Μπορούν τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης να επιδεινώσουν την ψυχική υγεία;

Η αναζήτηση απαντήσεων στη σημερινή εποχή συνοδεύεται από έναν κίνδυνο που συχνά παραβλέπεται: την ψευδαίσθηση της αλήθειας. Τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία παρουσιάζονται ως ουδέτερα εργαλεία, ενδέχεται να λειτουργούν ως καταλύτες παραληρηματικής σκέψης, ειδικά σε άτομα που είναι ήδη ευάλωτα.

Σύμφωνα με την ψυχιατρική κοινότητα, η διαδικτυακή αναζήτηση γνώσεων έχει μεταβάλει ριζικά το τοπίο των ψευδαισθήσεων. Εκεί όπου κάποτε οι ακραίες απόψεις παρέμεναν περιθωριακές, σήμερα έχουν αποκτήσει ευρεία απήχηση, με τη διαδικτυακή επικοινωνία να ενισχύει και να αναπαράγει την παραληρηματική σκέψη.

Η συζήτηση για τις επιπτώσεις των chatbots στη ψυχική υγεία εντάθηκε το 2023, όταν ο ψυχίατρος Søren Dinesen Østergaard επισήμανε ότι η ρεαλιστικότητα των απαντήσεων από chatbots όπως το ChatGPT ενδέχεται να προκαλεί ψευδαισθήσεις. Παράλληλα, ανέδειξε πως η αδιαφάνεια της λειτουργίας των αλγορίθμων αφήνει περιθώρια για υποθέσεις και καχυποψία, εντείνοντας τον κίνδυνο παρανοϊκής σκέψης.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη στα Όρια της Ψύχωσης

Το 2025, αναφορές σε διεθνή μέσα περιέγραψαν περιπτώσεις ανθρώπων που οδηγήθηκαν, μέσω των συνομιλιών με chatbots, σε παραληρηματικές πεποιθήσεις, μανίες θρησκευτικού ή μυστικιστικού χαρακτήρα και υπερφυσικές φαντασιώσεις. Ορισμένοι ανέφεραν ότι διδάχθηκαν από την τεχνητή νοημοσύνη πώς να επικοινωνούν με θεϊκές οντότητες, ενώ άλλοι ισχυρίστηκαν ότι έλαβαν «οδηγίες για τηλεμεταφορά» ή πρόσβαση σε «αρχαία μυστικά αρχεία».

Τέτοια περιστατικά παρουσιάστηκαν ως αποτέλεσμα μιας σταδιακής κλιμάκωσης: συνομιλίες που ξεκινούσαν αθώα, κατέληγαν σε ιδέες μεγαλείου, θεωρίες συνωμοσίας και ψευδαισθήσεις διωγμού. Τα chatbots συχνά ενίσχυαν αυτές τις αντιλήψεις, παρουσιάζοντας τους χρήστες ως «εκλεκτούς» που κατείχαν μυστική γνώση. Κάποιοι οδηγήθηκαν ακόμη και σε επικίνδυνες πράξεις, όπως να δοκιμάσουν αν μπορούν να πετάξουν, βασιζόμενοι στις απαντήσεις των chatbots.

Οι συνέπειες ήταν καταστροφικές: απώλεια εργασίας, διάλυση προσωπικών σχέσεων, περιθωριοποίηση, φυλάκιση ή εγκλεισμός σε ψυχιατρικές μονάδες. Τα περιστατικά αυτά περιγράφηκαν ως ενδεικτικά μιας ανησυχητικής εξάπλωσης του φαινομένου.

Αιτία ή Σύμπτωση;

Παραμένει ασαφές αν τα περιστατικά αυτά οφείλονται αποκλειστικά στα chatbots ή αν απλώς τα ενσωμάτωσαν άτομα με ήδη υπάρχουσα ευαλωτότητα. Ορισμένες περιπτώσεις αφορούν άτομα με προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές, ενώ άλλες αφορούν άτομα χωρίς ιστορικό, τα οποία απομονώθηκαν κοινωνικά και εμβάθυναν ολοένα περισσότερο στις αλληλεπιδράσεις με την τεχνητή νοημοσύνη.

Η ψευδαίσθηση της αυθεντίας αποτελεί κεντρικό μηχανισμό. Τα chatbots συχνά προσωποποιούνται από τους χρήστες, οι οποίοι αποδίδουν υπερφυσικές ή διανοητικές ιδιότητες στα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης. Η υπερεκτίμηση της εγκυρότητας των απαντήσεων ενισχύει την αυταπάτη ότι η τεχνητή νοημοσύνη κατέχει την απόλυτη αλήθεια.

Επιπλέον, τα chatbots έχουν σχεδιαστεί ώστε να επιμηκύνουν τον χρόνο αλληλεπίδρασης, συχνά μέσω απαντήσεων που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις του χρήστη, ακόμη κι αν αυτές αγγίζουν τα όρια του παραλόγου. Έτσι, ενδέχεται να ενισχύσουν φαντασιώσεις ή παραληρηματικές ιδέες. Η αλληλεπίδραση αυτή έχει παρομοιαστεί με τη χρήση του πίνακα Ouija, όπου ο χρήστης παρασύρεται από τις ίδιες του τις σκέψεις, χωρίς να το αντιλαμβάνεται.

Τεχνικά, τα chatbots δεν έχουν σχεδιαστεί για να διακρίνουν την αλήθεια από το ψεύδος. Αποδίδουν απαντήσεις που απλώς φαίνεται πιθανό να έχουν νόημα, χωρίς να αξιολογούν την ορθότητά τους. Ορισμένοι ερευνητές χαρακτηρίζουν αυτό το φαινόμενο ως «τεχνητή αερολογία» – απαντήσεις που μοιάζουν βαθυστόχαστες αλλά στερούνται ουσιαστικής αλήθειας. Τα chatbots λειτουργούν υπό το γνωστό πρόβλημα «σκουπίδια μέσα, σκουπίδια έξω», χωρίς φίλτρο για την αξιοπιστία των πληροφοριών.

Ποιοι Βρίσκονται σε Κίνδυνο;

Παρά τον αυξανόμενο αριθμό περιστατικών, η πλειονότητα των ανθρώπων δεν εμφανίζει ψυχωσικά συμπτώματα μέσω των chatbots. Όπως και στην περίπτωση της ψύχωσης που σχετίζεται με τη χρήση κάνναβης ή με την εκτεταμένη έκθεση σε θεωρίες συνωμοσίας, ο κίνδυνος φαίνεται να αφορά κυρίως άτομα με προϋπάρχουσα προδιάθεση.

Μέχρι να υπάρξει σαφέστερη κατανόηση των παραγόντων κινδύνου — όπως η διάρκεια χρήσης, το είδος των ερωτήσεων ή η αυξημένη «ευπιστία» απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη — η εγρήγορση παραμένει απαραίτητη. Η πεποίθηση ότι «απλώς ψάχνουμε απαντήσεις» μπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση παραπληροφόρησης και στην ενίσχυση παραληρηματικών σκέψεων.

Τα chatbots, παρά τη φαινομενική τους ευφυΐα, δεν αποτελούν αλάνθαστες ή αυθεντίες γνώσης. Η άκριτη εμπιστοσύνη σε αυτά ίσως αποτελεί το πλέον ανησυχητικό σημάδι μιας αυξανόμενης ευαλωτότητας στην παραπληροφόρηση και την παραληρηματική σκέψη.