Φιλοσοφία vs AI: Ίσως ήρθε η ώρα η τεχνητή νοημοσύνη να μάθει να ρωτά αντί να απαντά

Η τεχνητή νοημοσύνη, λέει, πρέπει να σταματήσει να προσπαθεί να μας πείσει και να αρχίσει να μας δίνει περισσότερο χώρο να σκεφτούμε. Ο Koralus ζητά μια «Σωκρατική AI», ικανή να διατυπώνει ερωτήσεις αντί να εκτοξεύει απαντήσεις. Στην καρδιά αυτής της θέσης βρίσκεται το «δίλημμα πράξης και αυτονομίας». Όσο περισσότερο εκχωρούμε αποφάσεις στις μηχανές, τόσο κινδυνεύουμε να χάσουμε δύο θεμελιώδεις ανθρώπινες ικανότητες: την ικανότητα να ενεργούμε σοφά σε συνθήκες πολυπλοκότητας (agency) και την ικανότητα να παραμένουμε αυτοκαθοριζόμενοι (autonomy).

Η ανησυχία του συναντά και τη δική μου σκέψη: στη «Νωθρή Σκέψη της AI» είχα περιγράψει πώς η ρέουσα γλώσσα των μηχανών μιμείται την κατανόηση, αλλά δεν την κατέχει. Το άγχος του Koralus είναι παρόμοιο: τα ίδια συστήματα που φτιάχτηκαν για να υπηρετούν τη νοημοσύνη μας ίσως τελικά τη διαβρώνουν αθόρυβα.

Sorry, αλλά ο AI «θεραπευτής» σου δεν σκέφτεται εσένα

Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα αφανίσει (πιθανότατα) την ανθρωπότητα

Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Η ψυχολόγος Έφη Σίκαλη μάς μιλά για τον κίνδυνο της AI ψυχοθεραπείας

Η φόρμουλα ενός Νομπελίστα για τη διαχείριση του άγχους γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη

Από το nudge στον έλεγχο της αφήγησης

Ξεκινώντας από την έννοια του «nudge» (ένα διακριτικό σπρώξιμο που κατευθύνει τη συμπεριφορά μας), ο Koralus δείχνει ότι όταν αυτό κλιμακώνεται μέσω των αλγορίθμων, μετατρέπεται σε μια παγκόσμια υποδομή επιρροής. Όταν η μηχανή καθορίζει τι βλέπουν δισεκατομμύρια άνθρωποι, τι πιστεύουν και τι επιλέγουν, η πειθώ μετατρέπεται σε κρυφή αρχιτεκτονική του νου.

Και το επικίνδυνο δεν είναι η κακή πρόθεση αλλά η λεπτή, σχεδόν αόρατη ισχύς της. Όταν η νοημοσύνη γίνεται αδιάκριτη από τη χειραγώγηση, τότε και η ίδια η ελευθερία της σκέψης αρχίζει να θολώνει. Πρόκειται για αυτό που ονόμασα «αντι-νοημοσύνη»: η γοητεία του τεχνητού λογικού που αποθαρρύνει την ουσιαστική ενδοσκόπηση.

Ο χώρος ανάμεσα στην ερώτηση και την ολοκλήρωση

Η απάντηση του Koralus είναι η «φιλοσοφική στροφή». Αντί να φτιάχνουμε συστήματα που επιδιώκουν το βέλτιστο αποτέλεσμα, να δημιουργήσουμε πράκτορες που συντηρούν το ερώτημα. Το ιδανικό είναι η «ερωτητική ισορροπία» (erotetic equilibrium): μια στάση που δεν βιάζεται να καταλήξει, αλλά αντέχει στην αβεβαιότητα.

Εδώ συναντιέται με τη δική μου έννοια του «δανεικού νου» –το μεταίχμιο ανάμεσα στην προτροπή και την απάντηση, εκεί όπου η σκέψη κινδυνεύει να εκχωρηθεί στην τεχνολογία. Αλλά και εκεί όπου μπορεί ακόμη να διασωθεί η παύση, η στιγμή αναστοχασμού, πριν η γλώσσα κλείσει βιαστικά το ερώτημα.

Επαναληπτική νοημοσύνη και αποκεντρωμένος νους

Ο Koralus μιλά επίσης για μια αποκεντρωμένη διαδικασία αναζήτησης αλήθειας. Όχι ένα παντογνώστη μοντέλο που υπαγορεύει, αλλά ένα πλήθος συστημάτων που εμπλέκονται σε ανοιχτό διάλογο. Μια μορφή «επαναληπτικής νοημοσύνης», όπου η γνώση δεν είναι χάρτης αλλά δίκτυο σε διαρκή αναθεώρηση.

Σε αυτή τη λογική, η AI δεν αντικαθιστά τη σκέψη αλλά τη διαθλά, βοηθώντας μας να δούμε μοτίβα και αντιφάσεις –με την προϋπόθεση ότι παραμένουμε ενεργοί συνομιλητές.

Η ψυχολογία του να μένεις άνθρωπος

Χωρίς δυσκολία, η διάκριση ατροφεί. Χωρίς αβεβαιότητα, η περιέργεια πεθαίνει. Η αποδοτικότητα της AI –η ικανότητά της να συμπυκνώνει την ασάφεια σε άμεση συνοχή– μπορεί τελικά να αμβλύνει τις ίδιες τις λειτουργίες που κάνουν τη σκέψη δημιουργική.

Σε αυτό στηρίζεται και η «Συμφωνία του Νου» που είχα περιγράψει: μια άγραφη συμφωνία ότι η τεχνολογία πρέπει να διατηρεί τις συνθήκες που κάνουν τη σκέψη δυνατή –την αμφισημία, τον διάλογο, ακόμη και τη δυσφορία του λάθους. Η «φιλοσοφική στροφή» του Koralus δίνει σε αυτή τη συμφωνία μια ηθική δομή.

Ένα κοινό μέλλον ερωτήσεων

Η φιλοσοφία και η ψυχολογία φαίνεται να ξανανακαλύπτουν ότι η νοημοσύνη αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η βεβαιότητα. Ο Koralus μάς προσφέρει ένα ηθικό πλαίσιο για να σχεδιάζουμε AI που μας εμπλέκει αντί να μας υπαγορεύει. Η ψυχολογία μας θυμίζει ότι η γνωστική ανάπτυξη απαιτεί αβεβαιότητα και ενδοσκόπηση.

Και ίσως, στο τέλος, η ύψιστη μορφή τεχνητής νοημοσύνης δεν θα είναι εκείνη που «ξέρει» περισσότερα από εμάς, αλλά εκείνη που μας βοηθά να θέτουμε καλύτερες ερωτήσεις.

Γιατί η νοημοσύνη δεν είναι το τέρμα μιας απάντησης, αλλά η παύση που κρατά ζωντανή τη συζήτηση.