Γιατί ένας παραγωγικά αφηρημένος εγκέφαλος είναι υπερδύναμη σύμφωνα με έναν ψυχολόγο

Εκείνη τη στιγμή, ένιωσες πως ήσουν αναποφάσιστη και συχνά διδασκόμαστε να βλέπουμε τους περισπασμούς, τις μεταβαλλόμενες απόψεις και την αβεβαιότητα ως αδυναμίες, αλλά στην πραγματικότητα, αυτά τα λεγόμενα «λάθη» είναι μέρος του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλός μας πλοηγείται σε έναν κόσμο γεμάτο άγνωστα στοιχεία.

Αντί να προσπαθούμε να είμαστε τέλειοι, το να αγκαλιάζουμε αυτή τη νοητική μεταβλητότητα μπορεί στην πραγματικότητα να μας βοηθήσει να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις, να προσαρμοζόμαστε σε νέες προκλήσεις και να ανακαλύπτουμε δημιουργικές λύσεις που διαφορετικά μπορεί να μας διαφεύγουν.

Η επιστήμη του «γνωστικού θορύβου»

Έχεις παρατηρήσει ποτέ ότι οι σκέψεις σου μερικές φορές μοιάζουν διάσπαρτες; Μπορεί να νιώθεις ότι ο εγκέφαλός σου πηδάει μπλέκεται με πολλές ιδέες, επανεξετάζει παλιές αποφάσεις ή αποσπάται η προσοχή σου όσο θυμάσαι τις χειρότερες δυνατές στιγμές. Αυτή η τυχαιότητα, που συχνά απορρίπτεται ως νοητικός «θόρυβος», μπορεί να είναι ένα χρήσιμο χαρακτηριστικό και όχι μια δυσλειτουργία.

Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «γνωστικός θόρυβος», και αντί να αποτελεί πρόβλημα, η έρευνα δείχνει ότι αποτελεί βασικό μέρος της λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Μια μελέτη του 2019 που δημοσιεύθηκε στο PNAS διαπίστωσε ότι η διαρκώς μεταβαλλόμενη εσωτερική κατάσταση του εγκεφάλου μας, επηρεάζει άμεσα τη λήψη αποφάσεων. Αυτή η μεταβλητότητα μας βοηθά να παραμένουμε ευέλικτοι, να προσαρμοζόμαστε σε νέες καταστάσεις και εξηγεί ακόμη και γιατί ορισμένοι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο παρορμητικοί από άλλους.

Ο εγκέφαλός μας δεν είναι φτιαγμένος για να λειτουργεί σαν άψογη μηχανή και ευδοκιμεί στην ευελιξία. Αυτή η ικανότητα να αλλάζουμε ταχύτητες, να εξετάζουμε διαφορετικές πιθανότητες και να αποδεχόμαστε την αβεβαιότητα μας κάνει καλύτερους λύτες προβλημάτων, πιο δημιουργικούς στοχαστές και, τελικά, καλύτερους λήπτες αποφάσεων.

Όταν τα «λάθη» οδηγούν σε καλύτερες αποφάσεις

Συχνά υποθέτουμε ότι η σωστή λήψη αποφάσεων απαιτεί απόλυτη βεβαιότητα, αλλά στην πραγματικότητα, σπάνια έχουμε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε. Εκεί είναι που μια μικρή γνωστική μεταβλητότητα μπορεί να αποτελέσει πλεονέκτημα.

Σε αβέβαιες καταστάσεις, η τυχαιότητα στις διαδικασίες σκέψης μας βοηθά να προσαρμοστούμε, να εξερευνήσουμε διαφορετικές δυνατότητες και να καταλήξουμε σε καλύτερες λύσεις.

Για παράδειγμα, στις επιχειρήσεις, οι ηγέτες πρέπει συχνά να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση ελλιπή δεδομένα. Η γνωστική μεταβλητότητα επιτρέπει στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να αλλάζουν τακτική όταν χρειάζεται, δοκιμάζοντας διαφορετικές νοητικές προσεγγίσεις αντί να εμμένουν σε ένα συγκεκριμένο μονοπάτι.

Ομοίως, σε κοινωνικές καταστάσεις, το να είσαι ανοιχτή στο να αλλάξεις τη στάση σου με βάση νέες πληροφορίες ή συναισθηματικές ενδείξεις, μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερες αλληλεπιδράσεις και σχέσεις.

Η γνωστική μεταβλητότητα παίζει επίσης βασικό ρόλο στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων

Πολλές πρωτοποριακές ανακαλύψεις και καλλιτεχνικές καινοτομίες έχουν προκύψει από κάτι που αρχικά φαινόταν σαν λάθη. Η πενικιλλίνη, ο φούρνος μικροκυμάτων, ακόμη και τα Post-it ήταν τυχαίες ανακαλύψεις που προήλθαν από απροσδόκητες παρακάμψεις.

Αυτές οι επαναστατικές ανακαλύψεις ήταν δυνατές επειδή οι εφευρέτες τους αγκάλιασαν τις διαφοροποιήσεις στη σκέψη τους αντί να απορρίπτουν τα λάθη ευθέως.

Οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς ωφελούνται επίσης από το να επιτρέπουν στο μυαλό τους να περιπλανιέται και αυτό που μπορεί να φαίνεται ως αντιπερισπασμός ή «λάθος στροφή» στη δημιουργική διαδικασία μπορεί συχνά να οδηγήσει σε μια επαναστατική ιδέα.

Αγκαλιάζοντας τη γνωστική μεταβλητότητα, μπορούμε να μετατρέψουμε τα λάθη σε ευκαιρίες, λαμβάνοντας αποφάσεις που δεν είναι μόνο πιο καινοτόμες αλλά και καλύτερα προσαρμοσμένες στις πολυπλοκότητες του πραγματικού κόσμου.

Πώς να χρησιμοποιήσεις τη γνωστική μεταβλητότητα προς όφελός σου

Ενώ ο νοητικός θόρυβος μπορεί να σε ταλαιπωρεί, η σωστή αξιοποίησή του μπορεί να τον καταστήσει ένα ισχυρό εργαλείο. Ιδού πώς!

1. Αναπροσάρμοσε τα λάθη σου. Αντί να θεωρείς την ασυνέπεια ως ελάττωμα, δες την ως σημάδι προσαρμοστικότητας. Ο εγκέφαλός ενημερώνεται και επαναρυθμίζεται συνεχώς και αυτή η ευελιξία είναι ένα πλεονέκτημα.
2. Αγκάλιασε τους παραγωγικούς περισπασμούς. Είχες ποτέ μια σπουδαία ιδέα στο ντους; Αυτό είναι το «φαινόμενο της επώασης» που όταν το να απομακρύνεσαι από ένα πρόβλημα, αυτό σου επιτρέπει να κάνεις απροσδόκητες συνδέσεις και να βρίσκεις λύσεις. Τέτοια σκόπιμα διανοητικά διαλείμματα μπορούν να ενισχύσουν τη δημιουργικότητα, ενδεχομένως μειώνοντας την κούραση και βοηθώντας στην ανανέωση του εγκεφάλου, ειδικά όταν περιλαμβάνουν την ενασχόληση με μια εντελώς διαφορετική δραστηριότητα.
3. Καλωσόρισε διαφορετικές προοπτικές. Αν δυσκολεύεσαι με μια απόφαση, κάνε ένα βήμα πίσω και ξανασκέψου την αργότερα. Το να βλέπεις τα πράγματα από μια νέα οπτική γωνία, οδηγεί συχνά σε καλύτερες επιλογές και νεότερες ανακαλύψεις.
4. Αξιοποίησε τη διαίσθηση. Τα ενστικτώδη συναισθήματα δεν είναι απλώς τυχαία αλλά συχνά είναι το αποτέλεσμα της υποσυνείδητης επεξεργασίας πληροφοριών από τον εγκέφαλό σου. Το να μαθαίνεις πότε να εμπιστεύεσαι τη διαίσθησή σου, μπορεί να βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων.

01

05

Ωστόσο, υπάρχουν φορές που πρέπει να περιορίσεις τον νοητικό θόρυβο. Ενώ η γνωστική μεταβλητότητα είναι χρήσιμη, η υπερβολική μπορεί να οδηγήσει σε επιζήμια αναποφασιστικότητα ή αναποτελεσματικότητα.

Για παράδειγμα, ορισμένες καταστάσεις απαιτούν μια πιο δομημένη, μεθοδική προσέγγιση, όπως η λήψη ιατρικών αποφάσεων, ο σχεδιασμός οικονομικών επενδύσεων ή ο χειρισμός εργασιών με υψηλό ρίσκο.

Εάν ο νοητικός θόρυβος είναι συντριπτικός, τεχνικές όπως η ενσυνειδητότητα, τα δομημένα πλαίσια λήψης αποφάσεων ή ακόμη και απλές λίστες ελέγχου μπορούν να βοηθήσουν στην επίτευξη μεγαλύτερης εστίασης.