Μικροπλαστικά και υγεία: Μια αόρατη απειλή που κατοικεί στο σώμα μας

Πλέον, είναι ευρέως γνωστό: τα μικροπλαστικά έχουν διεισδύσει στις πιο απομακρυσμένες γωνιές των ωκεανών, στον αέρα που αναπνέουμε, και σχεδόν σε κάθε όργανο του ανθρώπινου σώματος. Ακόμη και τα νεογέννητα μωρά γεννιούνται ήδη «προμολυσμένα», εξαιτίας της παρουσίας μικροπλαστικών στον πλακούντα της μητέρας τους. Αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια πλαστικού (με διάμετρο μικρότερη των πέντε χιλιοστών) όχι μόνο καταστρέφουν το περιβάλλον, αλλά επηρεάζουν σοβαρά και την υγεία μας -πιθανότατα περισσότερο απ’ όσο κατανοούμε σήμερα.

Τι δείχνει η έρευνα;

Τα μικροπλαστικά είναι αρκετά μικρά ώστε να παρακάμπτουν τους βιολογικούς φραγμούς και τα φίλτρα του οργανισμού που μας προστατεύουν από βλαβερές ουσίες. Επειδή το σώμα δεν μπορεί να τα διασπάσει, ενδέχεται να συμβάλλουν ή και να προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας. Οι επιστήμονες υποπτεύονται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού, στειρότητας, πεπτικών και αναπνευστικών προβλημάτων, και πιθανώς καρκίνου του παχέος εντέρου και των πνευμόνων.

Μια πρόσφατη μελέτη στο Nature Medicine υποδεικνύει ότι τα μικροπλαστικά ίσως επηρεάζουν και τον εγκέφαλο. Εξετάζοντας δείγματα ιστών από αποβιώσαντες, οι ερευνητές βρήκαν ότι η συγκέντρωση μικρο- και νανοπλαστικών στον εγκέφαλο ήταν 7 έως 30 φορές μεγαλύτερη σε σύγκριση με άλλα όργανα (όπως το ήπαρ ή τα νεφρά). Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι οι εγκέφαλοι ατόμων με διάγνωση άνοιας περιείχαν έως και 10 φορές περισσότερα μικροπλαστικά από εκείνους χωρίς τη νόσο.

Πόσο επικίνδυνα είναι λοιπόν τα μικροπλαστικά για την υγεία μας; Και τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε την έκθεσή μας;

Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, απευθυνθήκαμε σε ειδικούς και εξετάσαμε εις βάθος τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα.

Μικροπλαστικά και οργανισμός

Από το 2019, ο μέσος Αμερικανός καταναλώνει περίπου 39.000 έως 52.000 μικροπλαστικά σωματίδια τον χρόνο. Δεν γνωρίζουμε ακόμη το πλήρες εύρος των συνεπειών στην υγεία, αλλά είναι σαφές πως πρόκειται για σοβαρό πρόβλημα.

«Αυτά τα πλαστικά θραύσματα καταλήγουν στο ανθρώπινο σώμα — στο αίμα, στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στο ήπαρ, ακόμη και στον πλακούντα και το μητρικό γάλα», λέει η Judith Enck, πρώην διοικητικό στέλεχος της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) και ιδρύτρια της οργάνωσης Beyond Plastics. «Αφού διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, δεν υπάρχει άλλο μέρος του σώματος στο οποίο να μεταναστεύσουν».

Έρευνες σε θηλαστικά δείχνουν ότι τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά απορροφούν και μεταφέρουν βλαβερές ουσίες, όπως φθαλικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα και άλλα χημικά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή πλαστικού. Όλες αυτές είναι γνωστό ότι διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα — το δίκτυο που ρυθμίζει τις ορμόνες. Η διαταραχή αυτή μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα και τα αναπαραγωγικά όργανα. Επιπλέον, το 2024, η Tracey Woodruff (PhD, MPH), καθηγήτρια αναπαραγωγικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Σαν Φρανσίσκο, δημοσίευσε μια συστηματική ανασκόπηση που έδειξε ότι τα μικροπλαστικά αυξάνουν τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες -δύο παράγοντες που σχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση καρκίνου.

Δεν γνωρίζουμε ακόμη πόσο επικίνδυνα είναι τα μικροπλαστικά συγκριτικά με άλλες γνωστές καρκινογόνες ουσίες. Όμως, σύμφωνα με την Woodruff, τα μικροπλαστικά έχουν το ίδιο μέγεθος με τα αιωρούμενα σωματίδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τα οποία η EPA ρυθμίζει αυστηρά ακριβώς λόγω του κινδύνου να εισχωρήσουν βαθιά στους πνεύμονες και στο αίμα.

Πώς εισέρχονται τα μικροπλαστικά στο σώμα

Τα μικροπλαστικά εισχωρούν στον οργανισμό μας με κάθε πιθανό τρόπο: μέσω του φαγητού, του νερού, του αέρα και της επαφής με επιφάνειες. Οι κύριες πηγές είναι το εμφιαλωμένο νερό, τα φαγητά που ζεσταίνονται σε πλαστικά σκεύη και τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα. Ακόμα και όσοι αποφεύγουν συνειδητά το πλαστικό δεν ξεφεύγουν τελείως. «Η πραγματικότητα είναι ότι όλοι εκτιθέμεθα», λέει η Woodruff. «Ακόμα κι αν ο κίνδυνος είναι μικρός, η έκθεση είναι καθολική».

Επιπλέον, εισπνέουμε μεγάλες ποσότητες μικροπλαστικών από τον αέρα και τα απορροφούμε μέσω του δέρματος από ρούχα, προϊόντα περιποίησης, χώμα και ατμόσφαιρα. Η θερμότητα κάνει το πλαστικό ακόμη πιο τοξικό, καθώς αυξάνει τη διαρροή σωματιδίων.

Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμη και τα BPA-free πλαστικά ενδέχεται να περιέχουν τοξικές χημικές «αντίστοιχες» του BPA. Σύμφωνα με την Woodruff, χρησιμοποιούνται πάνω από 16.000 χημικά στο πλαστικό και τα περισσότερα παραμένουν ανεξερεύνητα ως προς την επικινδυνότητά τους.

Η αυξανόμενη έκθεση

Η ίδια μελέτη του 2025 που συνέδεσε τα μικροπλαστικά με την άνοια αποκάλυψε και κάτι ακόμη: όσοι πέθαναν το 2024 είχαν κατά 50% περισσότερα μικροπλαστικά στους ιστούς τους σε σχέση με όσους απεβίωσαν το 2016. Η εξήγηση; Η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2008.

Καθώς η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων χάνει έδαφος από τις ανανεώσιμες πηγές, στράφηκε στην αύξηση παραγωγής πλαστικού για να αντισταθμίσει τα κέρδη. Το αποτέλεσμα: περισσότερα μικροπλαστικά στο περιβάλλον, στον αέρα, στα προϊόντα, και τελικά στο σώμα μας. Και το πιο ανησυχητικό; Η παραγωγή πλαστικού αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2060.

Πώς να μειώσεις την έκθεσή σου

Αντί να σε καταβάλει ο φόβος, επικεντρώσου στο τι μπορείς να κάνεις. Κάθε αλλαγή μετράει -και για την υγεία σου, αλλά και για τη συλλογική κατεύθυνση της κατανάλωσης.

1. Στήριξε τη νομοθετική αλλαγή.
   Ψήφισε υπέρ νόμων που περιορίζουν ή απαγορεύουν την παραγωγή πλαστικού. Ιστορικά, κάθε φορά που εφαρμόζονται απαγορεύσεις (π.χ. σε μόλυβδο, φθαλικές ενώσεις, επιβραδυντικά φλόγας), τα επίπεδα έκθεσης στον πληθυσμό μειώνονται δραστικά.
2. Προτίμησε φυσικά υφάσματα.
   Τα ρούχα ευθύνονται για το 35% των πρωτογενών μικροπλαστικών. Ειδικά τα αθλητικά ή τα φτιαγμένα από ανακυκλωμένο πλαστικό απελευθερώνουν περισσότερα σωματίδια. Επίλεξε βαμβάκι, λινό, μαλλί, μετάξι ή κάνναβη όσο πιο συχνά μπορείς.
3. Χρησιμοποίησε καθαριστή αέρα με φίλτρο HEPA.
   Αφαίρεσε τα σωματίδια από τον αέρα του σπιτιού σου με συχνό σκούπισμα και χρήση φίλτρων υψηλής απόδοσης.
4. Μην αφήνεις τα προϊόντα περιποίησης στον ήλιο.
   Η ζέστη διασπά το πλαστικό των συσκευασιών, απελευθερώνοντας περισσότερα σωματίδια. Φύλαξέ τα σε δροσερό, σκιερό μέρος.
5. Επίλεξε τσάι χύμα.
   Τα σακουλάκια περιέχουν ή απελευθερώνουν πλαστικά σωματίδια με τη θερμότητα. Προτίμησε χύμα τσάι και μεταλλικό φίλτρο.
6. Ψώνισε από αγορές παραγωγών.
   Λιγότερες συσκευασίες, πιο φρέσκα τρόφιμα, λιγότερα μικροπλαστικά. Τοπικά και εποχικά προϊόντα είναι πάντα καλύτερη επιλογή.
7. Αντικατάστησε τα πλαστικά στην κουζίνα.
   Πες «όχι» σε αντικολλητικά τηγάνια, πλαστικές κουτάλες και σφουγγάρια. Επίλεξε ανοξείδωτο ατσάλι, γυαλί, κεραμικά ή φυσικές ίνες.

Να θυμάσαι

Η παρουσία μικροπλαστικών στο σώμα μας δεν είναι απλώς μια περιβαλλοντική τραγωδία -είναι μια υπενθύμιση ότι τίποτα δεν μένει έξω από εμάς. Καταναλώνουμε, αναπνέουμε, φοράμε και αγγίζουμε έναν κόσμο που έχουμε πλάσει με τρόπο τοξικό, και αυτός ο κόσμος επιστρέφει μέσα μας, κυριολεκτικά. Μα δεν είμαστε ανίσχυρες. Η γνώση είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή. Κι από τη στιγμή που βλέπεις καθαρά, έχεις και την ευθύνη -όχι μόνο για το σώμα σου, αλλά και για τον τρόπο που το μέλλον θα κατοικηθεί. Ξεκίνα από το μικρό: ένα ύφασμα, ένα φίλτρο, μια επιλογή χωρίς πλαστικό. Και σιγά-σιγά, όσα φαντάζουν αόρατα θα αρχίσουν να έχουν φωνή. Τη δική σου.