Βάνα Πεφάνη: Η ηθοποιός που δεν υπήρξε ποτέ «βολεμένη» σκηνοθετεί το πιο επίκαιρο πείραμα συνείδησης

Η Βάνα Πεφάνη, σκηνοθέτης, ηθοποιός και δασκάλα υποκριτικής, δεν προσεγγίζει απλώς ένα κείμενο για τα εγκλήματα του Άουσβιτς, στήνει ένα πείραμα πάνω στο ίδιο το βλέμμα μας. Το θέατρο γίνεται τόπος ελέγχου συνειδήσεων, ένας καθρέφτης όπου κανείς δεν ξέρει αν βλέπει τον θύτη ή το θύμα. Το Μένγκελε αποτελεί πράξη πολιτισμικής μνήμης και ηθικού ρίγους και είναι κραυγή σε έναν κόσμο που συνεχίζει να δοκιμάζει πάνω σε ανθρώπους τα όριά του -ψυχικά, κοινωνικά, πολιτικά.

Αριστούχος του Θεάτρου Τέχνης και δημιουργός που έχει υπηρετήσει την κλασική δραματουργία -από τον Αισχύλο έως τον Τσέχωφ- αλλά και το σύγχρονο θέατρο, η Βάνα Πεφάνη δεν υπήρξε ποτέ «βολεμένη» στην κανονικότητα. Έχει πορευτεί με τη συνέπεια εκείνων που γνωρίζουν πως η Τέχνη δεν είναι καταφύγιο αλλά ευθύνη. Έχει διδάξει, γράψει, σκηνοθετήσει και, κάποιες φορές, συγκρουστεί με τα στερεότυπα μιας εποχής που συγχέει τη φωνή με την προβολή. Στο Μένγκελε, δεν αρκείται να αναπαραστήσει τον τρόμο, τον αποδομεί, για να δείξει πόσο αθόρυβα επανέρχεται μέσα από τη σιωπή μας.

Με αφορμή ένα πείραμα πιο επίκαιρο από ποτέ -κι έναν κόσμο που επιμένει να το επαναλαμβάνει, η Βάνα Πεφάνη μιλά για τον φόβο, την ενοχή, την απάθεια, τον πολιτισμό, τη μνήμη, για ιστορίες της προκοπής και για όλα τα «σε διεκδικώ κάθε μέρα». Από τα λεγόμενά της, τις παύσεις και τις δεύτερες ή τρίτες αναγνώσεις των φράσεών της, προκύπτει, μεταξύ άλλων, μία μεγάλη αλήθεια. Πως το σκοτάδι δεν ζητά απαντήσεις, ζητά να το παραδεχτούμε. Και αυτό, σήμερα, είναι ίσως η πιο επαναστατική πράξη. Δεν είναι;

«ΜΕΝΓΚΕΛΕ» του Θανάση Τριαρίδη σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη - Πρεμιέρα 13 Οκτωβρίου Θέατρο ΠΛΥΦΑ - Για 6 μοναδικές παραστάσεις

Το «Μένγκελε» του Θανάση Τριαρίδη, ένα καθηλωτικό έργο που ακολουθεί τους κανόνες του ψυχολογικού θρίλερ, με απρόβλεπτες ανατροπές και ανατριχιαστικές προεκτάσεις για τη φύση του ανθρώπου, έρχεται στο θέατρο ΠΛΥΦΑ σε σκηνοθεσία της Βάνας Πεφάνη, με πρωταγωνιστές τους: Γιώργο Νάσιο, Εύα Πιάδη και σε ζωντανή μουσική επιμέλεια (Live Textures) τον Orestis.

Από τις 13 Οκτωβρίου και μόνο για έξι παραστάσεις (13, 14, 15, 20, 21, 22/10), το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να ζήσει αυτή τη μοναδική εμπειρία στο ΠΛΥΦΑ. Τον Ιανουάριο του 2026, η παράσταση θα ταξιδέψει στη Ζυρίχη, στο Bühne S – Theater im Bahnhof Stadelhofen Zürich.

Η Βάνα Πεφάνη υπογράφει μια βιωματική σκηνοθεσία, βασισμένη σε αληθινά ψυχολογικά πειράματα. Το θέατρο μετατρέπεται σε εργαστήριο, όπου ο θεατής καλείται να επιλέξει: θα σταθεί στη θέση του πειραματόζωου ή του ερευνητή; Δεν πρόκειται για μια απλή παράσταση, αλλά για μια εμπειρία που απαιτεί ενεργή συμμετοχή.

Το «Μένγκελε», έργο–σταθμός στη δραματουργία του Θανάση Τριαρίδη, γράφτηκε το 2012 και, μέσα σε μία δεκαετία, παρουσιάστηκε σε περισσότερες από 15 διαφορετικές σκηνές στην Αθήνα, σε άλλες πόλεις της Ελλάδας αλλά και στην Κύπρο. Πρόκειται για ένα κείμενο που επιχειρεί να αναμετρηθεί με την πιο αδιανόητη φρίκη της σύγχρονης Ιστορίας: το διαβόητο Εργαστήριο Πειραμάτων του Γιόζεφ Μένγκελε στο Άουσβιτς–Μπιρκενάου.

Σήμερα, πιο επίκαιρο από ποτέ, έρχεται να μας ταρακουνήσει και να μας θυμίσει τα λόγια του Ιταλοεβραίου συγγραφέα και επιζώντα του Ολοκαυτώματος, Πρίμο Λέβι: «Ό,τι έγινε μια φορά, είναι βέβαιο πως θα ξαναγίνει».

Λίγα λόγια για την υπόθεση:

Σε ένα νυχτερινό δρομολόγιο ηλεκτροκίνητου τρένου, ένας διοικητικός υπάλληλος και μια υποψήφια διδάκτορας Ιστορίας — δύο άγνωστοι μεταξύ τους — μοιράζονται το ίδιο κουπέ. Μια ξαφνική διακοπή ρεύματος τους οδηγεί σε ένα παιδικό παιχνίδι ρόλων: εκείνος γίνεται ο διαβόητος «Άγγελος του Θανάτου» Γιόζεφ Μένγκελε, ενώ εκείνη η Εσθήρ, εγγονή μιας Εβραίας επιζήσασας από τα πειράματά του.

Το παιχνίδι όμως σύντομα ξεπερνά τα όρια. Μήπως οι δύο «παίκτες» δεν υποδύονται απλώς, αλλά αποκαλύπτουν μια τρομακτική αλήθεια; Πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν όταν παίζουν με την Ιστορία, την ηθική και την ίδια την ανθρώπινη φύση;

Σημείωμα του συγγραφέα:

Εδώ και δώδεκα χρόνια σε κάθε καινούρια παράσταση του συγκεκριμένου έργου, αντιμετωπίζω το ίδιο ερώτημα. «Μα γιατί γράφεις για τον Μένγκελε;...» Και πάντοτε απαντάω το ίδιο: «Γιατί υπήρξε – άρα ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξαναϋπάρξει. Γράφω για τον Μένγκελε γιατί θέλω να αποδείξω ότι ο όλεθρος του Ολοκαυτώματος είναι διαρκώς παροντικός. Το κακό δεν έρχεται από τον ουρανό, ούτε από τα βάθη μιας Κόλασης που δεν υπάρχει. Το κακό είναι μέσα μας – και χρειάζεται ηθικός αγώνας και πολιτισμική επαγρύπνηση για να μην είμαστε εμείς εκείνοι που θα ανεβάσουμε τους ανθρώπους στα τρένα για ένα επόμενο Άουσβιτς».

Και θέλω να πω και κάτι ακόμη. Σ’ όλη μου την ζωή γράφω για τους σφαγμένους αμάχους που αφανίζονται από τα εργαστήρια θανάτου των λογής εξουσιών. Τα δίδυμα του Μένγκελε στο δικό μου μυαλό είναι πλάι στα παιδιά-σκλάβους όλων των αιώνων, τα παιδιά των σφαγμένων ιθαγενών των Νέων Κόσμων, στα διαμελισμένα θύματα του Κονγκό, στα παιδιά που δολοφονούνται στην Γάζα, στα περίσσια παιδιά του κόσμου μας που πεθαίνουν (για την ακρίβεια: δολοφονούνται) στην Υποσαχάρια Αφρική από την πείνα, από την φτώχεια, από την ανέχεια. Είναι η μεγάλη κοινότητα των αδικοσφαγμένων της Ιστορίας στην οποία (νιώθω πως) λογοδοτώ.

Θανάσης Τριαρίδης

Σημείωμα της σκηνοθέτριας:

Το «Μένγκελε» δεν είναι παράσταση. Είναι ενδιάμεσος τόπος. Ένα bardo της βίας. Όχι της μεγάλης, της ιστορικής. Της μικρής. Της σιωπηλής. Της ατομικής. Της καθημερινής. Αυτής που δεν έχει κραυγές αλλά ψιθύρους. Που δεν στάζει αίμα, αλλά διαβρώνει σιγά-σιγά. Οι δύο ήρωες του έργου δεν ξέρουν αν βρίσκονται ακόμη μέσα στο πείραμα ή έξω απ’ αυτό. Δεν ξέρουν αν είναι θύτες ή θύματα. Ίσως ούτε κι εμείς.

Πιθανόν δεν είναι άνθρωποι, αλλά ερωτήματα με μορφή ανθρώπου. Ένα φως που ανάβει. Ένα φως που σβήνει. Και μια κοινωνία που παρακολουθεί —με νευρικό γέλιο; με αδιαφορία; μήπως με τρόμο;— ένα πείραμα που δεν τελειώνει ποτέ.

Το έργο ανεβαίνει τώρα, γιατί ζούμε σ’ ένα κόσμο όπου οι λέξεις ηθική, συνείδηση, ευθύνη, τρίζουν τα δόντια. Γιατί το σκοτάδι είναι εδώ— και δε ζητά απαντήσεις, μόνο να παραδεχτούμε ότι υπάρχει. Ότι το βλέπουμε. Και αυτό ίσως, είναι το πιο δύσκολο.

Βάνα Πεφάνη

Συντελεστές:

Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης

Σκηνοθεσία: Βάνα Πεφάνη

Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης

Music and Live Textures: ORESTIS

Φωτισμοί: Γιώργος Τσιτσίγκος

Κινησιολογία: Στάθης Τζουβάρας

Βοηθός σκηνοθέτη-δημιουργικό αφίσας: Ελένη Τζαβάρα

Επικοινωνία: Γιώτα Δημητριάδη

Φωτογραφίες αφίσας: Renee Revah

Παίζουν: Γιώργος Νάσιος - Εύα Πιάδη

Music and Live Textures: ORESTIS

Πληροφορίες:

Από 13, 14,15, 20,21 και 22 Οκτωβρίου στο Θέατρο ΠΛΥΦΑ

Ώρα έναρξης: 21:00

Διάρκεια 95 λεπτά

Τιμές εισιτηρίων: 16 κανονικό ,12 (φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65,ομαδικά εισιτήρια) EARLY BIRDS 10 ευρώ, μέχρι 20/9

Προπώληση: «ΜΕΝΓΚΕΛΕ» του Θανάση Τριαρίδη :: TicketServices.gr

Κατάλληλο άνω των 16

ΠΛΥΦΑ: Κορυτσάς 39, Αθήνα

Μετά την έναρξη της παράστασης, η είσοδος δεν είναι δυνατή για το κοινό. Παρακαλούμε για την έγκαιρη προσέλευσή σας.