Jane Goodall: 91 χρόνια σοφίας, θάρρους και προσφοράς στη Γη και τους κατοίκους της-Μια αληθινή Dame

Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται για να ζήσουν τη ζωή στο έπακρο κι άλλοι που αφιερώνουν κάθε τους ανάσα για να αφήσουν στον κόσμο μια πιο καθαρή φωνή. Η -γεννημένη στις 3 Απριλίου του 1934, Jane Goodall ανήκε στη δεύτερη κατηγορία. Έφυγε από τη ζωή στα 91 της χρόνια, έχοντας ήδη κερδίσει την αναγνώριση της επιστήμης, την τιμή της διεθνούς κοινότητας, αλλά κυρίως την εμπιστοσύνη της ίδιας της φύσης.

Η ιστορία της ξεκινά με έναν παιδικό θαυμασμό

Από μικρό κορίτσι είχε το βλέμμα της στραμμένο στα ζώα και στη γη. Δεν προέρχονταν από ακαδημαϊκά σαλόνια ούτε κρατούσε στα χέρια της τίτλους και περγαμηνές. Είχε όμως το πιο σπάνιο δώρο ή αλλιώς την περιέργεια που δεν γνωρίζει όρια και την επιμονή που δεν καταλαβαίνει από εμπόδια. Όταν έφτασε το 1960 στο Gombe της Τανζανίας, δεν ήταν η φημισμένη Dame Jane Goodall που τιμήθηκε από τη Βρετανική Αυτοκρατορία και τον ΟΗΕ. Ήταν μια νεαρή γυναίκα 26 ετών χωρίς πανεπιστημιακό πτυχίο, που τόλμησε να σταθεί μέσα στη ζούγκλα απέναντι σε χιμπαντζήδες που στην αρχή την κοιτούσαν με καχυποψία και έτρεχαν να κρυφτούν.

Η συνάντηση με τον David Graybeard, τον πρώτο χιμπαντζή που της έδωσε εμπιστοσύνη, ήταν η αρχή μιας νέας εποχής. Ο κόσμος είδε για πρώτη φορά ότι τα ζώα αυτά δεν ήταν αριθμοί αλλά πρόσωπα με συναισθήματα, κοινωνικές δομές, εργαλεία, ακόμα και νοημοσύνη που αμφισβητούσε τη δήθεν μοναδικότητα του ανθρώπου. Η Jane Goodall τους έδωσε ονόματα αντί για κωδικούς, κατέγραψε τις χαρές και τις λύπες τους, τόλμησε να μιλήσει για την προσωπικότητά τους όταν η επιστημονική κοινότητα θεωρούσε αδιανόητο να αποδοθούν συναισθήματα σε μη ανθρώπινα όντα. Αυτή η στάση την έκανε στόχο ειρωνείας και αμφισβήτησης. Την κατηγόρησαν ότι δεν κάνει «σωστή επιστήμη». Εκείνη όμως απάντησε με το ίδιο της το έργο.

Η Goodall δεν ήταν μόνο μια πρωτοπόρος της εθoλογίας

Ήταν μια γυναίκα που έσπασε τη γυάλινη οροφή σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν είχαν θέση στις μεγάλες ανακαλύψεις. Το γεγονός ότι δεν είχε πανεπιστημιακό υπόβαθρο στην αρχή της καριέρας της θεωρήθηκε αδυναμία. Στην πραγματικότητα ήταν η μεγαλύτερη της δύναμη. Δεν είχε εσωτερικεύσει τα στενά καλούπια των επιστημονικών πρωτοκόλλων και έτσι μπόρεσε να δει πέρα από τα όρια που οι άλλοι επέβαλαν. Είδε τα ζώα ως όντα με ιστορίες και όχι ως αντικείμενα μέτρησης. Και αυτή ακριβώς η οπτική άλλαξε για πάντα τον τρόπο που η ανθρωπότητα κατανοεί τη φύση.

Το έργο της αναγνωρίστηκε διεθνώς

Το έργο της αναγνωρίστηκε διεθνώς. Το 2004 έγινε Dame της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, το 2002 ορίστηκε Αγγελιοφόρος της Ειρήνης του ΟΗΕ και το 2025 της απονεμήθηκε το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι διακρίσεις δεν ήταν απλώς παράσημα αλλά η επιβεβαίωση μιας πορείας που ξεκίνησε με τρόπο ασυνήθιστο. Η Jane Goodall όταν ξεκίνησε την έρευνά της στο Gombe το 1960 δεν είχε πανεπιστημιακό πτυχίο. Ο Louis Leakey την επέλεξε για το πάθος και την παρατηρητικότητά της, όχι για ακαδημαϊκούς τίτλους. Είχε ολοκληρώσει δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είχε παρακολουθήσει μαθήματα δακτυλογράφησης και γραμματειακής υποστήριξης, ενώ εργαζόταν για να μαζέψει χρήματα ώστε να ταξιδέψει στην Αφρική. Μετά την αρχή των ερευνών της, χάρη στη στήριξη του Leakey και στη διεθνή αναγνώριση από το National Geographic, έγινε δεκτή στο Πανεπιστήμιο του Cambridge το 1962 χωρίς να έχει προηγουμένως πτυχίο. Εκεί ξεκίνησε κατευθείαν διδακτορικό στην εθολογία και το ολοκλήρωσε το 1965, όντας μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις στην ιστορία του Cambridge που κέρδισαν αυτή την εξαίρεση.

Περισσότερο από τις τιμές, εκείνο που ξεχωρίζει είναι η απόφαση της να μεταμορφωθεί από ερευνήτρια σε ακτιβίστρια. Το 1986, όταν είδε σε μια διάσκεψη το μέγεθος της αποψίλωσης των δασών και της καταστροφής των οικοσυστημάτων, γύρισε σελίδα. Όπως έλεγε η ίδια, «πήγα στο συνέδριο ως επιστήμονας, έφυγα ως ακτιβίστρια». Από εκείνη τη στιγμή αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής της στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, στην προστασία των δασών, στη δημιουργία του Ινστιτούτου Jane Goodall και του προγράμματος Roots & Shoots που εμπνέει νέους ανθρώπους να γίνουν φροντιστές της Γης.

Η ίδια περιέγραφε τη μοναδική στιγμή επικοινωνίας με τον David Graybeard, όταν ο χιμπαντζής πήρε έναν ξηρό καρπό από το χέρι της και έσφιξε απαλά τα δάχτυλά της. Εκείνη η χειρονομία δεν ήταν το πρώτο μήνυμα ότι η επικοινωνία και η κατανόηση προϋπήρχαν της γλώσσας. Από εκείνη τη στιγμή ο κόσμος αναγκάστηκε να αναθεωρήσει. Δεν είμαστε οι μόνοι σε τούτη τη γη με πολιτισμό, με εργαλεία, με συναίσθημα.

Αυτή η αποκάλυψη δεν ήταν απειλή για την ανθρωπότητα, αλλά δώρο. Η Goodall μας έδειξε ότι η ανθρωπιά δεν μετριέται με το πόσο διαφέρουμε από τα υπόλοιπα όντα αλλά με το πόσο σεβόμαστε τις ομοιότητες. Και σε μια εποχή που η τεχνολογία μας έχει απομακρύνει από την ίδια τη φύση, το μήνυμα αυτό γίνεται πιο αναγκαίο από ποτέ.

Δεν δίστασε να καταγγείλει και την καταστροφική σχέση μας με το περιβάλλον

Μιλούσε ανοιχτά για το πώς η ανθρώπινη αλαζονεία καταστρέφει το μοναδικό μας σπίτι, για το πώς η εμπορία άγριων ζώων και η εκμετάλλευσή τους στις αγορές και στη διασκέδαση οδηγεί σε πανδημίες. Κατά τη διάρκεια της Covid-19, θύμισε ότι ο πόνος που προκάλεσε ο ιός συνδέεται άμεσα με την αδυναμία μας να σεβαστούμε τα όρια της φύσης. Αυτό δεν ήταν ένα απλό επιστημονικό σχόλιο αλλά μια ηθική τοποθέτηση που έκανε τους ανθρώπους να κοιταχτούν στον καθρέφτη.

Το παράδειγμά της δεν αφορά μόνο την προστασία των χιμπαντζήδων ή των δασών. Αφορά τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Αφορά την ανιδιοτέλεια μιας ζωής αφιερωμένης σε κάτι μεγαλύτερο από το εγώ. Αφορά τη δύναμη να πιστεύεις σε ένα όραμα όταν όλοι γύρω σου το θεωρούν αστείο. Αφορά τη συνέπεια να αφιερώνεσαι για δεκαετίες σε έναν σκοπό χωρίς να αποζητάς χειροκρότημα.

Η παρακαταθήκη της δεν είναι μόνο επιστημονική. Είναι βαθιά πολιτισμική και ηθική. Μας καλεί να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει πρόοδος και τι σημαίνει ευθύνη. Μας δείχνει ότι το μεγαλείο δεν είναι τα βραβεία και οι τίτλοι, αλλά η ικανότητα να επηρεάζεις γενιές ανθρώπων να γίνουν καλύτεροι.

Στα 91 της χρόνια, η Dame Jane Goodall είχε ήδη ζήσει τρεις ζωές σε μία. Ερευνήτρια, ακτιβίστρια, πρέσβειρα ελπίδας. Αλλά περισσότερο από όλα, ήταν μια γυναίκα που έμεινε πιστή στην παιδική της υπόσχεση να αγαπάει και να φροντίζει τα ζώα. Αυτή η συνέπεια είναι ίσως η πιο σπουδαία πράξη ενδυνάμωσης. Σε έναν κόσμο γεμάτο κυνισμό, απέδειξε ότι η πίστη σε ένα ιδανικό μπορεί να αντέξει μια ολόκληρη ζωή.

Η Goodall άφησε μια καθαρή οδηγία και αυτή δεν είναι άλλη από το να μην εγκαταλείπουμε την ελπίδα, να μην παραδίδουμε τη Γη στην απληστία, να μη χάνουμε την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Αν η ίδια, μια γυναίκα μόνη στην αφρικανική ζούγκλα, μπόρεσε να ανατρέψει την επιστήμη και να εμπνεύσει ολόκληρες γενιές, τότε δεν έχουμε δικαιολογία να πούμε ότι εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο στο δικό μας μικρό πεδίο.

Η ζωή της είναι σαφώς το κάλεσμα να ξαναβρούμε την ισορροπία με τη φύση και με τους γύρω μας. Δεν είναι μνημείο προς θαυμασμό, αλλά οδηγός προς δράση. Γιατί όπως συνήθιζε να λέει, η ελπίδα δεν είναι παθητική. Είναι επιλογή και ευθύνη.

Την ώρα που τούτη η γη αποχαιρετά μια αληθινή Dame, το μόνο τίμιο αντίο δεν είναι τα λόγια, αλλά οι πράξεις μας από εδώ και πέρα. Να σηκώσουμε το βλέμμα από τις οθόνες, να θυμηθούμε ότι είμαστε κομμάτι της Γης και όχι οι ιδιοκτήτες της, να ξαναμάθουμε να σεβόμαστε κάθε μορφή ζωής. Έτσι μόνο θα σταθούμε αντάξιοι μιας γυναίκας που αφιέρωσε τη δική της ζωή στη Γη και στους κατοίκους της.

Η σπουδαία Jane Goodall με δικά της λόγια

1. Αυτό που κάνεις έχει σημασία, και πρέπει να αποφασίσεις τι είδους διαφορά θέλεις να κάνεις.
2. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το μέλλον μας είναι η αδιαφορία.
3. Δεν μπορείς να περάσεις ούτε μια μέρα χωρίς να επηρεάσεις τον κόσμο γύρω σου. Αυτό που κάνεις έχει σημασία, και πρέπει να αποφασίσεις τι είδους διαφορά θέλεις να κάνεις.
4. Έχουμε την επιλογή να χρησιμοποιήσουμε το δώρο της ζωής μας για να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο – ή να μην ασχοληθούμε.
5. Μόνο αν καταλάβουμε, μπορούμε να νοιαστούμε. Μόνο αν νοιαστούμε, θα βοηθήσουμε. Μόνο αν βοηθήσουμε, θα σωθούμε.
6. Το λιγότερο που μπορώ να κάνω είναι να μιλήσω για εκείνους που δεν μπορούν να μιλήσουν για τον εαυτό τους.
7. Η αλλαγή συμβαίνει όταν ακούμε και ξεκινάμε διάλογο με εκείνους που κάνουν κάτι με το οποίο δεν συμφωνούμε.
8. Κάθε άτομο μετράει. Κάθε άτομο έχει ρόλο να παίξει. Κάθε άτομο κάνει τη διαφορά.
9. Να λοιπόν, είμαστε το πιο έξυπνο είδος που έζησε ποτέ. Πώς γίνεται τότε να καταστρέφουμε τον μοναδικό πλανήτη που έχουμε;
10. Έχουμε τόσο δρόμο να διανύσουμε για να συνειδητοποιήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό μας για καλοσύνη, αλτρουισμό και αγάπη.
11. Ένα πράγμα που έμαθα παρατηρώντας τους χιμπαντζήδες με τα μικρά τους είναι ότι το να έχεις παιδί πρέπει να είναι χαρά.
12. Κάθε ένας από εμάς μετράει, έχει έναν ρόλο να παίξει και κάνει τη διαφορά. Κάθε ένας από εμάς πρέπει να αναλάβει ευθύνη για τη ζωή του και, πάνω απ’ όλα, να δείξει σεβασμό και αγάπη για όλα τα έμβια όντα γύρω μας.
13. Δεν χρειάζεται πολλά για να θεωρηθείς δύσκολη γυναίκα. Γι’ αυτό υπάρχουν τόσες πολλές από εμάς.
14. Μόνιμη αλλαγή είναι μια σειρά από συμβιβασμούς. Και ο συμβιβασμός είναι εντάξει, αρκεί οι αξίες σου να μη αλλάξουν.
15. Η ελπίδα συχνά παρεξηγείται. Δεν είναι παθητική ευχή. Η αληθινή ελπίδα απαιτεί δράση και συμμετοχή.