Όταν η πολιτική βία γίνεται περιεχόμενο για παιδιά

Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, οι οικογένειες ενημερώνονταν για τις εξελίξεις μέσω της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου μία-δύο φορές την ημέρα και στη συνέχεια απομακρύνονταν από το μέσο. Σήμερα, οι ειδήσεις φτάνουν σε πραγματικό χρόνο, αναπαράγονται ακατάπαυστα και συχνά προλαβαίνουν την παρουσία των ενηλίκων που θα μπορούσαν να εξηγήσουν ή να ανακουφίσουν τα παιδιά.

Η πρόσφατη δολοφονία του Charlie Kirk, που καταγράφηκε σε βίντεο και διαδόθηκε ακαριαία μέσω πολλαπλών ειδοποιήσεων, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τα παιδιά εκτίθενται στην πολιτική βία μέσα από ένα περιβάλλον υπερπληροφόρησης πολύ πριν οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί μπορέσουν να παρέμβουν με καθοδήγηση ή στήριξη.

Προσοχή, έκθεση και σχήματα ασφάλειας

Δύο στοιχεία έχουν αλλάξει ριζικά τις τελευταίες δεκαετίες:

Η συνεχής έκθεση. Έρευνες δείχνουν ότι η επαναλαμβανόμενη θέαση τραγικών γεγονότων εντείνει τον ψυχολογικό αντίκτυπο. Μελέτη σε παιδιά 9–11 ετών πριν και μετά τον τυφώνα Irma διαπίστωσε ότι όσοι είχαν μεγαλύτερη έκθεση σε εικόνες καταστροφής ανέφεραν περισσότερα συμπτώματα μετατραυματικού στρες· ιδιαίτερα όσα παιδιά είχαν υψηλότερη εγκεφαλική αντιδραστικότητα πριν από τον τυφώνα αποδείχθηκαν πιο ευάλωτα (Dick et al., 2021). Παρομοίως, άρθρο στο Pediatrics κατέδειξε ότι ακόμη και η έμμεση έκθεση σε εικόνες βίας αυξάνει τα επίπεδα στρες στα παιδιά, ενώ οι παιδίατροι καλούνται να παρακολουθούν τα πρώιμα σημάδια ψυχολογικής δυσφορίας (Ferrara et al., 2016).

Η αιχμαλώτιση της προσοχής πριν από την παρέμβαση των ενηλίκων. Στις φορητές συσκευές, το περιεχόμενο φτάνει ακαριαία, συχνά με αλγοριθμική έμφαση και δραματικά οπτικοακουστικά εφέ, χωρίς την εξισορροπητική παρουσία ενός ενηλίκου ή την ψύχραιμη ανάλυση ενός ειδησεογραφικού παρουσιαστή, όπως συνέβαινε παλαιότερα. Οι παιδιατρικές ενώσεις συστήνουν περιορισμό της έκθεσης και παροχή απλών, προσαρμοσμένων στην ηλικία εξηγήσεων (AAP, 2016· AAP, 2025). Ωστόσο, η συνεχής ροή γεγονότων καθιστά την εφαρμογή αυτών των συστάσεων όλο και δυσκολότερη.

Η ανάπτυξη «σχημάτων ασφάλειας» -εσωτερικών μοντέλων για το πόσο ασφαλής είναι ο κόσμος και ποιον μπορούν τα παιδιά να εμπιστευτούν- επηρεάζεται πλέον από εικόνες που συχνά προηγούνται της γονεϊκής ή εκπαιδευτικής παρέμβασης.

Εμπιστοσύνη και αυθεντία

Παραδοσιακά, οι ενήλικες λειτουργούσαν ως διερμηνείς των γεγονότων, προσφέροντας στα παιδιά καθοδήγηση, εξηγήσεις και ψυχολογική στήριξη. Η ερευνητική βιβλιογραφία μιλά για «γονεϊκή διαμεσολάβηση», η οποία περιλαμβάνει ανοιχτό διάλογο, λογικούς περιορισμούς και διδασκαλία κριτικής σκέψης γύρω από την αξιοπιστία των πηγών (Fikkers et al., 2017. Chen et al., 2023).

Μελέτες δείχνουν ότι όταν οι γονείς εξηγούν με σαφήνεια δύσκολα γεγονότα, το άγχος των παιδιών μειώνεται σημαντικά. Αντίθετα, οι αντιφατικές ή αυταρχικές προσεγγίσεις μπορεί να εντείνουν την ανησυχία ή την επιθετικότητα (Fikkers et al., 2017). Παρόμοια ευρήματα καταγράφονται και για διαδικτυακούς κινδύνους όπως το cyberbullying: η ενεργή συμμετοχή των γονιών λειτουργεί προστατευτικά, ενώ η αποκλειστικά περιοριστική στάση έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα (Chen et al., 2023).

Ωστόσο, η αδιάκοπη αλληλουχία κρίσεων θέτει το ερώτημα κατά πόσο η παραδοσιακή διαμεσολάβηση επαρκεί σήμερα.

Από την έλλειψη στην υπερπληθώρα

Τότε -το μοντέλο της «έλλειψης»:

• Λίγες ειδήσεις την ημέρα, συνήθως σε οικογενειακή θέαση.
• Περιορισμένες επαναλήψεις σοκαριστικών εικόνων.
• Χώρος για συζήτηση στο σπίτι και στο σχολείο.

Τώρα -το μοντέλο της «υπερπληθώρας»:

• Ειδοποιήσεις σε πραγματικό χρόνο και εξατομικευμένες ροές που ενισχύουν την ένταση.
• Αλγοριθμική αναπαραγωγή βίαιου περιεχομένου για αυξημένη αλληλεπίδραση.
• Τα παιδιά συχνά εκτίθενται στις εικόνες πριν από την εξήγηση των ενηλίκων.

Καμία εποχή δεν υπήρξε ιδανική, αλλά σήμερα η ταχύτητα, η ποσότητα και ο τρόπος διάδοσης καθορίζουν τι θυμόμαστε και πώς το επεξεργαζόμαστε.

Μαθήματα και προτάσεις

Τι λειτούργησε στο παρελθόν:

• Οι ενήλικες ως «διερμηνείς». Εξήγηση αντί για αποσιώπηση, απλά γεγονότα, ονομασία συναισθημάτων, διατήρηση ψυχραιμίας.
• Περιορισμένη έκθεση: φυσικές παύσεις έδιναν στα παιδιά χρόνο για συναισθηματική επεξεργασία. Οι οδηγίες των παιδιάτρων παραμένουν σαφείς: αποφυγή επαναλαμβανόμενων, γραφικών εικόνων, ειδικά για μικρότερες ηλικίες (AAP, 2016· AAP, 2025).

Τι έχει αλλάξει:

• Η απουσία φυσικών παύσεων: τα ίδια βίντεο επανεμφανίζονται συνεχώς με νέες λεζάντες ή τίτλους.
• Οι γονείς και οι φροντιστές καθυστερούν να παρέμβουν: τα παιδιά βλέπουν πρώτα τις εικόνες και οι ενήλικες ακολουθούν με καθυστέρηση, προσπαθώντας να τις εξηγήσουν.

Προτεινόμενες πρακτικές:

• Συν-παρακολούθηση αντί για αδιάκοπο «doomscrolling». Ο ενήλικας βλέπει πρώτος, έπειτα μαζί με το παιδί, προσφέροντας καθοδήγηση και διάκριση γεγονότων από εικασίες.
• Εκούσια «σπανιότητα»: δημιουργία χρονικών παραθύρων χωρίς ειδήσεις ή αυτόματες αναπαραγωγές.
• Εκπαίδευση στην αξιοπιστία των πηγών: αναγνώριση πηγών, στόχων και πιθανών προκαταλήψεων.
• Συνδυασμός μεθόδων: ζεστή, υποστηρικτική συζήτηση με συγκεκριμένους περιορισμούς στην έκθεση.
• Φροντίδα σώματος: απομάκρυνση από οθόνες, σωματική δραστηριότητα, αναπνοές, επιστροφή σε σταθερές ρουτίνες.

Γιατί δεν αφορά μόνο μία δολοφονία

Όταν η πολιτική βία μετατρέπεται σε «περιεχόμενο», δεν ενημερώνει απλώς τα παιδιά για το τι συνέβη, τους διδάσκει πώς λειτουργεί ο κόσμος. Ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ πλαισιώνουν τον πόνο και την εμπιστοσύνη είχε πάντα σημασία· η διαφορά σήμερα είναι η ταχύτητα και η κλίμακα.

Ο ρόλος των ενηλίκων δεν είναι να κρύβουν την πραγματικότητα αλλά να τη φρενάρουν, να την εξηγούν και να βοηθούν τα παιδιά να την επεξεργάζονται. Ο κόσμος μοιάζει ολοένα και πιο σκληρός για εκείνα και, στην πραγματικότητα, και για τους ενήλικες.

^{Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Psychology Today.}