Η Τζούλη Σούμα ερμηνεύει Έντα Γκάμπλερ και στις αντιθέσεις της με την ηρωίδα κρύβεται όλο το νόημα

Ανανεώθηκε: 22 Φεβρουαρίου 2023

Η Τζούλη Σούμα ερμηνεύει Έντα Γκάμπλερ και στις αντιθέσεις της με την ηρωίδα κρύβεται όλο το νόημα

Ο Δημήτρης Γεωργαλάς σκηνοθετεί το έργο του Ίψεν στο Bios και δεν θα μπορούσε να βρει ιδανικότερη «Έντα» από τη Τζούλη.

Την ώρα που οι ηθοποιοί μάχονται για τα αυτονόητα και που για ακόμα μία φορά ο χώρος της υποκριτικής δοκιμάζεται, το να βλέπουμε ποιοτικές δουλειές σε θέατρο, κινηματογράφο και τηλεόραση δεν είναι απλώς μία από τις πιο ουσιαστικές μορφές ψυχαγωγίας αλλά επιτακτική ανάγκη που θρέφει τη ψυχή, το νου και το πνεύμα σε μια εποχή που η τέχνη είναι μονόδρομος. Μία από τις θεατρικές συνυπάρξεις που περιμέναμε πώς και πώς είναι οπωσδήποτε η «Έντα Γκάμπλερ» του Χένρικ Ίψεν με τη Τζούλη Σούμα στον πρωταγωνιστικό ρόλο και τη σκηνοθετική υπογραφή να φέρει το όνομα του Δημήτρη Γεωργαλά.

Μετά την παράσταση που εισέπραξε την αποδοχή του κοινού καθώς και τιμητικές κριτικές για την ερμηνεία της Σούμα στη «Μήδεια», την ηρωίδα σύμβολο, οι δυο καλλιτέχνες συναντώνται στο ψυχαναλυτικό δράμα του 1890. Η ταλαντούχα ηθοποιός θα ερμηνεύσει την ηρωίδα που –για πολλούς μελετητές του έργου αποτελεί τον θηλυκό Άμλετ– ή αλλιώς έναν από τους σπουδαιότερους δραματικούς ρόλους του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Η παράσταση θα κάνει πρεμιέρα στο Bios την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου και με αφορμή αυτή τη συνύπαρξη συνομιλήσαμε τόσο με τη Τζούλη Σούμα όσο και με τον Δημήτρη Γεωργαλά.

Λίγα λόγια με τη Τζούλη Σούμα

https://www.instagram.com/p/CmB3mFmq8Tc

Δυναμική και ταυτόχρονα άνθρωπος με ευαισθησίες και υπαρξιακά ερωτήματα, χωρίς φόβο και με αφοπλιστική ειλικρίνεια παραδέχεται πως έχει «πέσει στα πατώματα» για έναν έρωτα και πως η μεγαλύτερη ανασφάλειά της είναι να μην την αγαπούν εκείνοι που αγαπάει. Η Τζούλη Σούμα θεωρεί απαραίτητο να διεκδικεί κανείς τα δικαιώματά του είτε αυτά αφορούν το θέατρο (με αφορμή τις τρέχουσες εξελίξεις με τους ηθοποιούς) είτε έξω από αυτό. Η υποκριτική την έχει κάνει καλύτερο -και με ακόμα περισσότερο περιεχόμενο- άνθρωπο. Ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματά της είναι να προσέχει τον εαυτό της καθώς οι δικοί της άνθρωποι ξέρουν πως δεν το κάνει όσο θα έπρεπε. Το μεγαλύτερο όνειρό της είναι να ταξιδέψει όσο περισσότερο γίνεται σε χώρες που δεν έχει βρεθεί. Την ώρα που με τα ταξίδια του νου έχει πάει παντού, εν έτει 2023 θεωρεί απαράδεκτο να μην υπάρχει σεβασμός στον συνάνθρωπο και άκρως άκομψο το να ρωτάνε μια γυναίκα γιατί δεν έχει γίνει μητέρα.

Με αφορμή την «Έντα» θελήσαμε να γνωρίσουμε καλύτερα τη «Τζούλη» ώστε να καταλάβουμε σε ποιες φάσεις οι δύο γυναίκες είναι «το ίδιο πρόσωπο».

Κυρία Σούμα, υπάρχουν ημέρες που ξυπνάτε και δεν θέλετε να δείτε κανέναν;

Βεβαίως! Και η «Έντα Γκάμπλερ» το ίδιο. Για παράδειγμα, η «Έντα» ξυπνά κάποιες ημέρες και λέει «δώσε μου έναν λόγο για να είμαι ευτυχισμένη, δεν έχω κανέναν».

Είστε ευτυχισμένη;

Ας πούμε ότι βρίσκω λόγους για να είμαι.

Για ποιον λόγο συνεργάζεστε (ξανά) με τον Δημήτρη Γεωργαλά;

Η συνεργασία μας προέκυψε από την παράσταση «Μήδεια» του Ευρυπίδη στο Μπάγκειον. Ήταν το μεγαλύτερο στοίχημα της καριέρας και της ζωής μου και με βοήθησε πάρα πολύ. Μετά την επιτυχία της «Μήδειας», αποφασίσαμε μαζί με τον γνωστό ηθοποιό και (πλέον και) σχεδιαστή μόδας Δημήτρη Ντάσιο, να κάνουμε το «Terra Intima». Μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Αποφασίσαμε δηλαδή να πάρουμε την καλλιτεχνική μας μοίρα στα χέρια μας.

Μετά τη «Μήδεια» η «Έντα Γκάμπλερ» ήρθε ως μέρος μιας φυσικής εξέλιξης. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός πως με τον Δημήτρη Γεωργαλά δεν έχω κανένα κακώς εννοούμενο άγχος. Μπαίνω στην πρόβα και δεν είμαι αγχωμένη. «Βουτάω» ή δεν «βουτάω». Εξίσου και εκείνος δεν έχει την ανάγκη να μου αποδείξει ότι είναι καλός σκηνοθέτης. Πιάνουμε ο ένας το χέρι του άλλου και προχωράμε.

Νιώθετε ασφαλής όταν συνεργάζεστε με κάποιον σκηνοθέτη που γνωρίζετε;

Νιώθω ελευθερία. Νιώθω και προστασία αλλά δεν είναι το σημαντικό αυτό. Νιώθω ότι θα βγει ένα αποτέλεσμα που αντικατοπτρίζει την αλήθεια. Και οι ίδιοι οι σκηνοθέτες όταν σε εγκλωβίζουν, χάνουν. Έχει σημασία να εκτιμάς τον σκηνοθέτη. Άλλωστε, έχει περάσει η εποχή που μπορούσε κάποιος σκηνοθέτης να έχει άσχημη συμπεριφορά και να τον «ξεπλένει» το ταλέντο του.

Γιατί είπατε «ναι» σε αυτό έργο;

Διότι, ανάμεσα σε πολλά άλλα, θίγει το θέμα της πατριαρχίας. Δεν παύω να σοκάρομαι από την τρομακτική βία που υπάρχει γύρω μας σε βάρος των γυναικών, των παιδιών, και των αδύναμων. Υπάρχει μια σοκαριστικά μεγάλη επιβολή της πατριαρχίας ακόμη και εν έτει 2023. Το έργο αυτό έχει σύγχρονους πυλώνες, είναι επίκαιρο. Πολιτική, οικογένεια, πατριαρχία και δικαιοσύνη, είναι όλα μέσα στο έργο.

Ποια είναι η μεγαλύτερη υπέρβαση που έκανε η Τζούλη για να προσεγγίσει την «Έντα»;

Εγώ είμαι πιο εκδηλωτική από την Έντα. Πολλές φορές ο Δημήτρης μού έλεγε να είμαι ανεξιχνίαστη και αυτό με δυσκόλευε στην αρχή. Είμαι αρκετά πιο διάφανη και καθαρή. Δεν έχω φίλτρα και δεύτερες σκέψεις και δεν θέλω να δείχνω κάτι άλλο από αυτό που είμαι. Ο χαρακτήρας διαμορφώνεται καθώς περνούν τα χρόνια και όπως με κοιτάζω τώρα πίσω, καταλαβαίνω ότι όντως χαίρομαι που είμαι καθαρή και διαυγής. Η Έντα Γκάμπλερ είναι το αντίθετο: είναι σκοτεινή και έχει μια δαιδαλώδη προσωπικότητα. Δεν είναι τυχαίο που την έχουν χαρακτηρίσει ως τον θηλυκό Άμλετ.

https://www.instagram.com/p/CDPQuudJHjc

Ποιος είναι ο κοινός τόπος σας με την Έντα;

Νομίζω ότι θέλει να αγαπήσει και να αγαπηθεί.

Η Έντα Γκάμπλερ «χωράει» στη σημερινή εποχή;

Ανήκει στη σημερινή εποχή. Απλώς, όπως εγώ μερικές φορές «χωράω» ή δεν «χωράω» και «στριμώχνομαι» στη ζωή και το επάγγελμά μου, έτσι και εκείνη. Ο καθένας μας μπορεί να νιώθει πιεσμένος και κανείς δεν ζει κάπου που όλα είναι τέλεια.

https://www.instagram.com/p/CUsGNxSoXeZ

Η τελευταία επαφή σας με την τηλεόραση ήταν στο «Κάτω Παρτάλι» πριν από έξι χρόνια μέχρι που σας είδαμε ως guest στο «Φλόγα και Άνεμος» στο πρώτο επεισόδιο αλλά και σε ένα ενδιαφέρον project στο Open.

Πράγματι. Φέτος συμμετέχω στην εκπομπή «Λάβα» στο Open και είμαι ενθουσιασμένη. Ένα σίριαλ μπορεί να σου προταθεί οποτεδήποτε, αλλά αυτό είναι μια σατυρική κωμική εκπομπή που δεν ξέρεις μέχρι πότε θα μεταδίδεται. Και αυτό έχει ενδιαφέρον. Σε αυτό το project έφτιαξα μια περσόνα που δεν υπήρχε, ένα άγραφο χαρτί που δημιούργησα εκ του μηδενός με τη βοήθεια του Βαγγέλη Περρή.

Ανάμεσα σε τόσα σίριαλ πείτε μας κάποια από αυτά που ξεχωρίζετε ή στα οποία θα θέλατε να συμμετέχετε.

Από αυτά που βλέπω φέτος, μου αρέσουν αρκετά πράγματα. Θα ήθελα πάρα πολύ να είμαι στο «Τα καλύτερά μας χρόνια» και sto «Αυτή η νύχτα μένει».

Υπάρχει κάτι που σας ενοχλεί στην τηλεόραση;

Ναι. Το γεγονός πως κάποιοι «τραβάνε» κάποια πράγματα από τα μαλλιά.

Αναρωτιέμαι αν σήμερα υπάρχουν κλίκες στον χώρο σας.

Υπάρχουν σε όλα τα επαγγέλματα οργανωμένες ομάδες που ρυθμίζουν και κινούν τα νήματα. Το έχω συζητήσει με γιατρούς, δικηγόρους κ.λπ. Εγώ καλώς ή κακώς πορεύτηκα με αποστασιοποίηση από όλα αυτά. Τα τελευταία χρόνια, από το 2016 που άρχισα να κάνω δικές μου δουλειές, κατάλαβα πως αν χαράξεις τη δική σου πορεία με τσαγανό, καταφέρνεις να επικοινωνήσεις τη δική σου αλήθεια στο κοινό.

Υπάρχει ηλικιακός ρατσισμός;

Προσωπικά δεν μου έχει συμβεί αλλά δεν αποκλείω να συμβαίνει. Νομίζω ότι κυρίως αυτό συμβαίνει στον κινηματογράφο και την τηλεόραση και όχι τόσο στο θέατρο, όπου υπάρχει μια σκηνική ηλικία, μια γκάμα. Εγώ είμαι περισσότερο του θεάτρου ηθοποιός αλλά δεν είμαι καθόλου κατά της τηλεόρασης. Ίσα ίσα λαχταράω να μου προτείνουν να κάνω μια ωραία σειρά.

Τι είναι αυτό που δεν αντέχετε στους συνεργάτες σας; Είδατε ανθρώπους να αλλάζουν μέσω της επιτυχίας;

Είδα ανθρώπους που τους άλλαξε η επιτυχία αλλά αισθάνομαι πως κάνουν κακό στον εαυτό τους χάνοντας την ουσία και πολλά σπουδαία πράγματα. Αυτό που δεν αντέχω είναι τη συναισθηματική τσιγκουνιά.

Πιστεύετε ότι έχετε κάνει την καριέρα που σας αξίζει;

Τον Ιούνιο κλείνω 29 χρόνια στον χώρο. Πιστεύω ότι θα μπορούσα να απαντήσω και ναι και όχι. Έχω παίξει σε πράγματα που μου άρεσαν και σε άλλα που δεν μου άρεσαν καθόλου. Είμαι περήφανη για τον εαυτό μου και τον τρόπο με τον οποίο έχω πορευτεί. Έχω κάνει ένα «ταμείο» για τον εαυτό μου. Το ταμείο αυτό αλλάζει ανάλογα με τη δεκαετία που διανύεις. Δεν έχω την αίσθηση της αδικίας πάντως. Έχω μια διαδρομή με τα άσχημα και τα όμορφά της. Μια διαδρομή με διαδρομή μπροστά μου.

https://www.instagram.com/p/CNYPWRbroj-

Υπάρχει κάποιο περιστατικό που σας «έκοψε τα φτερά» κατά τη διάρκεια της πορείας σας;

Κανένα σκηνικό δεν μου έκοψε τα φτερά. Ποτέ. Πέρα από την ενδεχόμενη στενοχώρια και πίεση που μπορεί να νιώσεις από κάποια συνεργασία, πας παρακάτω. Αυτή η δουλειά είναι πολύ σκληρή. Ή αποφασίζεις ότι μένεις και προσπαθείς ή ότι δεν αντέχεις άλλο και κάποια στιγμή φεύγεις.

Ο παράγοντας τύχη τι ρόλο έπαιξε στη ζωή σας;

Πολύ μεγάλο ρόλο. Πιστεύω πολύ στην τύχη και λέω συχνά τη φράση «τους τολμηρούς η τύχη ευνοεί». Τύχη σημαίνει καλό timing. Να βρεθείς την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο μέρος με τους κατάλληλους ανθρώπους.

Γιατί κάποιοι άνθρωποι θέλουν να αποτινάξουν από πάνω τους ρόλους με τους οποίους έγιναν γνωστοί;

Εγώ δεν αρνήθηκα ποτέ αυτό που με έκανε γνωστή. Ίσα ίσα, ήταν και ένα από τα 10 καλύτερα σίριαλ της ελληνικής τηλεόρασης. Το βλέπω με μεγάλη συγκίνηση και τρυφερότητα. Την εποχή που γυριζόταν ο δεύτερος κύκλος από το σίριαλ «Δύο Ξένοι», εγώ έπαιζα και στην Επίδαυρο. Ήταν ευτυχία να μπορείς να συνδυάσεις κάτι πολύ ποιοτικό τηλεοπτικά και κάτι πολύ ποιοτικό θεατρικά. Δεν μπορώ να το απαρνηθώ. Το βλέπω με μεγάλη συγκίνηση και αίσθηση τρυφερότητας.

15 χρόνια χωρίς τον θρυλικό Μαρκορά και δεν θα μπορούσα να μη ρωτήσω μια «μαθήτριά» του για το πώς ήταν ως άνθρωπος ο Νίκος Σεργιανόπουλος.

Ήταν ευγενέστατος, γλυκύτατος και ο πιο gentleman συνεργάτης που θα μπορούσε να έχει κάποιος. Ένας επαγγελματίας που έδινε χώρο στους νέους και ήταν πάντα στην ώρα του. Μια εξαιρετική περίπτωση ανθρώπου και ηθοποιού. Είχε «φάει» πολύ θέατρο με το κουτάλι. Δεν ξέρω τί ακούγεται ή ακούστηκε για εκείνον ως φήμη και ούτε με αφορά. Ήταν άψογος στη δουλειά του.

Υπάρχει κάτι σε αυτή τη δουλειά που σας έχει πληγώσει;

Οι κακές συμπεριφορές που εγκλωβίζουν. Υπάρχουν σε όλα τα επαγγέλματα, όχι μόνο στο θέατρο. Δεν μπορώ να το εστιάσω εκεί. Αυτό που μπορώ να πω για το θέατρο, είναι ότι ο κόσμος δεν καταλαβαίνει πόσο κόπο και ψυχικό σκάψιμο πρέπει να κάνει κάθε ηθοποιός στον εαυτό του για να παίξει σε ένα έργο. Πρέπει πολλά πράγματα να μας αφορούν προσωπικά και με τη σωστή τεχνική να «σκάψουμε» στον εαυτό μας και να βρούμε κομμάτια που πρέπει να μεταφέρουμε στον ρόλο. Είναι σαν ακροβασία αυτό πάντα, πατάς σε τεντωμένο σχοινί.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που πήρατε μέσα από μια αποτυχία;

Ότι πρέπει να μπορείς να δεις την αλήθεια κατάματα. Να είσαι σε θέση να καταλάβεις τι θα μπορούσες να έχεις κάνει καλύτερα.

Έχετε δει ανθρώπους που ήταν ταλαντούχοι και δεν έκαναν την καριέρα που τους άξιζε;

Ναι αλλά όχι μόνο στο θέατρο. Σε πολλά επαγγέλματα συμβαίνει αυτό και σχετίζεται με πολλούς παράγοντες όπως ο ψυχισμός, η ιδιοσυγκρασία και η ψυχοσύνθεσή τους.

Είναι δίκαιο το θέατρο;

Δεν υπάρχει δίκαιο και άδικο. Το θέατρο είναι ένα κομμάτι της ζωής μας.

Σας έχει συμβεί ποτέ κάποια κακοποιητική συμπεριφορά;

Κακοποιητική συμπεριφορά που να είναι κακουργηματική πράξη, όχι. Αλλά λεκτική κακοποίηση σαφώς και έχω δεχθεί και εγώ και ο Δημήτρης και όλοι μας. Δεν αντέδρασα όπως θα ήθελα. Θα ήθελα να είχα αντιδράσει διαφορετικά.

Κυρία Σούμα, τι μήνυμα ενδυνάμωσης θα θέλατε να στείλετε σε όλες τις γυναίκες που σας διαβάζουν αυτή τη στιγμή;

Να μιλάνε. Γιατί έχω καταλάβει πως υπάρχουν πολλά «αυτιά, μάτια και αγκαλιές» έτοιμα να αγκαλιάσουν αγόρια και κορίτσια που έχουν υποστεί κακοποίηση. Πρέπει να σταματήσει ο φόβος.

Λίγα λόγια με τον σκηνοθέτη

https://www.instagram.com/p/CYGoovNKiTO

Έχοντας μια μακρά σπουδαία θεατρική διαδρομή ο ηθοποιός και σκηνοθέτης έχει αποφοιτήσει από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Τα πολλά του χιλιόμετρα στον χώρο είναι γνωστά, ωστόσο έγινε ιδιαιτέρως αγαπητός στο ευρύ κοινό μέσα από τον ρόλο του Κώστα στη σειρά «Σασμός». Φέτος είναι ο Στέλιος στη σειρά «Παγιδευμένοι» όμως επειδή η σπουδαία σκηνοθετική δεινότητα είναι το ζητούμενο σε αυτό το άρθρο θελήσαμε μέσα από λίγες αλλά κομβικές ερωτήσεις να καταλάβουμε το γιατί τώρα την «Έντα» και γιατί τη Τζούλη στον ρόλο.

Κύριε Γεωργαλά, γιατί επιλέξατε τη Τζούλη ως «Έντα»;

Γιατί θεωρώ ότι έχει τρομερές δυνατότητες σαν ηθοποιός και της πάει ο ρόλος γιατί έχει και μια ακόμη πλευρά. Πέρα από το ότι είναι ένας πολύ ευχάριστος και κοινωνικός άνθρωπος, έχει και μια σκοτεινή πλευρά, την οποία ήθελα να κάνω ένα πείραμα και να την πείσω να την βγάλει στην σκηνή. Η Τζούλη μπορεί να γίνει πολύ χειριστική και δεν αγαπά όσο θα έπρεπε τον εαυτό της. Είναι ειλικρινής και μπορεί αυτό να γίνει σκοτεινό κάποιες φορές. Γνωριζόμαστε σαν αδέρφια πια. Είναι πάρα πολύ δίκαιη και τρομερά ανεκτική. Επίσης, είναι ανασφαλής. Όταν ανεβαίνει στη σκηνή έχει άγχος αλλά έχει και δύναμη. Αυτό που φοβάται περισσότερο είναι ο εαυτός της γιατί μόνο αυτός μπορεί να τη σαμποτάρει.

Πόσο επίκαιρο είναι τελικά αυτό το έργο;

Είναι ένα τρομερά σύγχρονο έργο. Το έργο μιλά για τη ψυχοπάθεια του σύγχρονου κόσμου. Τη νεύρωση του καθενός μας. Μιλά για σχέσεις διαπλοκής. Καταλήγει να είναι ένα έργο πολιτικό. Μιλά για μια ανδροκρατία, που όλο και περισσότερο σφίγγει και παρενοχλεί.

Πώς είναι για έναν σκηνοθέτη να βλέπει ένα άδειο θέατρο;

Εγώ έχω ζήσει την παράσταση σε άδειο θέατρο και ήταν κάτι απίστευτα άσχημο. Αυτό που άξιζε, όμως, ήταν η εμπειρία συναναστροφής με τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Προσπάθησα να καταλάβω κάποιους παράγοντες που δεν πήγε καλά το έργο. Δεν θέλω να με καταβάλλει όμως αυτό. Πάνω από το θέατρο και από όλα, είναι η ζωή μας.

Μπορεί να γίνει κατά κάποιο τρόπο ρατσιστικό το θέατρο;

Ναι και όχι μόνο, για παράδειγμα, από ηλικιακή άποψη. Μπορεί να υπάρξει ρατσισμός και προς όσους κάνουν τηλεόραση.

Πιστεύετε ότι υπάρχει καλλιτεχνική παιδεία στην Ελλάδα;

Όχι. Το βλέπω και από παιδιά στα οποία κάνω μαθήματα και τα ετοιμάζω για να δώσουν σε δραματικές σχολές και δεν γνωρίζουν βασικά πράγματα. Αυτό είναι αδιανόητο.

Λίγα λόγια για το έργο

Μετά την ΜΗΔΕΙΑ του Ευριπίδη, η οποία παρουσιάστηκε στο ΜΠΑΓΚΕΙΟΝ, ο Δημήτρης Γεωργαλάς σκηνοθετεί την ΕΝΤΑ ΓΚΑΜΠΛΕΡ του Ίψεν. Οι παραστάσεις ξεκινούν στις 23 Φεβρουαρίου στο Bios.

Το έργο, ως ψυχόδραμα, είναι η γνωμάτευση της εποχής μας, της κατάχρησης των σχέσεων και της ψυχικής παθολογίας του σύγχρονου ανθρώπου. Πίσω από τα πρόσωπα διακρίνεις τα συμπτώματα ενός αξιακού συστήματος μέσα στο οποίο λειτουργούν μόνο χειριστικές και τοξικές σχέσεις. Πίσω από κάθε πρόσωπο διαφαίνεται ένα τερατώδες Υπερεγώ που συνθλίβει τον ψυχισμό του.

Η Έντα Γκάμπλερ λατρεύει την ομορφιά, υψώνει έναν καθρέφτη και μέσα σ’ αυτόν βλέπει την ασχήμια του εαυτού της, του σαρκοβόρου κόσμου που την περιβάλλει, της ύπαρξης που δεν της έχει μείνει κανένα ευγενές κίνητρο.

Η παράσταση σκιαγραφεί ψυχαναλυτικά τον άνθρωπο του σήμερα, που βουλιάζει σε μια διαστροφική πλήξη, που ό,τι κι αν έχει δεν είναι ποτέ αρκετό, την διαφθορά ως κυρίαρχο μέσο αλληλοεπιρροής και το συμφέρον, βασικό πυρήνα των σχέσεων. Η ηρωίδα είναι το θύμα μιας πατριαρχικής κοινωνίας, που απειλεί την ελευθερία της και στέκεται επικριτική και απειλητική απέναντί της. Η απάντησή της στον εγκλωβισμό, όσο κι αν είναι αυτοκαταστροφική, είναι και μια πράξη πολιτική, μια βίαιη ρήξη με το αδιέξοδο, ένας τρόπος να μας αφήσει άφωνους. Πιστεύω πως ο στόχος του Ίψεν είναι να μένουμε πάντα άφωνοι, γεμάτοι με τα ερωτηματικά μας. Οι απαντήσεις είναι προσωπική υπόθεση του καθενός.