Ο River Phoenix ήταν το απόλυτο είδωλο της Gen X που όμως δεν πρόλαβε να ζήσει. Σήμερα θα ήταν 55

Υπάρχουν πρόσωπα που γρήγορα. Όχι από στάση ζωής, αλλά από εκείνο το αθώο-επικίνδυνο μείγμα ελευθερίας και βαρύτητας που μόνο κάτι σπάνιοι άνθρωποι κουβαλούν. Ο River Phoenix ήταν ακριβώς αυτό. Ένας νεαρός με βλέμμα που έλεγε την αλήθεια πριν ακόμη προλάβει να τη σκεφτεί, ένα παιδί της Gen X που κουβαλούσε την υπόσχεση και το τίμημα. Αν έσβηνες τον ήχο από τις ταινίες του, θα άκουγες πάλι κάτι να «φωνάζει» δυνατά. Τον ήχο της σιωπής της ευαισθησίας του και την αμηχανία ενός έντιμου νέου μέσα σε μια βιομηχανία που προτιμά τα κατορθώματα από τους ανθρώπους.

Γεννημένος σαν σήμερα στις 23 Αυγούστου 1970, σήμερα θα έκλεινε τα 55

Το βιογραφικό του θυμίζει εκείνες τις παλιές αμερικανικές λεωφόρους που δεν τελειώνουν σε κάποια πόλη αλλά σε έναν ορίζοντα. Περιπλάνηση, αυτοσχέδιο σχολείο ζωής, μουσική στο πεζοδρόμιο, μια οικογένεια που άλλαζε τόπους και ονόματα σαν να προσπαθούσε να ξαναβαφτίσει τον κόσμο. Οι γονείς του βρέθηκαν στους Children of God, μια αίρεση που διαφήμιζε την αγάπη κι έμοιαζε με θρησκεία-σκηνικό: πολλή ρητορεία, πολλά σύνορα που δεν έπρεπε να υπάρχουν. Το επώνυμο από Bottom έγινε Phoenix ως υπόσχεση αναγέννησης.

Δεν είναι τυχαίο που η πρώτη του μεγάλη αντίσταση ήρθε ως παιδί σε μια ιστορία ενηλικίωσης. Στο Stand by Me ήταν ο Chris Chambers που κουβαλούσε ήδη το βάρος μιας ηθικής που οι μεγάλοι πέταξαν στα σκουπίδια. Εκείνο το βλέμμα που έλεγε «μην με λυπάσαι, πίστεψέ με» έγινε η υπογραφή του. Σε μια Αμερική που φορούσε ακόμη τη μάσκα του ’80, o River ήταν το αγόρι που έβγαζε τη μάσκα και σου την έδινε πίσω. Στο The Mosquito Coast δίπλα στον Harrison Ford, ένιωθες πως ο γιος καταλαβαίνει το σκοτάδι του πατέρα καλύτερα από τον ίδιο τον πατέρα. Στο Indiana Jones and the Last Crusade ως νεαρός Indy ανέβασε τον πήχη του franchise χωρίς μιμήσεις.

Το 1988, στο Running on Empty, έφτασε στον πυρήνα. Ένα αγόρι που ζει με συνεχή διαφυγή και θέλει να σταματήσει να τρέχει. Εκεί πήρε την οσκαρική υποψηφιότητα, κι εκεί κατάλαβες πόσο σπάνιο είναι να βλέπεις έναν νεαρό ηθοποιό που δεν κυνηγά την αποδοχή αλλά την ακρίβεια. Αυτό που θα παραδεχθούν όλοι για εκείνον είναι ότι δεν έκανε καριέρα με το «πώς θα φανώ», αλλά με το «πώς θα ειπωθεί το σωστό». Την ίδια στιγμή, έξω από τα πλατό, υπήρχε η μπάντα Aleka’s Attic, υπήρχε η χορτοφαγία, υπήρχε μια πρώιμη οικολογική συνείδηση που σήμερα θα την αποκαλούσαμε activism με ουσία, χωρίς φανφάρες, χωρίς τσιτάτα, χωρίς την άνεση της εποχής των social. Είχες την εντύπωση πως αν δεν υπήρχαν κάμερες, θα έμενε ο ίδιος. Και αυτό, ακριβώς αυτό, είναι που δεν συγχωρεί εύκολα το σύστημα: ένα αγόρι που δεν θέλει να γίνει προϊόν.

Έπειτα ήρθε το My Own Private Idaho (1991). Εκεί, ο River Phoenix βούτηξε σε κάτι που το Χόλιγουντ συνήθως περιγράφει από απόσταση: επιθυμία, αξιοπρέπεια, ευαλωτότητα, φτώχεια, φιλία, οικογένεια χωρίς DNA.

Ο Mike Waters, ο νεαρός που ναρκοληπτεί, είναι ένας Άμλετ των πεζοδρομίων. Δεν παρακαλεί για οίκτο, ζητάει χώρο. Και δίπλα του, ο Keanu Reeves. Ο φίλος, ο σκηνικός συνεπιβάτης, αυτός που ο River μπορούσε να τον κοιτάξει στα μάτια και να μην ντραπεί για τίποτα. Το σινεμά κάνει κάτι σπάνιο εκεί δεν παίζει «ταυτότητες», παίζει ανθρώπους.

Ο River Phoenix πήρε το βραβείο στη Βενετία γιατί έδειξε πως η αντρική ευαλωτότητα μπορεί να είναι άγρια και καθαρή ταυτόχρονα, χωρίς να χάνει την τρυφερότητα. Με τον Reeves τους ένωνε ένα σπάνιο είδος εμπιστοσύνης, της παλιάς σχολής. Το μοιράζομαι, δεν εκθέτω. Στον κόσμο που θα ερχόταν λίγα χρόνια μετά, αυτό το είδος φιλίας θα θεωρούνταν σχεδόν εξωτικό.

Η φιλία με τον Keanu Reeves αξίζει να μένει έξω από τα κουτσομπολιά. Γιατί για χρόνια ήταν ακριβώς αυτό: φιλία. Δύο νέοι άντρες που πάλευαν με το ίδιο τέρας (τη φήμη) με εντελώς διαφορετικά όπλα. Ο Keanu, λιγομίλητος, σχεδόν απολογητικά ευγενής, ο River, διαφανής με τρόπο που φοβίζει.

Θα ήταν εύκολο να γράψεις πως ήταν ο νέος James Dean, αλλά αυτό θα ήταν τεμπελιά. Ο Dean ήταν έκρηξη εντροπίας: ο ορισμός του live fast, die young. Ο Phoenix, πιο κοντά στον Heath Ledger, είχε λιγότερη επίδειξη και περισσότερη ησυχία. Θύμιζε Jim Morrison όχι γιατί λατρεύτηκε, αλλά γιατί άκουγε τους εσωτερικούς ήχους μέχρι να γίνουν θόρυβος. Θα μπορούσες να τον φέρεις δίπλα στην Amy Winehouse μόνο σε ένα σημείο. Στην αίσθηση ότι το ταλέντο τους ήταν τόσο ευθύ που γινόταν επικίνδυνο για τους ίδιους. Και στην ίδια στιγμή, ήταν άλλος: δεν είχε την κυνική αυτοειρωνεία της εποχής του, είχε το αίσθημα ότι κάτι οφείλουμε, στη φύση, στα ζώα, στους ανθρώπους που δεν μετράνε στα στατιστικά.

Και μετά, η νύχτα που έγινε μύθος με τον χειρότερο τρόπο. 31 Οκτωβρίου 1993, έξω από το Viper Room του Johnny Depp στη Sunset

Η αδελφή του, ο αδελφός του, η κοπέλα του στον ίδιο χώρο και ο River καταρρέει στο πεζοδρόμιο. Κλήση στο 911. Λίγο αργότερα, το νοσοκομείο. Αιτία; Ο θανατηφόρος συνδυασμός κοκαΐνης και μορφίνης, ένα speedball που έκοψε το νήμα μιας σύντομης ζωής. Θα ειπωθούν πολλά, θα γραφτούν περισσότερα, θα εφευρεθούν «λεπτομέρειες» από ανθρώπους που δεν αντέχουν τη σιωπή της απώλειας χωρίς κουτσομπολιό.

Το live fast die young είναι σύνθημα σε μπλούζες, όχι φροντιστήριο ζωής. Όσοι το έζησαν (και πέθαναν) δεν το επέλεξαν σαν lifestyle, το πλήρωσαν σαν ατύχημα της ευαισθησίας τους σε λάθος χρόνο, λάθος τόπο, λάθος συνθήκες. Το sex, drugs & rock ’n’ roll είναι για αφίσες. Οι άνθρωποι πίσω από τις αφίσες θέλουν απλώς να ανασάνουν χωρίς να γίνουν πρωτοσέλιδο. Κι εκεί είναι το πρόβλημα: όταν αδυνατείς να προστατεύσεις την ευαλωτότητά σου, ο κόσμος τη βαφτίζει «μύθο» και την πουλάει.

Ο Joaquin Phoenix, ο μικρός αδελφός, θα σήκωνε μετά από χρόνια το Όσκαρ για τον Joker και θα έλεγε φράσεις που δεν ανήκαν στον θρίαμβο αλλά σε μια παλιά, οικογενειακή υπόσχεση

Θα θύμιζε σε όλους ότι η καλοσύνη είναι δράση, όχι pose. Εκείνο το βράδυ, η αίσθηση ότι η σκιά του River βαραίνει όχι σαν κατάρα αλλά σαν αξίωμα ήταν παντού. Και είναι παράδοξο πώς μια τελετή που λειτουργεί σαν εμποροπανήγυρη της αναγνώρισης, μπόρεσε για λίγα λεπτά να γίνει οικογενειακή στιγμή, σχεδόν ιδιωτική. Αν έπρεπε να βάλεις τίτλο σε αυτό το άυλο οικογενειακό κεφάλαιο, θα ήταν «Καμία νίκη δεν επιστρέφει τον χρόνο αλλά μπορεί να τον σεβαστεί».

Αν η Gen X είχε εικόνα-σύμβολο, δεν ήταν τα καρό πουκάμισα και τα Doc Martens αλλά η ίδια εικόνα του River. Μια γενιά που μεγάλωσε με τηλεοράσεις, κυνισμό και λίγο κενό στον αέρα, βρήκε σ’ αυτό το παιδί τον καθρέφτη χωρίς παραμόρφωση. Και αυτή είναι η πιο σπάνια δημοσιογραφία του εαυτού: να μην καλύπτεις τον εαυτό σου με τίποτα, ούτε με το ταλέντο σου. Η Gen X συχνά κατηγορήθηκε πως «δεν θέλει» και ο River απέδειξε πως θέλει, αλλά όχι να γίνει μηχανή. Θέλει το δικαίωμα στην ατέλεια χωρίς εξευτελισμό.

Είναι πειρασμός να φανταστείς ποιον θα έπαιζε μετά, με ποιους θα δούλευε, πού θα στεκόταν σήμερα. Αλλά η φαντασία είναι άδικη όταν πιάνει τον άνθρωπο από το μανίκι και τον τραβά σε φανταστικά set. Ας μείνουμε σε αυτά που υπάρχουν. Ένας νέος που από τα 13 του έκανε οντισιόν, από τα 16 του κουβαλούσε ταινίες, από τα 18 του μιλούσε για ζώα και γη σαν να ήταν 50. Ένας μουσικός που δεν πρόλαβε να καταθέσει τον δίσκο που ήθελε. Ένας αδελφός που είδε τον άλλο αδελφό να στέκεται σε πεζοδρόμιο όπως κανείς δεν πρέπει να στέκεται ποτέ. Ένας έρωτας (Samantha Mathis) που βρέθηκε να ορίζει τη μνήμη της με μια νύχτα που δεν σβήνει. Κι ένας κόσμος που έμαθε ξανά ότι το ταλέντο δεν προστατεύει χρειάζεται προστασία.

Ας πούμε κάτι κόντρα στην μόδα: το sex, drugs & rock ’n’ roll δεν είναι καν cool

Είναι ένα σενάριο που παλιώνει άσχημα, αφήνοντας πίσω του ανθρώπους με ονόματα. Ο River Phoenix δεν ήταν λογοπαίγνιο, δεν ήταν τσιτάτο για αφίσα σε φοιτητικό δωμάτιο, δεν ήταν ερωτηματικό πάνω από την ιδέα της αρρενωπότητας, ήταν απάντηση. Έδειξε ότι ο ανδρικός ρομαντισμός μπορεί να είναι τρυφερός χωρίς να γίνεται αδύναμος, ότι η ομορφιά μπορεί να υπηρετεί το ήθος και όχι το αντίστροφο, ότι η καριέρα δεν είναι άθροισμα αλλά δήλωση.

Όταν μιλάμε για θρύλους, ξεχνάμε ότι εκείνοι δεν διάλεξαν να γίνουν θρύλοι. Ο James Dean δεν υπέγραψε για αιωνιότητα. Η Janis δεν υπέγραψε για μνημεία. Ο Cobain δεν υπέγραψε για πρότυπο αυτοκαταστροφής.

Ο -για πάντα 23 ετών- ηθοποιός δεν υπέγραψε για να γίνει «ο πιο όμορφος νεκρός της γενιάς του». Υπέγραψε για καλές δουλειές, για ειλικρίνεια, για φίλους όπως ο Keanu, για μια μπάντα που αγάπησε, για μια οικογένεια που αναγεννήθηκε από τη στάχτη και το πλήρωσε ακριβά.

Ο River Phoenix ήταν το είδωλο μιας γενιάς ακριβώς επειδή δεν ήταν καθρέφτης της ματαιοδοξίας της. Ήταν το κρυφό της ιδανικό: να είσαι καλός, να είσαι σκληρός εκεί που πρέπει, να είσαι ευγενικός με τον εαυτό σου και ανένδοτος με τον κυνισμό. Η σύντομη ζωή του δεν είναι δίδαγμα αλλά προειδοποίηση για όλους μας: όταν η ευαισθησία συναντά την ταχύτητα, κάποιος πρέπει να πατήσει φρένο. Η βιομηχανία δεν θα το κάνει.

Οι θρύλοι που έφυγαν νωρίς δεν αντέχουν άλλη συμπίεση σε κλισέ. Ο River Phoenix αξίζει σκοτάδι αιθουσών που σέβονται τον ήχο του, νηφάλια κουβέντα αντί για φτηνή συγκίνηση, και την ώριμη παραδοχή ότι το ωραίο δεν είναι αυτονόητο. Θέλει φροντίδα, χρόνο, μνήμη με μέτρο. Δεν θέλει μνημόσυνο αλλά κάτι πιο απαιτητικό: να μην κάνεις έκπτωση στην αλήθεια σου.