Μαριάννα Καπετάνου: Η Ελληνίδα βιολόγος που βρίσκεται πίσω από «το χάπι της νεότητας»!

Με την Μαριάννα συναντηθήκαμε πρώτη φορά στον ιππικό όμιλο Ι.Ο.ΒΟ.Π. όπου προπονείται στην ομάδα του εκπαιδευτή και αθλητή Δρακάκη Δημήτρη.Καθώς λοιπόν ξεκινήσαμε να μιλάμε κατάλαβα ότι πρόκειται για μια γυναίκα δυναμική, οξυδερκή, όμορφη, προσιτή με μια έμφυτη ευγενεία που πλέον δύσκολα συναντάς!Ένα κορίτσι με ενδιαφέροντα που την διέπει μια αέναη ανάγκη να ερευνά τον κόσμο με στόχο να τον κάνει καλύτερο! Και φαίνεται να είναι πολύ κοντά σε αυτό, αφού στο εργαστήριο Μοριακής και Κυτταρικής Γήρανσης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών όπου εργάζεται έχουν ξεκινήσει σε πειραματικό στάδιο οι δοκιμές σκευάσματος που στόχο έχει όχι μόνο την αντιγήρανση αλλά και την πρόληψη ηλικιοεξαρτώμενων ασθενειών. Η Μαριάννα για εμένα είναι από εκείνες τις γυναίκες που θαυμάζω, πρότυπο σύγχρονης γυναίκας που καταφέρνει να συνδυάσει εξαιρετικά επιτυχημένα όλους τους τομείς της ζωής της και που ήρθε σε αυτόν τον κόσμο για να τον αλλάξει!



Τι είναι αυτό που σε συναρπάζει σε αυτή την επιστήμη;



Η ζωή ενός ερευνητή είναι γεμάτη από συναρπαστικές στιγμές, καθώς κάθε φορά που προσεγγίζουμε μία υπόθεση εργασίας και η γνώση προχωράει ολοένα και σε μεγαλύτερο βάθος αισθανόμαστε δέος και ακατανίκητη επιθυμία να φτάσουμε βαθύτερα και να διαλευκάνουμε το μυστήριο. Οι απαντήσεις που λαμβάνουμε μας οδηγούν και πάλι σε νέα ερωτήματα και το θαυμαστό μυστήριο δεν σταματάει ποτέ. Εξάλλου, η κινητήριος δύναμη στην επιστήμη είναι η περιέργεια. Σίγουρα υπάρχουν ορόσημα στη ζωή ενός επιστήμονα τα οποία πολλές φορές ταυτίζονται με ακαδημαϊκά επιτεύγματα, ωστόσο η συγκίνηση και η χαρά που δίνει κάθε νέο λιθαράκι προς την αποκάλυψη ενός μηχανισμού που διέπει το φαινόμενο της ζωής είναι ασύγκριτη. Πολλές φορές με έχει κυριεύσει άγχος για τα αποτελέσματα που θα δώσει ένα καθοριστικό πείραμα επιβεβαιώνοντας ή απορρίπτοντας μία υπόθεση η οποία έχει βασιστεί πολλές φορές σε αρκετούς μήνες δουλειάς. Ωστόσο δεν ήταν ο φόβος της απογοήτευσης που με κρατούσε σε αυτή την αγωνία, αλλά η περιπέτεια που συνόδευε την απόκτηση των απαντήσεων στο ερώτημα. Με λίγα λόγια, η χαρά της κάθε ανακάλυψης και η πορεία προς αυτή στη μοριακή βιολογία είναι κάθε φορά συναρπαστική.



Σε πολύ μικρή ηλικία κατάφερες να ολοκληρώσεις και το διδακτορικό σου!Πόσο εύκολο είναι για μια τόσο νεαρή γυναίκα να ανταποκριθεί σε ακαδημαϊκές σπουδές τόσο υψηλού επιπέδου χωρίς παράλληλα να χάσει άλλα πράγματα από τη ζωή της;



Η αλήθεια είναι πως το μόνο εξ’ορισμού περιορισμένο αγαθό στη ζωή είναι ο χρόνος. Με λίγα λόγια προκειμένου να πετύχουμε ορισμένους στόχους πρέπει να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες μας, σε κάθε περίπτωση κάτι κερδίζουμε κάτι χάνουμε. Για παράδειγμα από τη στιγμή που ξεκίνησα τις προπτυχιακές μου σπουδές στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης βιαζόμουν να ξεκινήσω κατευθείαν διδακτορικό χωρίς πρώτα να αποκτήσω μεταπτυχιακό τίτλο εξειδίκευσης. Μία προϋπόθεση για να γίνει αυτό ήταν να αναγράφεται «Άριστα» στο πτυχίο, οπότε θυσίασα τη «φοιτητική ζωή» προκειμένου να πετύχω το στόχο αυτό. Το διδακτορικό δεν ήταν λιγότερο απαιτητικό, ωστόσο προσπάθησα να βρω κάποιες ισορροπίες ούτως ώστε να έχω χρόνο και για άλλες ευχάριστες δραστηριότητες. Γενικά, χρειάστηκαν θυσίες προκειμένου να φτάσω σε αυτό το επίπεδο ακαδημαϊκών σπουδών σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, κάτι το οποίο δεν μετανιώνω καθώς ήταν μία επιλογή μου με πολύ θετικά αποτελέσματα.



Πότε αποφάσισες να ασχοληθείς με τη βιολογία;/Πώς ξεκίνησε η ανάγκη σου να ασχοληθείς με την αντιγήρανση;



Η διαδικασία της γήρανσης είναι ένα από τα πιο σύνθετα και ενδιαφέροντα βιολογικά φαινόμενα. Όταν ήμουν ακόμα στο σχολείο, αντιλήφθηκα ότι η γήρανση θα είναι η κύρια αιτία θανάτου των ατόμων για τα οποία νοιάζομαι. Η αφορμή προήλθε από την απόκτηση ενός κουταβιού και τη συνειδητοποίηση ότι θα είχε αρκετά περιορισμένη διάρκεια ζωής σε σχέση με εμένα (τελικά αν και ανήκε σε μεγαλόσωμη φυλή ήταν κοντά μου για 16 χρονια). Έτσι, αν και ακόμα παιδί, απέκτησα ένα στόχο ζωής: να “θεραπεύσω” τη γήρανση. Βασιζόμενη σε αυτό αποφάσισα να σπουδάσω βιολογία, ώστε να διερευνήσω το φαινόμενο αυτό. Εξάλλου, η γήρανση προσφέρει ένα ιδανικό σύστημα μελέτης του τρόπου με τον οποίο διατηρείται η ισορροπία όλων των βιολογικών εργασιών και των συνεπειών της διαταραχής της. Το ταξίδι μου στον συναρπαστικό κόσμο της έρευνας έχει στόχο την κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν το φαινόμενο της γήρανσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γνώσεις επί των μοριακών οροσήμων της γήρανσης θα ανοίξουν το δρόμο για την ανάπτυξη καινοτόμων θεραπευτικών παρεμβάσεων για τη βελτίωση και τη διατήρηση της ευζωίας, καθώς και τη θεραπεία των ηλικιοεξαρτώμενων ασθενειών που σχετίζονται με τη λειτουργική έκπτωση.



Τι είναι αυτό που κάνουμε οι περισσότεροι στην καθημερινότητα μας και μας γερνά;



Ένας απο τους πιο σημαντικούς παράγοντες που επιταχύνουν τη γήρανση είναι το καθημερινό, χρόνιο στρες.



Εδώ και αρκετό καιρό δουλεύετε πάνω στην έρευνα για το «χάπι της νεότητας» τι ακριβώς είναι και ποιος είναι ο μακροπρόθεσμος στόχος;



Τα τελευταία χρόνια το εργαστηρίο Μοριακής και Κυτταρικής Γήρανσης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συμμετείχε σε μεγάλες πανευρωπαικές μελέτες οι οποίες οδήγησαν στην ταυτοποίηση των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων οι οποίοι ενέχονται στη γήρανση και στη μακροβιότητα (www.geha.unibo.it) καθώς και δεικτών για τη μοριακή διάγνωση της βιολογικής ηλικίας (www.mark-age.eu). Η χρονολογική ηλικία ορίζει το χρόνο από τη στιγμή που ένα άτομο γεννήθηκε, αλλά δεν καθορίζει με ακρίβεια τις βιολογικές αποκρίσεις στο «πέρασμα του χρόνου» και επομένως από μόνη της δεν είναι ικανή να παράσχει ακριβείς πληροφορίες σχετικά με την υγεία ενός ατόμου. Η διάρκεια ζωής ποικίλλει μεταξύ των ατόμων λόγω ενός συνδυασμού γενετικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων. Για παράδειγμα, η μακροβιότητα εξαρτάται κατά 25% από τη γενετική προδιάθεση. Οι τρέχουσες μελέτες εστιάζουν στην ανάπτυξη καινοτόμων φυτικών αντιγηραντικών συμπληρωμάτων διατροφής βασιζόμενων στην Ελληνική χλωρίδα για τη διατήρηση της ανθρώπινης ευζωίας. Μέσω μελετων σε ανθρώπινους ινοβλάστες, ταυτοποιήσαμε ένα συνδυασμό φυτικών εκχυλισμάτων τα οποία καθυστερούν σημαντικά την κυτταρική γήρανση και την εκδήλωση των μοριακών της χαρακτηριστικών. Στη συνέχεια, ο συνδυασμός αυτός χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή συμπληρωμάτων διατροφής των οποίων η αντογηραντική δράση μελετάται σε υγιειής εθελοντές ηλικίας 35-60 ετών. Για τους σκοπούς αυτής της μελέτης, εφαρμόζονται πρωτοποριακά πρωτόκολλα για την εξατομικευμένη μοριακή διάγνωση της βιολογικής ηλικίας πριν και μετά την λήψη του συμπληρώματος επί 3 μήνες. Στόχος αυτή της μελέτης είναι η διατήρηση της ευζωίας, δηλαδή η πρόληψη της γήρανσης και των ηλικιοεξαρτώμενων ασθενειών μέσω μίας εύκολα εφαρμόσιμης διατροφικής παρέμβασης. Παράλληλα, η επιτυχία αυτής της μελέτης θα μπορούσε επίσης να μεταβάλει δραματικά τις σημερινές στρατηγικές της φαρμακευτικής βιομηχανίας για μια πληθώρα χρόνιων ασθενειών που συνδέονται με την ηλικία.



Είπες ότι είναι μια θεραπεία που δρα ευεργετικά στα κύτταρα άρα μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα φέρει ριζοσπαστικές αλλαγές και σε χρόνιες ασθένειες;



Η γήρανση μπορεί να οριστεί ως η προοδευτική και χρονικά εξαρτώμενη πτώση της φυσιολογικής λειτουργικής ικανότητας ενός οργανισμού, συνοδευόμενη από αυξημένη ευπάθεια, νοσηρότητα και θνησιμότητα. Το προσδόκιμο ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες αυξάνεται, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι παθολογίες που σχετίζονται με το γήρας. Η γήρανση αποτελεί το βασικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη νευροεκφυλιστικών διαταραχών, και καθώς η μέση διάρκεια ζωής του ανθρώπου έχει αυξηθεί, ομοίως έχει αυξηθεί και το αντίκτυπο της γήρανσης και των σχετικών ασθενειών στην κοινωνία. Επομένως η έρευνα για τον εντοπισμό στρατηγικών που να επικεντρώνονται στην «υγιή γήρανση», η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο την πρόληψη σχετιζόμενων με την ηλικία παθολογιών αλλά και την καθυστέρηση της ηλικιοεξαρτώμενης επιδείνωσης της υγείας έχει κρίσιμη σημασία. Συγκεκριμένα, οι μελέτες που διεξάγουμε έχουν ως στόχο την κατανόηση των μηχανισμών των διεργασιών που σχετίζονται με τη γήρανση προκειμένου να αναπτυχθούν τόσο νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις όσο και νέα φαρμακολογικά εργαλεία. Η ανακάλυψη ότι η γήρανση μπορεί να αναχαιτιστεί με διαιτητικές και φαρμακολογικές παρεμβάσεις έχει ανοίξει την προοπτική για ενός ευρέος φάσματος προληπτικών αντιγηραντικών παρεμβάσεων, οι οποίες βασίζονται στη βελτιστοποίηση των κυτταρικών λειτουργιών. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι πιθανό μέσω φυσικών φυτικών συστατικών, να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών που συνδέονται με την αυξημένη ηλικία, όπως οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις. Για παράδειγμα, μία πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη του εργαστηρίου μας τεκμηρίωσε ότι η χορήγηση δύο φυσικών ενώσεων (ωμέγα-3 λιπαρών οξέων και μίας ουσία προερχόμενης από τη γλυκόριζα) ενεργοποιεί το πρωτεάσωμα, το οποίο αποτελεί τον μοριακό σκουπιδοφάγο των κυττάρων, με αποτέλεσμα τη βελτίωση ενός αριθμού παθολογιών που σχετίζονται με την νόσο του Αλτσχάιμερ σε μοντέλο διαγονιδιακών ποντικών. Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν νέες κατευθύνσεις για το μελλοντικό θεραπευτικό δυναμικό αντίστοιχων προληπτικών διατροφικών παρεμβάσεων έναντι χρόνιων εκφυλιστικών ασθενειών, οι οποίες είναι καίριας σημασίας δεδομένου του γεγονότος ότι ακόμη δεν έχουν ταυτοποιηθεί στρατηγικές που να αυξάνουν την διάρκεια υγιούς ζωής στον άνθρωπο.



Ξέρω ότι αυτή τη στιγμή έχετε αρχίσει να κάνετε δοκιμές της θεραπείας σε ανθρώπους.Τι δείχνουν τα μέχρι τώρα στοιχεία;



Δυστυχώς, η μελέτη αυτή βρίσκεται ακόμα εν εξελίξει (θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι τον Νοέμβριο του 2021) οπότε δεν υπάρχουν ακόμα σαφή στοιχεία για τις επιδράσεις του συνδυασμού των φυτικών εκχυλισμάτων στην ανθρώπινη ευζωία και γήρανση.



Πόσο εύκολο είναι να ασχολείσαι με την έρευνα στην Ελλάδα;Υπάρχουν οι πόροι που χρειάζεστε;



Τα τελευταία χρόνια η έρευνα στην Ελλάδα αντιμετώπισε μία συνυφασμένη με την οικονομική κρίση καθοδική πορεία και ελάχιστα εργαστήρια κατάφεραν να παραμείνουν ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, οι εταιρείες που ενδιαφέρονται για πρωτογενή έρευνα είναι ελάχιστες. Η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων ακόμα και στον φαρμακευτικό τομέα δεν διαθέτουν Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης, αλλά εστιάζουν στον τομέα παραγωγής με έτοιμα πρωτόκολλα. Η έλλειψη κανονικότητας στη χρηματοδότηση των ερευνητικών προγραμμάτων και η έλλειψη θέσεων εργασίας σε ερευνητικά ιδρύματα ή ερευνητικά τμήματα εταιρειών αποτελεί ένα από τα κυριότερα προβλήματα του χώρου της βιοϊατρικής έρευνας στη χώρα μας. Αυτές οι συνθήκες δημιουργούν ανασφάλεια στους επιστήμονες, καθώς εργάζονται με συμβάσεις περιορισμένου χρόνου, η οποία τους αφαιρεί τη δυνατότητα να πραγματοποιούν την έρευνα τους απερίσπαστοι. Παράλληλα, ακόμα και υπό συνθήκες επαρκούς χρηματοδότησης αντιμετωπίζουμε προβλήματα που σχετίζονται με τις χρονοβόρες διαδικασίες για την αγορά των απαραίτητων αναλωσίμων και εξοπλισμού, οι οποίες συχνά απαιτούν αρκετούς μήνες. Οι συνθήκες αυτές ανάγκασαν αρκετούς νέους επιστήμονες να συνεχίσουν τη σταδιοδρομία τους στο εξωτερικό. Για εμένα, η έρευνα στην Ελλάδα ήταν πρώτη επιλογή και επιλέχθηκε ανάμεσα σε άλλες πιθανές πορείες στο εξωτερικό. Κατά την ορκωμοσία μου στο Πτυχίο, η πρόεδρος του τμήματος μας είχε αναφέρει πως η Ελλάδα μας χρειάζεται. Θεωρώ πως οι προσπάθειες να αναδείξουμε την Ελληνική καινοτομία θα αποφέρουν σημαντικό αποτέλεσμα. Το τελευταίο χρονικό διάστημα υπήρξαν σημαντικά χρηματοδοτικά προγράμματα που στήριξαν τη συνεργασία ερευνητικών φορέων και επιχειρήσεων στη χώρα μας, καθώς και την αυτοαπασχόληση στην καινοτομία με 900εκ. ευρώ για την περίοδο 2017-2020. Επιπλέον, αναπτύχθηκαν πολιτικές που υποστηρίζουν την Ελληνική Ακαδημαϊκή και Έρευνα Αριστείας με 200 εκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2017-2020, ενώ υπάρχουν αρκετά υψηλού επιπέδου εργαστήρια που πετυχαίνουν διεθνείς χρηματοδοτήσεις. Ευελπιστούμε ότι με τις πρωτοβουλίες αυτές η έρευνα στη χώρα μας θα ανθίσει, καθώς διαθέτουμε υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό.



Στον ελεύθερο σου χρόνο κάνεις ιππασία ένα άθλημα που ξεκίνησες σε πολύ μικρή ηλικία!Η επαφή με τα άλογα τι σου έχει προσφέρει;



Όντως η ενασχόληση μου με την ιππασία ξεκίνησε από πολύ νωρίς- ήμουν μόλις 5 ετών όταν ξεκίνησα μαθήματα ιππασίας. Η επαφή με τα ζώα ήταν κάτι που πάντοτε με γέμιζε. Ωστόσο, ξεκίνησα να συμμετέχω σε αγώνες υπερπήδησης εμποδίων ως έφηβη στα πλαίσια της ενασχόλησης μου με το μοντέρνο πένταθλο. Μετά από μία παύση κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου, επέστρεψα στο άθλημα και συμμετείχα σε αγώνες υπερπήδησης εμποδίων με το άλογο που απέκτησα. Για εμένα η ιππασία πέρα από ένα άθλημα με πολλαπλά οφέλη στην μυική ενδυνάμωση και την όξυνση νοητικών λειτουργιών, είναι μία ευκαιρία για τo χτίσιμο μίας μοναδικής συνεργασίας. Για εμένα η ιππασία είναι κάτι πολύ παραπάνω από τις αγωνιστικές επιδόσεις: επικεντρώνομαι στον σεβασμό των αναγκών του αλόγου-συνεργάτη (και όχι υποτελή μου), στο χτίσιμο εμπιστοσύνης, επικοινωνίας και αυτοβελτίωσης μου μέσω της επαφής αυτής. Παράλληλα, μου προσφέρει μία διαφυγή η οποία με αναζωογονεί, μου καθαρίζει το μυαλό και δίνει μία απαραίτητη δόση αδρεναλίνης σε καθημερινή βάση. Επίσης, προσφέρει μία ευκαιρία για επαφή με τη φύση.



Πώς αντιδρά ο κόσμος όταν μαθαίνει το αντικείμενο της έρευνας σου;



Συνήθως με έκπληξη καθώς η έρευνα στη βιολογία δυστυχώς δεν επικοινωνείται επαρκώς στο ευρύ κοινό. Γενικά βλέπω αρκετό ενδιαφέρον όταν αναφέρω τη λέξη “αντιγήρανση”, ενώ είναι αρκετοί αυτοί που προσπαθούν να προσεγγίσουν τις έννοιες και από μία πιο φιλοσοφική πλευρά, εξάλλου, η αναζήτηση της «πηγής της νεότητας» και της αθανασίας απασχόλησε την ανθρωπότητα από πολύ νωρίς. Είναι πιθανό ότι ελάχιστοι θα ήθελαν να ζήσουν για «πάντα», ωστόσο όλοι μας θα θέλαμε να ζήσουμε υγιείς καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής μας.



Ποια είναι τα σχέδια σου για το μέλλον;



Επαγγελματικά, θα συνεχίσω με την εκπόνηση έρευνας στη γήρανση στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, η οποία θα συμβάλει στην ανάλυψη και εφαρμογή αναγεννητικών θεραπειών και άλλων εφαρμόσιμων μεθόδων για τη διατήρηση της υγείας καθόλη τη διάρκεια ζωής. Προς το παρόν δεν σχεδιάζω κάποια δραστική άλλαγη στο άμεσο μέλλον, εξάλλου βιώνουμε μία αρκετά ρευστή κατάσταση το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.



Σε περιμένω να τα πούμε και στο προσωπικό μου Instagram!



Διάβασε ακόμα «Πόσο σε έχει επηρεάσει ψυχικά η δεύτερη καραντίνα και το δεύτερο κύμα του covid19»