσει στις νέες γυναίκες θα κερδίσει πολλά και ίσως αλλάξουν πολλά από τα κακώς κείμενα που επικρατούν στην ανδροκρατούμενη κοινωνία μας. Ας μας εμπιστευτεί η πολιτεία. Σε προσωπικό επίπεδο, χαίρομαι γιατί ξέρω ότι έχω αφήσει θετικό αποτύπωμα από την πορεία μου σε κάθε διοικητική θέση που ανέλαβα, παρά «τα μαχαιρώματα πάνω και κάτω από το τραπέζι», όπως λέει και ο σοφός λαός.

Υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα παραδείγματα από γυναίκες επιστήμονες που σας ενέπνευσαν στην πορεία σας και συνέβαλαν στη διαμόρφωση της επαγγελματικής σας κατεύθυνσης; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το δικό σας επαγγελματικό προφίλ;

Αποφάσισα να ασχοληθώ με την μαιευτική-γυναικολογία λόγω της ανακάλυψης της εξωσωματικής γονιμοποίησης το 1978. Εκείνη την εποχή, μια νέα τεχνική που δημιουργήθηκε από τον βιολόγο Robert Edwards, το γυναικολόγο Patrick Steptoe και τη νοσηλεύτρια Jean Purdy, η οποία βοηθούσε ζευγάρια με υπογονιμότητα να αποκτήσουν παιδί ασκούσε τρομερή γοητεία επάνω μου. Η μαιευτική – γυναικολογία ως ειδικότητα και η αναπαραγωγική ιατρική ως εξειδίκευση ήταν μονόδρομος για εμένα. Οπότε, δεν ήταν κάποια γυναίκα επιστήμων που ενέπνευσε την πορεία μου, αλλά η συλλογική προσπάθεια των 3 αυτών σημαντικών επιστημόνων.

Στην εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού και των μεγάλων εξελίξεων, η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence, AI) εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Ποια είναι τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από την έντονη χρήση της στην επιστήμη και στην τεχνολογία και ποιες είναι οι προτεραιότητες που θα θέτατε εσείς για μια υπεύθυνη εφαρμογή της;

Τα βιοηθικά διλήμματα είναι πολλά και η τεχνολογία πρέπει να βαδίζει πάνω στους κανόνες της βιοηθικής, πάντα στην υπηρεσία του ανθρώπου. Για την εφαρμογή της έρευνας απαιτείται να υπάρχει πάντα έγκριση από επιτροπές βιοηθικής. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ευεργετική επίδραση στην επιστήμη και την τεχνολογία, ακολουθώντας τους κανόνες βιοηθικής.

Πιστεύετε ότι οι γυναίκες επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη ηθικών και κοινωνικών πλαισίων για την εφαρμογή της AI;

Αναμφίβολα! Οι γυναίκες επιστήμονες έχουν ηθικούς κανόνες που είναι απαραίτητοι για την εφαρμογή της ΑΙ. Ειδικά στην ιατρική, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία σχεδόν σε όλες τις ειδικότητες.

Για χρόνια, επαναλαμβάνεται μια κλασική ερώτηση σχετικά με το πώς μια γυναίκα καταφέρνει να συνδυάσει την προσωπική της ζωή με την καριέρα της. Είναι προφανές ότι μια γυναίκα μπορεί να ανταπεξέλθει σε όλους τους ρόλους της, εφόσον το επιθυμεί, και αυτό αποδεικνύεται καθημερινά. Παρ’ όλα αυτά, είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς και να σάς ρωτήσω προσωπικά για το ποια ήταν η μεγαλύτερη «θυσία» που κάνατε για να ακολουθήσετε και να πετύχετε σας στόχους σας, καθώς και πώς είναι μια τυπική μέρα για εσάς. Υπάρχει κάτι που «χάνετε» καθημερινά λόγω των υποχρεώσεών σας;

Πιστεύω ότι για να επιτύχει κάποιος, πρέπει να έχει υγεία και ηρεμία και να περνά καλά στον προσωπικό και τον επαγγελματικό του χρόνο. Η μεγαλύτερη απόλαυση για εμένα είναι τα ταξίδια και πάντα βρίσκω χρόνο. Μία τυπική ημέρα ξεκινά στις 7 το πρωί, απολαμβάνοντας τον καφέ μου και σημειώνοντας τις υποχρεώσεις της ημέρας και τελειώνει συνήθως στις 12 το βράδυ. Συνήθως κάνω παραδόσεις μαθημάτων μαιευτικής-γυναικολογίας σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, εξετάζω πολλές γυναίκες με προβλήματα γυναικολογικής ενδοκρινολογίας και υπογονιμότητας, και παρακολουθώ τα ερευνητικά αποτελέσματα διδακτορικών διατριβών που επιβλέπω.

Είμαι στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο από το 1999 και πλέον είμαι σε θέση να απολαμβάνω τους κόπους μου. Στα πρώτα χρόνια όμως της καριέρας μου στην Ελλάδα είχα πολλά εμπόδια και πολλές δυσκολίες και συχνά μετάνιωνα για την επιστροφή μου στην Ελλάδα. Τότε δούλευα σχεδόν νυχθημερόν.

Κυρία Καλανταρίδου, ποια βασική συμβουλή θα δίνατε στις νέες γυναίκες και τα κορίτσια που σκέφτονται να ακολουθήσουν καριέρα στη Μαιευτική- Γυναικολογία ή σε άλλους κλάδους STEM;

Να βάλουν στόχους και να μην σταματήσουν μέχρι να τους κατακτήσουν!

01

05