5 τρόποι με τους οποίους γινόμαστε καθημερινά λιγότερο έξυπνοι

Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο δημοσίευσε το Psychology Today, αναδεικνύοντας κάτι που όλοι γνωρίζουμε αλλά ελάχιστοι παραδεχόμαστε: ότι η καθημερινότητα δεν μας αποβλακώνει από μόνη της -εμείς την αφήνουμε. Στο όνομα της συνήθειας, της βιασύνης, ή και της αδιαφορίας, υπονομεύουμε τον ίδιο μας τον εγκέφαλο. Κι όμως, οι πέντε πιο συχνές «παγίδες» που ρίχνουν τη νοημοσύνη μας δεν είναι ούτε μοιραίες ούτε αναπόφευκτες. Αντίθετα, είναι απόλυτα ελέγξιμες.

Στην πραγματικότητα, η νοημοσύνη δεν είναι ένας αριθμός σε τεστ IQ. Είναι η ικανότητα να χρησιμοποιείς στο έπακρο τον νου σου στην πράξη: στη μνήμη, στη συγκέντρωση, στην κρίση, στη λήψη αποφάσεων. Το αν θα διατηρήσεις το μυαλό σου αιχμηρό ή θα το αφήσεις να σκουριάσει είναι στο χέρι σου. Και η αρχή γίνεται με την αυτογνωσία.

Ο σωστός και ο λάθος τρόπος να προσφέρεις βοήθεια: Πότε η συμβουλή ενδυναμώνει και πότε πληγώνει

Τι μας κλέβει το shopping: Τι χάνουμε όταν παίρνουμε

Η κενή λάμψη της τεχνητής νοημοσύνης

1. Δεν αντιμετωπίζουμε τον εγκέφαλο σαν μυ που χρειάζεται εκπαίδευση

Η πιο επικίνδυνη πλάνη είναι η πεποίθηση ότι η ευφυΐα είναι κάτι σταθερό και αμετάβλητο. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν θεωρία της έμφυτης νοημοσύνης. Όσοι την ασπάζονται, πιστεύουν ότι οι δυνατότητες είναι προκαθορισμένες. Η εναλλακτική -και σωτήρια- οπτική είναι η νοοτροπία εξέλιξης: η αντίληψη ότι η νοημοσύνη καλλιεργείται, όπως ένας μυς που δυναμώνει με εξάσκηση.

Η κλασική μελέτη της Blackwell σε μαθητές γυμνασίου απέδειξε ακριβώς αυτό: όσοι πείστηκαν ότι ο εγκέφαλος μπορεί να «γυμναστεί», βελτίωσαν τις επιδόσεις τους στα μαθηματικά, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στάσιμοι. Με άλλα λόγια, η εσωτερική αφήγηση που λες στον εαυτό σου μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου.

2. Στερούμε από τον εγκέφαλο τον ύπνο που χρειάζεται

Ο ύπνος δεν είναι πολυτέλεια. Είναι βιολογική ανάγκη βαθιά ριζωμένη στην εξέλιξη. Η μέδουσα Cassiopea κοιμάται χωρίς να έχει καν εγκέφαλο· πόσο μάλλον εμείς.

Χωρίς επαρκή ύπνο, η προσοχή, η μνήμη εργασίας, η διάθεση και η κρίση υπονομεύονται. Σε μελέτη EEG, μόλις 24 ώρες αϋπνίας αύξησαν τον χρόνο αντίδρασης και μείωσαν την εκτελεστική λειτουργία. Ο εγκέφαλος χρειάζεται τον κιρκάδιο ρυθμό του όπως η καρδιά τον παλμό της. Αν δεν σεβαστείς τον ύπνο σου, χάνεις το πιο δυνατό όπλο σου: την καθαρότητα σκέψης.

3. Πίνουμε αλκοόλ

Η πρόσκαιρη χαλάρωση με ένα ποτό συχνά κοστίζει πολύ περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ αφήνει μόνιμες βλάβες στον εγκέφαλο: αγγειακές αλλοιώσεις, υψηλότερο κίνδυνο εκφυλιστικών νόσων, αύξηση νευροϊνιδιακών κόμβων που σχετίζονται με το Αλτσχάιμερ.

Με απλά λόγια, κάθε φορά που «κερδίζεις» μια πρόσκαιρη ευφορία, ενδέχεται να ανταλλάσσεις χρόνια διαύγειας με λίγα λεπτά θολούρας.

4. Δεν δίνουμε στον εγκέφαλο δομή

Η δημιουργικότητα αγαπά το χάος, αλλά ο εγκέφαλος χρειάζεται πλαίσιο. Προθεσμίες, πρόγραμμα, συνέπεια. Χωρίς αυτά, η αναβλητικότητα γίνεται κανόνας και η απόδοση πέφτει.

Η μελέτη της Rinaldi το 2021 έδειξε ότι οι φοιτητές με υψηλά επίπεδα αναβλητικότητας είχαν μετρήσιμες βλάβες στην εκτελεστική λειτουργία. Ακόμη και τα πιο ευφυή μυαλά χρειάζονται δομή για να αξιοποιηθούν. Η πειθαρχία δεν είναι φυλακή· είναι εργαλείο απελευθέρωσης.

5. Βάζουμε τον εγκέφαλο σε κακή παρέα

Ο νους μας προσαρμόζεται στο περιβάλλον του. Αν τον εκθέτεις καθημερινά σε κουτσομπολιό, θυμό, τοξικότητα και ψηφιακό θόρυβο, θα κατέβει στο επίπεδο αυτό.

Οι μελέτες στην αναπτυξιακή ψυχολογία δείχνουν ότι ακόμη και η διάθεση είναι «μεταδοτική». Οι έφηβοι, για παράδειγμα, σταδιακά μιμούνταν τις διαθέσεις των φίλων τους -με την αρνητικότητα να αποδεικνύεται η πιο κολλητική. Αν το διανοητικό σου περιβάλλον είναι γεμάτο θόρυβο, ο εγκέφαλός σου θα «κουρδιστεί» πάνω του.

Το Κοινό Νήμα: Έλλειψη Αυτογνωσίας

Όλες οι παραπάνω συνήθειες έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την απουσία επίγνωσης. Αν δεν καταλαβαίνεις πώς υπονομεύεις τον εαυτό σου, συνεχίζεις στον αυτόματο πιλότο.

Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα -όχι το μοναδικό, αλλά το απαραίτητο. Από εκεί ξεκινά η αλλαγή: να προστατεύσεις τον ύπνο σου, να βάλεις όρια στο ποτήρι, να οργανώσεις τη μέρα σου, να καλλιεργήσεις θετική παρέα, να θυμίσεις στον εαυτό σου ότι η νοημοσύνη δεν είναι μοίρα αλλά άσκηση.

Συμπερασματικά

Το έξυπνο μυαλό δεν είναι προνόμιο λίγων ούτε βραβείο που απονέμεται τυχαία. Είναι άθροισμα καθημερινών επιλογών. Ο εγκέφαλος είναι το μοναδικό όργανο που όσο περισσότερο το χρησιμοποιείς σωστά, τόσο πιο δυνατό γίνεται. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορείς να είσαι πιο έξυπνη, είναι αν είσαι διατεθειμένη να ζήσεις με τρόπο που θα τιμά την ευφυΐα που ήδη έχεις.