Όταν η Τεχνητή Νοημοσύνη μάς ξεμπροστιάζει: Τι μένει απ’ τον άνθρωπο όταν του αφαιρέσεις τον μύθο;

Για αιώνες, θεωρούσαμε ότι ο ανθρώπινος νους είναι το ανώτερο εργαλείο του σύμπαντος. Βάλαμε τα συναισθήματα, την έμπνευση και τη διαίσθηση πάνω από τη λογική. Την ασάφεια την βαφτίσαμε σοφία, τα λάθη τα ντύσαμε με ποίηση. Ίσως γιατί αυτό μας βοήθησε να συνεχίσουμε –να ερμηνεύουμε τον κόσμο με τρόπο που να αντέχεται.

Σήμερα όμως, απέναντί μας στέκεται κάτι εντελώς καινούργιο: μια νοημοσύνη χωρίς συναίσθημα. Μια τεχνολογία που ούτε διστάζει, ούτε ξεχνά, ούτε παρηγορεί. Και ξαφνικά, αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε: Μήπως αυτό που ονομάζαμε ευφυΐα, ήταν απλώς ένας τρόπος να εξηγήσουμε όσα δεν καταλαβαίναμε; Μήπως αγαπήσαμε τις αδυναμίες μας, επειδή δεν είχαμε κάτι άλλο;

Όταν η Τεχνητή Νοημοσύνη μάς ξεγυμνώνει

Έχουμε περάσει αιώνες εξιδανικεύοντας τα όριά μας. Ονομάσαμε «τέχνη» την ιατρική, «ένστικτο» την ηγεσία και «εμπειρία» τη διαίσθηση ενός καλού δασκάλου. Όλες αυτές οι λέξεις μάς έδιναν δύναμη, μας βοηθούσαν να κινούμαστε μέσα στην αβεβαιότητα, σαν να ξέρουμε τι κάνουμε.

Όμως κάτω από αυτή την αυτοπεποίθηση, υπάρχει ένας μηχανισμός. Ένας τρόπος να τα «στρογγυλεύουμε»: να μαντεύουμε, να κάνουμε γενικεύσεις, να πλησιάζουμε αρκετά ώστε η υπόλοιπη ιστορία να καλύψει το κενό. Εκεί που λείπουν στοιχεία, βάζουμε την ανθρώπινη κρίση. Με τον καιρό, δεν το ανεχτήκαμε απλώς. Το κάναμε αρετή.

Αρχίσαμε να θεωρούμε πως όταν αυτοσχεδιάζουμε, γινόμαστε σοφοί. Όταν διστάζουμε, αποκτούμε βάθος. Όταν κάνουμε λάθος, λέμε πως «έχουμε χαρακτήρα».

Η ρομαντικοποίηση των αδυναμιών μας

Αν το σκεφτείς, συχνά χρησιμοποιούμε τη φαντασία για να διαχειριστούμε τις αδυναμίες μας. Δεν είναι εξαπάτηση, είναι άμυνα.

Ξεχνάμε κάτι; Το λέμε διαίσθηση.

Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε κάτι; Το λέμε βάθος.

Αποτυγχάνουμε; Το βαφτίζουμε «χαρακτήρα».

Έτσι φτιάξαμε έναν ολόκληρο ποιητικό τρόπο να μιλάμε για τον εαυτό μας. Όχι γιατί είμαστε αλαζόνες, αλλά γιατί χρειαζόμασταν έναν τρόπο να αντέχουμε την αβεβαιότητα.

Αυτό ισχύει ιδίως σε επαγγέλματα όπως η ιατρική, η λογοτεχνία, η ηγεσία, ακόμα και η ηθική. Εκεί όπου η τελειότητα δεν υπάρχει και τα πάντα είναι ρευστά. Εκεί, η ανάγκη να «γεμίσουμε τα κενά» μας έκανε δημιουργικούς. Και αυτό δεν είναι κακό -ήταν ο τρόπος μας να συνεχίσουμε.

Και ξαφνικά εμφανίζεται κάτι που δεν χρειάζεται όλα αυτά

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν λειτουργεί έτσι. Δεν διστάζει, δεν εξηγεί, δεν υπεκφεύγει. Δεν έχει συναισθήματα, δεν απολογείται. Απλώς κάνει τη δουλειά.

Και αυτό την κάνει να μοιάζει με κάτι ξένο. Κάτι που ταυτόχρονα μάς ξεπερνά και μάς προβληματίζει.

Σε αυτό το σημείο, συμβαίνει κάτι παράξενο: η ΤΝ δεν είναι απλώς «έξυπνη». Είναι κάτι άλλο. Ένα είδος ψυχρής λογικής, χωρίς νόημα, χωρίς συνείδηση. Δεν σκέφτεται όπως εμείς και δεν προσπαθεί καν.

Αλλά με την ακρίβειά της, μας δείχνει ποιοι πραγματικά είμαστε.

Αποκαλύπτοντας τους μύθους μας

Η ΤΝ δεν αποκαλύπτει μόνο τα όριά μας.

Αποκαλύπτει και τους μύθους που φτιάξαμε γύρω από αυτά:

Τον μύθο της διαίσθησης.

Τον μύθο της έμπνευσης.

Τον μύθο του «ταλέντου».

Τον μύθο του «έχω ένα προαίσθημα».

Αυτά μάς καθησύχαζαν. Μας βοηθούσαν να ζούμε με το γεγονός ότι δεν ξέραμε.

Τώρα, η ΤΝ μάς θυμίζει κάτι δυσάρεστο:

Ότι πολλές φορές, η σοφία μας ήταν αυτοσχεδιασμός.

Και η διαίσθηση, απλώς μια καλή αφήγηση για να αντέξουμε την αμφιβολία.

Όχι ανώτερη, απλώς διαφορετική

Δεν πρόκειται να υμνήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν είναι ανώτερη από τον άνθρωπο. Είναι παράλληλη.

Μοιάζει έξυπνη, αλλά δεν καταλαβαίνει τίποτα.

Μιλάει με ακρίβεια, αλλά δεν εννοεί.

Δίνει απαντήσεις, αλλά δεν γνωρίζει.

Και –ειρωνικά- κάνει κι αυτή λάθη. «Παραληρεί», μπερδεύει τα δεδομένα, αντιγράφει τις υπερβολές μας.

Η διαφορά; Εμείς τα βαφτίζουμε «βάθος». Αυτή, όχι.

Ο ανθρώπινος παράγοντας και το μεγάλο ψέμα του

Αυτό που λέμε «ανθρώπινος παράγοντας» δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τους επιστήμονες ή τους ειδικούς.

Είναι κάτι που επηρεάζει όλα όσα κάνουμε:

Πώς μαθαίνουμε

Πώς δουλεύουμε

Πώς δημιουργούμε

Πώς αποφασίζουμε

Ένα μικρό λάθος γίνεται «στυλ».

Ένα δισταγμό τον ονομάζουμε «υπογραφή».

Το περιθώριο σφάλματος το κάνουμε «ιδιοφυΐα».

Όμως η ΤΝ δεν κινείται σε περιθώρια. Και αυτή η συνάντηση με το «τέλειο» είναι όσο ψυχολογική, όσο και τεχνολογική.

Τι δεν μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη

Η ΤΝ δεν έχει φόβο. Δεν έχει αμφιβολίες.

Αλλά δεν έχει και συναίσθημα.

Δεν κάθεται σιωπηλά δίπλα σε κάποιον που πενθεί.

Δεν καταλαβαίνει το άρρητο.

Δεν μετανιώνει.

Δεν ξέρει τι σημαίνει να κάνεις λάθος και να πληγώσεις κάποιον.

Αυτό είναι ακόμα δικό μας.

Και αυτό έχει σημασία.

Οι ατέλειές μας δεν ήταν απλώς αδυναμίες, ήταν η πηγή της κατανόησης, της συμπόνιας και της αγάπης. Αυτά η ΤΝ μπορεί να τα μιμηθεί. Αλλά ποτέ να τα νιώσει.

Ίσως τελικά, πολλά απ’ όσα αποκαλούσαμε «τέχνη» ή «σοφία», να ήταν απλώς ευφυείς τρόποι να αντέξουμε το γεγονός ότι δεν ξέραμε.

Και αυτό δεν είναι κακό. Μας βοήθησε να επιβιώσουμε.

Αλλά τώρα, το ερώτημα αλλάζει:

Ποια είναι η θέση της ανθρώπινης νοημοσύνης σε έναν κόσμο όπου η έλλειψη αρχίζει να εξαφανίζεται;

Κι αν σταματήσουμε να έχουμε δικαιολογίες;

Αν αύριο η τεχνητή νοημοσύνη κάνει όλα τέλεια, ποιο ρόλο κρατάμε εμείς;

Αν δεν υπάρχει πια περιθώριο λάθους, ιστορίας ή συναισθήματος, τι απομένει από την ανθρώπινη εμπειρία;

Μπορεί να χάσουμε το αφήγημα, αλλά ίσως τότε καταλάβουμε καλύτερα τι είναι αληθινά δικό μας.

Το δικαίωμα να μην ξέρουμε.

Το θάρρος να αισθανόμαστε.

Η τέχνη να ζούμε ανάμεσα στα λάθη.

Αυτό, προς το παρόν, ούτε μπορεί να το μάθει ούτε να το υποδυθεί καμία μηχανή.