«Μαμά πότε πρέπει να κάνω σεξ»; Mία ερώτηση που συμβαίνει στην εφηβεία, έχει σωστή & λάθος απάντηση

Ήταν το «Adolescence» η καλύτερη, τηλεοπτική σειρά των τελευταίων χρόνων; H πρώτη μου αντίδραση είναι να πω «όχι». Είχε σεναριακές απλουστεύσεις, αντιμετώπιζε μονοδιάστατα καταστάσεις και είχε και μία σκηνοθετική προσέγγιση που μπορεί να μη σου περνούσε αδιάφορη αλλά δεν ήταν καθόλου βέβαιο πως θα σου άρεσε. Αυτό όμως που μπορείς να της «καταλογίσεις» εκατό τις εκατό είναι πως άνοιξε τον διάλογο γύρω από θέματα άρρηκτα συνδεδεμένα με την εφηβεία (σήμερα) και που κανείς δεν έδειχνε ότι θέλει να συζητήσει ή να δει να ζωντανεύουν στην οθόνη.

Και δεν μιλάω μόνο για την ενδοσχολική βία, την αποξένωση, την επιρροή των social media στην ψυχολογία του μέσου μαθητή Γυμνασίου, αλλά και για τη σεξουαλικότητα, τις ανασφάλειες που πηγάζουν από την εικόνα που βλέπει το παιδί στον καθρέπτη (ή στο feed του) και τον έρωτα. Η «πρώτη φορά» για έναν νεαρό ή μία νεαρή είναι σίγουρα ένα θέμα που προτιμάει να βιώνει και όχι να συζητάει, ακόμα και με τους φίλους του. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως δεν είναι και ένα θέμα που ο κάθε γονιός οφείλει να βάλει στο οικογενειακό τραπέζι χωρίς ταμπού και μισόλογα, μόνο με αληθινή διάθεση κατανόησης και αγάπη. Όταν, λοιπόν, μπούμε σε αυτό το κεφάλαιο γονεϊκότητας που έχει τίτλο «Πρέπει να μιλήσουμε για το σεξ», δεν χρειάζεται να νιώσουμε άβολο. Χρειάζεται μόνο να ρωτήσουμε την ειδικό, την Μαρίνα Μόσχα, και ύστερα θα έρθουν όλες οι απαντήσεις αβίαστα… σαν την ιδανική πρώτη φορά.

Είναι δύσκολο για έναν έφηβο να μπει στη διαδικασία να συζητήσει κάτι τέτοιο με τους γονείς του και πώς πρέπει να τον «οδηγήσουμε» εμείς προς την κατεύθυνση της ανοιχτής συζήτησης;

Ναι, συνήθως είναι αρκετά δύσκολο για έναν έφηβο να μιλήσει με τους γονείς του για θέματα γύρω από την σεξουαλικότητα, την ταυτότητα, τους προβληματισμούς του γενικότερα. Πόσο μάλλον, αν αυτοί οι προβληματισμοί οδηγούν σε εσωτερικές συγκρούσεις ή δυσκολίες να σχετιστεί. Αρκετά συχνά βλέπω στο γραφείο γονείς που θέλουν «να τρυπώσουν» στην ιδιωτική ζωή του εφήβου και αναρωτιούνται γιατί το έφηβο παιδί τους δεν τους ανοίγεται, δεν τους μιλάει. Κάποιοι από τους λόγους είναι οι παρακάτω:

• Ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η ανάγκη για αυτονομία και ανεξαρτησία, όπου οι γονείς κρατιούνται «έξω από την προσωπική ζωή».
• Ο έφηβος δεν θα νιώσει άνετα να μιλήσει για θέματα γύρω από την σεξουαλικότητα, εάν και εφόσον οι γονείς δεν έχουν φροντίσει στα προηγούμενα χρόνια να υπάρχει ένας εποικοδομητικός διάλογος ανάμεσά τους, χωρίς κριτική αλλά με αποδοχή. Αν δεν έχει ήδη λοιπόν γίνει κάτι τέτοιο, ντρέπεται αλλά νιώθει και αμήχανα, σκεπτόμενος ότι «δεν συζητάμε για αυτά τα θέματα».
• Ο έφηβος φοβάται οτι γονείς θα τον κρίνουν, θα είναι αυστηροί μαζί του, θα τον περιορίσουν ενδεχομένως, θα τον απορρίψουν ή θα τον τιμωρήσουν, κάτι που γίνεται ακόμα πιο έντονο όταν είναι επικριτικοί και πιο αυστηροί.
• Ο έφηβος πιστεύει ότι οι γονείς του «δεν θα τον καταλάβουν», λόγω διαφοράς ηλικίας, διαφορετικών αντιλήψεων, στερεοτύπων, πιο κλειστής στάσης απέναντι στη σεξουαλικότητα.

Πώς πρέπει να τον «οδηγήσουμε» εμείς προς την κατεύθυνση της ανοιχτής συζήτησης;

Όπως προανέφερα, χρειάζεται να έχει γίνει «δουλειά» στο επικοινωνιακό τα προηγούμενα χρόνια και να έχει αναπτυχθεί εμπιστοσύνη όχι μόνο από τον γονιό προς τον έφηβο αλλά και από τον έφηβο προς τον γονιό. Θυμηθείτε πώς ήσασταν εσείς στην ηλικία του; Μιλούσατε με τους γονείς σας για τα προσωπικά σας; Αν όχι, μήπως αναπαραγάγετε το ίδιο μοντέλο-αυτό που σας μεγάλωσαν εφόσον αυτό «διδαχτήκατε»; Για να «ανοιχτεί» το παιδί σας χρειάζεται να έχετε προετοιμάσει το έδαφος για να θέλει να το κάνει και να μπορεί να σας εμπιστευτεί, να σας νιώθει διαθέσιμους και μη επικριτικούς.

Ας δούμε κάποιους τρόπους:

• Σεβόμαστε τον χρόνο του και την διάθεσή του. Αν δεν είναι διαθέσιμος εκείνη την ώρα, δεν έχει χρόνο ή διάθεση να μιλήσει δεν θα πιέσουμε. Αντίθετα, χρειάζεται να φροντίσουμε ως γονείς να υπάρχει ένα καλό περιβάλλον, μία καλή ατμόσφαιρα όπου νιώθει ασφάλεια και αποδοχή. Αυτό με την σειρά του σημαίνει πως «δεν τον ανακρίνουμε», δεν τον κατακρίνουμε, δεν ειρωνευόμαστε, δεν κοροϊδεύουμε, δεν γινόμαστε χειριστικοί αλλά και δεν χρησιμοποιούμε βαρύγδουπες εκφράσεις, κινδυνολογίες ή δραματικές γενικότερα συμπεριφορές λόγω του άγχους που πιθανά νιώθουμε. Αντίθετα, τον διαβεβαιώνουμε ότι «είμαστε εδώ να τον ακούσουμε, οτιδήποτε και αν θέλει να μας πει», φτάνει να το κάνουμε και στην πράξη αυτό όμως. Δυστυχώς ακούω από γονείς ότι κάνουν αυτή την προσέγγιση αλλά στην πορεία αρχίζουν να κρίνουν, να φωνάζουν, να προσπαθούν να επιβάλλουν τις απόψεις τους, κλπ. Και μετά να αναρωτιούνται γιατί κλείστηκε το παιδί τους μετά από εκείνη τη συζήτηση που στο δικό τους μυαλό μπορεί να κύλησε «καλά».
• Προσέχουμε τον τρόπο διατύπωσης αλλά και τις ερωτήσεις μας. Είναι πολύ σημαντικό να νιώσει ο έφηβος ότι είμαστε εκεί με ενδιαφέρον και περιέργεια γύρω από τον ίδιο και όχι για να τον ανακρίνουμε, δίνοντάς του τον χρόνο που χρειάζεται και τον χώρο για να σκεφτεί και να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, όταν εκείνος θέλει, χωρίς πίεση, χωρίς ανάκριση, χωρίς βιασύνη, χωρίς να διακόπτουμε. Βοηθητικές ερωτήσεις όπως «Τι σκέφτεσαι; …πώς νιώθεις με αυτό; …τι θα ήθελες, τι πιστεύεις ότι θα σε βοηθούσε;» και όχι «Κάνε αυτό…, σκέψου έτσι…».
• Φέρνουμε δικά μας παραδείγματα μέσα από σκέψεις, συναισθήματα και εμπειρίες, χωρίς όμως τον «πνίξουμε» από την υπέρ πληροφόρηση, φτάσουμε στο σημείο να κάνουμε μονόλογο και τον κουράσουμε αλλά να νιώσει επίσης ότι του κάνουμε κήρυγμα ή προσπαθούμε να επιβάλλουμε τις απόψεις μας, πιο απλά ότι «δεν τον ακούμε». Αντίθετα, χρειάζεται να νιώσει ότι και εμείς είμαστε άνθρωποι, έχουμε ενδεχομένως παρόμοια βιώματα και είμαστε εκεί να μοιραστούμε και εμείς όπως και εκείνος κάποια θέματα από τη ζωή μας, όπως και ότι ίσως να είναι και για εμάς δύσκολο να μιλήσουμε μαζί του για αυτά αλλά είναι σημαντικό και για τις δύο πλευρές.
• Χρησιμοποιούμε οποιαδήποτε αφορμή για να μιλήσουμε, χωρίς όμως να εστιάσουμε σε εκείνον, όπως μια ταινία, μία κατάσταση, κάτι που ακούσαμε, κλπ.

Υπάρχουν θέματα «ταμπού» γύρω από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ανάμεσα σε έναν γονιό και ένα παιδί;

Ασφαλώς και υπάρχουν, τα στερεότυπα δυστυχώς «καλά κρατούν» ακόμα στις μέρες μας και όχι μόνο γύρω από την σεξουαλικότητα. Για παράδειγμα, ένα από τα πιο σημαντικά θεωρώ είναι ότι παρόλη την καλή και σωστή πληροφόρηση που υπάρχει μέσα από το διαδίκτυο, είναι πολλοί οι γονείς που πιστεύουν ότι σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σημαίνει ότι θα μάθει στα παιδιά να κάνουν σεξ και θα τα σπρώξει να ξεκινήσουν πολύ μικρά την σεξουαλική τους ζωή. Άλλοι θεωρούν το σεξ και οτιδήποτε γύρω από το σεξ «ανήθικο, κακό, ντροπιαστικό, κάτι που δεν συζητιέται», ενώ η σεξουαλική απόλαυση και η ηδονή είναι απαγορευμένα θέματα προς συζήτηση στην οικογένεια.

Είναι πολύ σημαντικό οι ίδιοι οι γονείς να αναγνωρίσουν, να συνειδητοποιήσουν τα δικά τους ταμπού, να τα επανεξετάσουν και γιατί όχι, να ζητήσουν και τη βοήθεια ειδικού ή εάν δυσκολεύονται, έτσι ώστε να μην τα μεταφέρουν στα παιδιά τους.

Πώς και πότε μιλάμε σε παιδιά μικρότερης ηλικίας για το σεξ;

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά στη νηπιακή ηλικία, όπου το παιδί μαθαίνει φυσικά όχι να κάνει σεξ αλλά:

• Να ονοματίζει τα μέλη του σώματός του με την επιστημονική τους ονομασία «πέος» «αιδοίο» και όχι «πουλάκι», «κουτάκι» κλπ. Ξέρετε, τα νήπια εύκολα μπορούν να δεχτούν την ονομασία όπως θα τους την δώσουμε. Άλλωστε, εμείς είμαστε εκείνοι μέσα από την ντροπή που μας οδηγεί στην συστολή να θεωρούμε ταμπού κάποια πράγματα.
• Μαθαίνει την αυτοπροστασία, την ιδιωτικότητα του σώματός του, τον «κανόνα του εσώρουχου», ότι δηλαδή «κανείς δεν με αγγίζει στην περιοχή αυτή και αν το κάνει θα τρέξω αμέσως μακριά και θα το πω στα άτομα που εμπιστεύομαι», όπως και την έννοια της συναίνεσης.
• «Πώς γεννιούνται τα μωρά;» η γνωστή ερώτηση που κάποιοι γονείς νιώθουν άνετα να απαντήσουν και άλλοι είτε λένε ψέματα είτε αλλάζουν κουβέντα. Είναι πολύ φυσικό το νήπιο να ρωτήσει από που στην ουσία προέρχεται και το ίδιο, σε μία προσπάθεια κατανόησης της ύπαρξής του και διεύρυνσης των γνώσεών του, μέσα από την ικανοποίηση της περιέργειας. Απαντήστε λοιπόν στην ερώτησή του με ειλικρίνεια και με λογάκια απλά που απευθύνονται στο ηλικιακό του επίπεδο. Μπορείτε επίσης να πάρετε παραμύθια που απαντούν στην συγκεκριμένη ερώτηση και αφού τα διαβάσετε μαζί και οι δύο γονείς, μετά να τα διαβάσετε ως ένα παραμυθάκι που γράφει αλήθειες όμως και με το μικρό σας.

Αυτό που χρειάζεται να έχουμε στο μυαλό είναι ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι διαδικασία, που σημαίνει ότι δεν φτάνουν μια-δυο κουβεντούλες αλλά πρόκειται για μία συνεχή διαδικασία που εξελίσσεται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού.

Οι γονείς πρέπει να είναι ανοιχτοί σε συζητήσεις γύρω από την ερωτική τους ζωή μέσα στο σπίτι ή αρκεί να μένουν σε κουβέντες περί αγάπης και συντροφικότητας;

Είναι όμορφο να νιώθουν τα παιδιά σας ότι είστε αγαπημένοι, να είστε τρυφεροί ο ένας προς τον άλλον, να σας βλέπουν αγκαλιασμένους, να δουν κάποια φιλιά και ας κάνουν αστείες γκριμάτσες ή να σας κοροϊδεύουν. Με αυτό τον τρόπο χτίζετε ένα όμορφο πρότυπο σχέσης, όπου πιθανά θα ακολουθήσουν στο μέλλον. Βέβαια, δεν φτάνουμε ποτέ στην υπερβολή, δεν προβάλουμε την σεξουαλική μας ζωή χωρίς να κρύβουμε όμως ότι έχουμε σεξουαλική ζωή.

Μέσα από εμάς, τα παιδιάς μας «διδάσκονται» την συντροφικότητα, την έκφρασή της, την οικειότητα, τα χάδια, τις αγκαλιές, τα φιλιά, την τρυφερότητα, το πάθος και τον πόθο αλλά και τον σεβασμό προς την σωματική επαφή ως κάτι πολύ όμορφο με τον άνθρωπο που έχουμε επιλέξει και μας έχει επιλέξει. Διαφορετικά, ενισχύουμε ταμπού και στερεότυπα, δαιμονοποιούμε την σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό, περνώντας αρνητικά μηνύματα για το σεξ.

Το πρότυπο της μητέρας μπορεί να επηρεάσει τη μετέπειτα ερωτική ζωή ενός ανθρώπου;

Η μητέρα είναι ο πρώτος άνθρωπος που το βρέφος σχετίζεται ως προς την κάλυψη των αναγκών του αλλά και που αναπτύσσει σύμφωνα με τη Θεωρία Δεσμού (Attachment Theory), την εγγύτητα, την ασφάλεια, την «ασφαλή του βάση», μέσα από την φροντίδα, την τήρηση των ορίων αλλά και τη γυναικεία παρουσία. Μαζί με τον πατέρα αποτελούν πρότυπο σχέσης. Πόσες γυναίκες σήμερα με προβλήματα γύρω από την σεξουαλικότητά τους έχουν μεγαλώσει από μητέρες απορριπτικές που έχουν ενοχοποιήσει το γυναικείο σώμα και την σεξουαλικότητα, περνώντας ντροπιαστικά μηνύματα που η κόρη εσωτερικεύει; Και πόσες μητέρες αντίθετα έχουν ενισχύσει την εικόνα της κόρης, βοηθώντας την να αναπτύξει μία θετική εικόνα εαυτού αλλά και γύρω από τη σεξουαλικότητά της.

Ο ρόλος μας ως μητέρες επηρεάζει τη σεξουαλική μας ταυτότητα και αν ναι, πώς μπορούμε να το ελέγξουμε;

Ναι, είναι γεγονός ότι πολλές γυναίκες όταν γίνονται μητέρες παγιδεύονται στον ρόλο της «μητέρας-τροφού», χάνοντας τη σεξουαλικότητά τους ή θεωρώντας ότι «τώρα πια δεν αρμόζει». Ασφαλώς, υπάρχει τον πρώτο διάστημα μετά τον τοκετό η σωματική κούραση αλλά και η επίδραση των ορμονών οι οποίες ακόμα δεν έχουν επανέλθει. Αν προσθέσουμε και τα παραπάνω κιλά, αντιλαμβανόμαστε πώς νιώθει… Παρόλα αυτά, πρόκειται για μία φάση, όπου μητέρα δεν πρέπει να ξεχνά ότι εξακολουθεί και είναι και γυναίκα και σύντροφος και σύζυγος αλλά και ερωμένη. Δεν ξεχνάμε ότι είμαστε και γυναίκες, όχι μόνο μητέρες. Για αυτό ακριβώς είναι ακόμα περισσότερο απαραίτητη η φροντίδα εαυτού αλλά και η σωματική και ψυχοσυναισθηματική επαφή με τον σύντροφο, τον οποίο χρειάζεται «να τον αφήσει να είναι δίπλα» αλλά και να του ζητήσει βοήθεια όταν την χρειάζεται.

Η κατανόηση για το σεξ και την ερωτική επιθυμία είναι κάτι έμφυτο ή καλλιεργείται στο πλαίσιο της οικογένειας;

Όπως όλα τα είδη πάνω στη γη, έτσι και ο άνθρωπος είναι από τη φύση εξοπλισμένος με το σεξουαλικό ένστικτο, το οποίο στη βιολογία αναφέρεται στην έμφυτη, βιολογικά καθορισμένη τάση των οργανισμών να αναζητούν σεξουαλική επαφή, με σκοπό τη διαιώνιση του είδους. Έτσι από τη μία βιολογικά η σεξουαλική επιθυμία είναι έμφυτη, από την άλλη όμως, το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει, επηρεάζει τον τρόπο που το άτομο θα βιώσει και θα εκφράσει την σεξουαλικότητά του. Συνεπώς, είναι συνδυασμός παραγόντων, όπου δίνεται από τη φύση, το περιβάλλον-η οικογένεια-μέσα στην οποία μεγαλώνει θα καθορίσει το αν θα σέβεται τον εαυτό και το σώμα του, η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση, όπως και το αν θα έχει μία αμυντική/ενοχική/αποφευκτική – για παράδειγμα - σχέση με το σώμα και τη σεξουαλικότητά του.

Ειδικά στα κορίτσια παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια –με την άνοδο των social media– ένα εξτρά άγχος για το σώμα και την εικόνα τους. Αυτή η «αγωνία της τελειότητας» μπορεί να επηρεάσει τη σεξουαλική τους ζωή;

Δυστυχώς ναι, καθώς σημασία έχει το πώς νιώθω με τον εαυτό μου, πόσο τον αποδέχομαι και όχι «πρέπει να είμαι… για να είμαι αποδεκτή». Σήμερα αυτό που βλέπουμε έντονα είναι μία «αγωνία της τελειότητας». Λογικό θα σκεφτείτε εφόσον τα κορίτσια σήμερα αυτοπροσδιορίζονται μέσα από την δική τους αναζήτηση της «τέλειας εικόνας», έχοντας αντίκτυπο στην ζωή τους και στο τρόπο που αντιλαμβάνονται την σεξουαλικότητα. Τα social media προωθούν ακριβώς αυτό: πρότυπα τελειότητας μέσα από φίλτρα και παρεμβάσεις με ενέσιμα, αψεγάδιαστο δέρμα, «αναλογίες Instagram», όπως χαρακτηρίζονται. Αν παρατηρήσετε γύρω σας, τα κορίτσια σήμερα είναι σχεδόν όλα ίδια, προβάλλοντας τα «προσόντα τους», ώστε να νιώσουν επιθυμητά, ελκυστικά, εν δυνάμει «σεξουαλικά διαθέσιμα». Το σώμα βιώνεται ως αντικείμενο υπό παρατήρηση μέσα από ένα κλίμα σύγκρισης, με τα κλικς να χαρακτηρίζουν την στιγμιαία αποδοχή ή απόρριψη. Αποτέλεσμα το σεξ πολλές φορές να είναι τρόπος επιβεβαίωσης ή αποδοχής, χωρίς ευχαρίστηση καθώς αποσπάται η προσοχή στο «πώς φαίνομαι» και όχι στο «να αισθανθώ», αρκετές φορές χωρίς ικανοποίηση, με άγχος επίδοσης, αποφυγή σεξουαλικής εγγύτητας, πιθανή αποστροφή ή απόσυρση από τη σεξουαλικότητα.

«Μαμά, τι είναι το σεξ;» Ποια είναι η ιδανική τοποθέτηση από μέρους μας;

Όπως προανέφερα, πρόκειται για μια ερώτηση που το παιδί ζητά απάντηση ώστε να κατανοήσει βαθύτερα την ύπαρξή του. Ας αδράξουμε την ευκαιρία λοιπόν και να απαντήσουμε ειλικρινά με απλά λόγια κατάλληλα για το ηλικιακό του επίπεδο. Μπορεί να νιώσουμε άβολα, είναι όμως δικό μας θέμα αυτό, για το μικρό μας είναι απλά μία ερώτηση, χωρίς υπονοούμενα και πονηριά.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε στα μικρά παιδιά (νήπια) και το βάζω ως παράδειγμα, για να δούμε το νόημα, τώρα το πώς ακριβώς θα το πει ο καθένας εξαρτάται από εκείνον:
«Το σεξ είναι κάτι που κάνουν οι μεγάλοι, ένας τρόπος να εκφράσουν την αγάπη τους δύο άνθρωποι, όπως εμείς οι γονείς σου. Αγκαλιαζόμαστε, τα σώματά μας έρχονται πολύ κοντά σαν να αγκαλιάζονται και εκείνα. Είναι κάτι όμορφο και τρυφερό και κάπως έτσι κάποιες φορές γίνονται και τα μωρά. Θα πούμε περισσότερα όταν μεγαλώσεις λίγο».

Στα μεγαλύτερα παιδιά (δημοτικό) αν και μπορεί να δοθεί μία πιο σαφής απάντηση, ακόμα δεν χρειάζονται όλες οι λεπτομέρειες στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.

«Το σεξ είναι μια πράξη που κάνουμε εμείς οι μεγάλοι όταν αγαπιόμαστε και ερχόμαστε πολύ κοντά με το σώμα, το μυαλό αλλά και την καρδιά μας. Είναι κάτι όμορφο και ευχάριστο, χρειάζεται όμως να γίνεται με σεβασμό, συναίνεση και όταν είμαστε έτοιμοι. Με το σεξ μία γυναίκα επίσης μπορεί να μείνει έγκυος».

Δεν αναφέρομαι στις μεγαλύτερές ηλικίες εφόσον όπως είπαμε, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινάει από την νηπιακή ηλικία, άρα θα πρέπει ήδη εδώ και χρόνια να έχουμε μιλήσει με τα παιδιά μας για το σεξ.

Υπάρχουν βιβλία, ταινίες, καλλιτεχνικά ερεθίσματα που εσείς θα προτείνατε να δείξουμε σε έναν έφηβο ώστε να του καλλιεργηθεί μία ρεαλιστική εικόνα για τη σεξουαλική επιθυμία και δράση;

Μία καλή ευκαιρία είναι η σειρά «Εφηβεία» (Adolescence) που έχει γίνει και μεγάλη συζήτηση γύρω από αυτήν, καθώς θίγει σύγχρονα θέματα ενός εφήβου. Η σειρά επίσης «Sex Education», «Το Ημερολόγιο μιας Έφηβης» και άλλες σειρές ή ταινίες που μπορεί να βρείτε και εσείς.

Επίσης, ένα καλό δώρο για το έφηβο παιδί σας είναι το βιβλίο «Για σένα έφηβε» που είχαμε γράψει στο Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας του Θάνου Ασκητή, που απαντάει σε εφηβικά ερωτήματα όπως: Τι σημαίνει είμαι έφηβος; (βιολογικές και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές), η σεξουαλικότητά μου, οι σχέσεις μου, οι φίλοι μου, οι γονείς μου, παθολογία στην εφηβεία, κλπ.

Ευχαριστούμε τη Μαρίνα Μόσχα, Ψυχολόγο, MA Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας
https://marinamoscha.wordpress.com
https://www.facebook.com/marinamoscha

ΟΙ ΑΒΟΛΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ: ΔΕΣ ΟΛΟ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΔΩ