Ο εγκέφαλος στον αυτόματο: Το MIT χαρτογραφεί τον εγκέφαλο του ChatGPT
Το πρόβλημα δεν είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη σκέφτεται σαν άνθρωπος. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται σαν τεχνητή νοημοσύνη.
Στις αρχές του καλοκαιριού 2025, μια μελέτη του MIT Media Lab με τίτλο “Your Brain on ChatGPT” κατάφερε να κάνει ό,τι δεν κατάφεραν εκατοντάδες ηθικές διακηρύξεις, νομοσχέδια και ερωτήσεις στο Quora: να βάλει κυριολεκτικά έναν καθρέφτη πάνω στον ανθρώπινο εγκέφαλο για να δούμε τι συμβαίνει όταν γράφει ένα κείμενο με τη βοήθεια ενός μεγάλου γλωσσικού μοντέλου.
Το πείραμα ήταν απλό, σχεδόν αθώο. Πενήντα τέσσερις συμμετέχοντες φόρεσαν EEG ακουστικά (ηλεκτροεγκεφαλογράφοι), χωρίστηκαν σε ομάδες και κλήθηκαν να γράψουν σύντομα κείμενα είτε:
- μόνοι τους, από μνήμης και γνώσης,
- είτε με αναζήτηση στο Google,
- είτε χρησιμοποιώντας αποκλειστικά το ChatGPT.
Η μελέτη, σύμφωνα με τους ίδιους τους ερευνητές, ήθελε να παρατηρήσει όχι το αποτέλεσμα των κειμένων αλλά το τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο κάθε φορά που αναθέτεις τη σκέψη σε κάποιον άλλον έστω κι αν αυτός ο «άλλος» είναι μια εντυπωσιακά εκπαιδευμένη μηχανή πρόβλεψης λέξεων.
Η Εγκεφαλική Πτώση: Τι έδειξαν τα δεδομένα EEG
Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά, σχεδόν ανησυχητικά. Η ομάδα που έγραψε τα κείμενα χρησιμοποιώντας ChatGPT εμφάνισε:
- χαμηλότερη συνολική εγκεφαλική δραστηριότητα,
- μικρότερη διασύνδεση περιοχών υπεύθυνων για μνήμη εργασίας,
- περιορισμένη δημιουργική εγρήγορση,
- καθώς και μειωμένη προσωπική ταύτιση με το παραγόμενο κείμενο.
Εν ολίγοις, οι χρήστες αισθάνονταν σαν το κείμενο να μην τους ανήκει. Δεν το «είχαν σκεφτεί», απλώς το είχαν διαμεσολαβήσει. Δεν ήταν κτήμα τους, αλλά προϊόν δανεισμένο.
Η ομάδα που χρησιμοποίησε Google Search, αντίθετα, είχε μετρήσιμη αύξηση της λεγόμενης «γνωσιακής διασταύρωσης» (cross-talk between regions), καθώς έπρεπε να αναζητήσει, να αξιολογήσει και να επαναδομήσει πληροφορίες. Οι συμμετέχοντες που έγραψαν μόνοι τους, χωρίς καμία βοήθεια, εμφάνισαν την υψηλότερη εγκεφαλική ενεργοποίηση και τη μεγαλύτερη δημιουργική ποικιλία στη γραφή.
Ομοιομορφία και Οκνηρία: Όταν η δημιουργικότητα παρκάρει
Ένα από τα πιο ανησυχητικά πορίσματα της έρευνας ήταν ότι τα κείμενα των χρηστών ChatGPT είχαν τεράστια ομοιομορφία, ακόμα και όταν γραμμένα από διαφορετικά άτομα. Λες και η μηχανή επιβάλλει όχι μόνο τη γλώσσα της αλλά και τη σκέψη της.
Οι ερευνητές το αποκάλεσαν αυτό «ιδιομορφία της πρόβλεψης»: επειδή τα μοντέλα όπως το ChatGPT προβλέπουν τη πιο πιθανή επόμενη λέξη, το αποτέλεσμα είναι η πιο κοινή εκδοχή του γραπτού λόγου, όχι η πιο προσωπική, ανατρεπτική ή καινοτόμα. Και αυτό -στην εκπαίδευση, τη δημοσιογραφία, την επιστήμη ή την ποίηση- δεν είναι απλώς πρόβλημα. Είναι πολιτισμικό βραχυκύκλωμα.
Πηγή: The New Yorker – «AI Is Homogenizing Our Thoughts»
Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να Σκεφτεί για Εμάς;
Η απάντηση είναι: ναι -και αυτό είναι το πρόβλημα.
Όπως επισημαίνει ο Scott S. Shapiro, M.D., ψυχίατρος και ειδικός στη ΔΕΠΥ ενηλίκων, σε άρθρο του στο Psychology Today, η υπερβολική εξάρτηση από εργαλεία όπως το ChatGPT μπορεί να υπονομεύσει την εκτελεστική λειτουργία (executive function) του εγκεφάλου: μνήμη εργασίας, οργάνωση, επίλυση προβλημάτων. Και ειδικά για άτομα με ήδη ευάλωτη δομή συγκέντρωσης, αυτό δεν είναι εργαλείο υποβοήθησης. Είναι υποκατάσταση.
Πηγή: Psychology Today – «Can AI Help People With ADHD Perform Better at Work?»
Από τον Google στον Γολγοθά: Τι σημαίνει αυτό για την Εκπαίδευση
Η έρευνα του MIT λειτουργεί ως καμπανάκι για τα πανεπιστήμια και τους εκπαιδευτικούς θεσμούς που έσπευσαν να ενσωματώσουν το ChatGPT ως βοήθημα για τους φοιτητές, πολλές φορές χωρίς κανόνες, επιτήρηση ή επαναστοχασμό.
Ο Ethan Mollick, καθηγητής στο Wharton School, έχει δηλώσει πως «η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν πρέπει να κάνει τη δουλειά σου -πρέπει να σε βοηθά να την κάνεις καλύτερα». Αν όμως τελικά σε απαλλάσσει από τη δυσκολία, την πάλη και το «λάθος», τότε το μυαλό παύει να γυμνάζεται. Και ένας εγκέφαλος που δεν γυμνάζεται, τεμπελιάζει.
Τι (δεν) λέει η μελέτη
- Η μελέτη δεν καταδικάζει το ChatGPT ως επικίνδυνο.
- Δεν προτείνει απαγορεύσεις ή ηθικούς πανικούς.
- Δεν υποστηρίζει πως οι χρήστες του γίνονται «χαζοί», όπως έσπευσαν να γράψουν tabloids.
Αντιθέτως, επισημαίνει το φαινόμενο της μείωσης της εγκεφαλικής συμμετοχής όταν χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο και όχι ως εργαλείο συνδιαλλαγής. Ο εγκέφαλος, όπως κάθε μυς, ενεργοποιείται όσο τον χρησιμοποιείς. Αν του δώσεις έτοιμο αποτέλεσμα, θα σταματήσει να ενεργοποιείται.
Άρα τι να κάνουμε;
- Να σκεφτόμαστε πριν γράψουμε.
Όχι γιατί φοβόμαστε την AI, αλλά γιατί αγαπάμε τον εαυτό μας. - Να χρησιμοποιούμε το ChatGPT για να μας προκαλέσει, όχι για να μας σώσει.
Μπορεί να είναι θαυμάσιο εργαλείο για brainstorming, μεταφράσεις, σύνοψη ή διόρθωση. Όχι όμως για να «σκέφτεται για εμάς». - Να μην υποτιμούμε τη δύναμη της σκέψης.
Η σύνθεση, η δυσκολία, η πάλη να βρεις την κατάλληλη λέξη ή επιχειρηματολογία, είναι εκεί που η γλώσσα μεταμορφώνεται σε συνείδηση. - Να διδάσκουμε πώς να σκέφτεσαι, όχι μόνο πώς να γράφεις.
Η τεχνολογία είναι αναπόφευκτη. Η κρίση όμως καλλιεργείται.
Τελικά, υπάρχει «ChatGPT Effect»;
Ναι. Και δεν είναι μόνο τεχνολογικός. Είναι πολιτισμικός.
Δεν αφορά μόνο τι κάνει το εργαλείο, αλλά τι μαθαίνουμε να μην κάνουμε εμείς. Δεν είναι θέμα IQ ή ηθικής. Είναι θέμα εγκεφαλικής κυριαρχίας. Αν συνηθίσουμε να εκχωρούμε τη δημιουργία, τη σκέψη και τη μνήμη, τότε η ευκολία μετατρέπεται σε ατροφία.
Η μελέτη του MIT δεν χτυπάει συναγερμό για την AI.
Χτυπάει καμπανάκι για τον άνθρωπο.
Bloggers
