Τα Νόμπελ Επιστημών του '25, ο Ελληνοαμερικανός John M. Martinis & τι αξίζει τελικά να είναι είδηση

Σε μια εποχή που η είδηση εξαντλείται στο εφήμερο, οι πιο σπουδαίες ανακαλύψεις συντελούνται σιωπηλά. Στα εργαστήρια, στα κύτταρα, στα κυκλώματα. Μακριά από τα φώτα και τις οθόνες, εκεί όπου η ανθρώπινη περιέργεια συναντά την ταπεινότητα του «δεν ξέρω ακόμα». Τα φετινά Νόμπελ Επιστημών μοιάζουν με υπενθύμιση ότι ο κόσμος δεν αλλάζει με λόγια, αλλά με παρατήρηση, υπομονή και πίστη σε αυτό που δεν φαίνεται.

Το 2025, η Σουηδική Ακαδημία τίμησε ανθρώπους που ασχολήθηκαν με το αόρατο: με φαινόμενα που δεν πιάνεις με το χέρι, αλλά αλλάζουν το σύμπαν. Από το εσωτερικό του κυττάρου έως τα σύνορα της ύλης, οι φετινοί βραβευμένοι χαρτογράφησαν τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης.

Νόμπελ Φυσικής 2025

Το Νόμπελ Φυσικής 2025 απονεμήθηκε στους John Clarke, Michel H. Devoret και John M. Martinis για την ανακάλυψη της μακροσκοπικής κβαντομηχανικής σήραγγας και της κβαντοποίησης της ενέργειας σε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα. Με απλά λόγια, απέδειξαν ότι τα κβαντικά φαινόμενα δεν είναι προνόμιο του απειροελάχιστου κόσμου. Μπορούν να εμφανιστούν σε ένα σύστημα που χωρά στην παλάμη ενός ανθρώπου.

Οι τρεις φυσικοί εργάστηκαν πάνω σε υπεραγώγιμα κυκλώματα που συμπεριφέρονται σαν γιγάντια άτομα. Σε αυτά, η ενέργεια δεν ρέει συνεχώς, αλλά σε κβαντισμένα επίπεδα. Το ηλεκτρικό ρεύμα δεν περνά γραμμικά, αλλά «πηδά» μέσα από ενεργειακά φράγματα. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως quantum tunnelling, ήταν ως τώρα θεωρητικό. Εκείνοι το απέδειξαν πειραματικά, φέρνοντας την κβαντική φυσική στο ανθρώπινο μέτρο.

Ανάμεσά τους, ο Ελληνοαμερικανός John M. Martinis, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στη Σάντα Μπάρμπαρα, ξεχώρισε για τη συμβολή του στην ανάπτυξη των κβαντικών υπολογιστών. Το 2019, η ομάδα του στο Google Quantum AI Lab πέτυχε το ορόσημο της κβαντικής υπεροχής, εκτελώντας έναν υπολογισμό σε δευτερόλεπτα που ένας κλασικός υπερυπολογιστής θα χρειαζόταν χιλιάδες χρόνια να ολοκληρώσει. Από τότε συνεχίζει στην αυστραλιανή Silicon Quantum Computing, επιμένοντας ότι το μέλλον της τεχνολογίας δεν είναι ταχύτερο. Είναι πιο βαθύ.

Η έρευνά τους αποδεικνύει ότι η φύση μπορεί να χωρέσει στα κυκλώματα, ότι το μικρό μπορεί να εκφράσει το σύμπαν και ότι η γνώση μπορεί να παραμένει ποίηση, ακόμα και όταν γεννά μηχανές. Οι εφαρμογές αυτής της ανακάλυψης ανοίγουν δρόμο για την επόμενη γενιά κβαντικών υπολογιστών, κβαντικών αισθητήρων και ασφαλούς κρυπτογραφίας. Είναι ορατή η στιγμή που το παράλογο της θεωρίας του Schrödinger γίνεται υπολογιστικό εργαλείο.

Νόμπελ Χημείας 2025

Το Νόμπελ Χημείας 2025 απονεμήθηκε στους Susumu Kitagawa, Richard Robson και Omar M. Yaghi για την ανάπτυξη των λεγόμενων metal–organic frameworks (MOFs), μοριακών κατασκευών με απέραντη εσωτερική επιφάνεια. Πρόκειται για μικροσκοπικές αρχιτεκτονικές δομές που θυμίζουν κρυστάλλινα σφουγγάρια. Η επιφάνειά τους είναι γεμάτη μικρά «δωμάτια» που μπορούν να φιλοξενούν μόρια, να παγιδεύουν αέρια, να καθαρίζουν τοξίνες ή να αποθηκεύουν ενέργεια.

Η ομορφιά των MOFs βρίσκεται στην απλότητά τους. Είναι χημεία που σκέφτεται σαν αρχιτέκτονας και οικοδομεί με ακρίβεια μοριακή. Η χρησιμότητά τους αγγίζει την καθημερινότητα: καθαρισμός νερού, δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, αποθήκευση υδρογόνου, ακόμη και συλλογή υγρασίας από τον αέρα της ερήμου. Είναι η απόδειξη ότι η επιστήμη δεν χρειάζεται να είναι αφηρημένη για να είναι επαναστατική.

Ο Susumu Kitagawa έθεσε τις βάσεις αυτής της ιδέας. Ο Richard Robson ανέπτυξε την έννοια της γεωμετρικής συμμετρίας των ενώσεων. Ο Omar M. Yaghi, με τη γνωστή του οραματική προσέγγιση, άνοιξε τη χημεία σε νέους κόσμους, δίνοντας στους επιστήμονες το πιο πολύτιμο δώρο: χώρο. Μέσα σε αυτά τα μοριακά δωμάτια, η ανθρωπότητα ξαναβρίσκει τη δυνατότητα να αναπνέει σε έναν πλανήτη που ασφυκτιά.

Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας 2025

Το Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας 2025 απονεμήθηκε στους Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell και Shimon Sakaguchi για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με την περιφερική ανοσολογική ανοχή. Έδειξαν πώς το ανοσοποιητικό σύστημα ρυθμίζει τη δύναμή του ώστε να μην επιτίθεται στα ίδια του τα κύτταρα.

Η Mary Brunkow ανακάλυψε τη γενετική βάση του γονιδίου FOXP3, θεμελιώδους για τη λειτουργία των ρυθμιστικών Τ-κυττάρων, αυτών των αόρατων φρουρών που συγκρατούν το ανοσοποιητικό από την αυτοκαταστροφή. Ο Fred Ramsdell επιβεβαίωσε τον μηχανισμό αυτής της ρύθμισης, ενώ ο Shimon Sakaguchi έδωσε σχήμα σε ολόκληρο το πεδίο, ανοίγοντας τον δρόμο για νέες θεραπείες σε αυτοάνοσα και καρκινικά νοσήματα.

Η σημασία του έργου τους υπερβαίνει την ιατρική καθώς υπενθυμίζει πως η ζωή χρειάζεται ισορροπία, όχι μόνο ισχύ. Το σώμα μαθαίνει να πολεμά, αλλά και να αναγνωρίζει πότε πρέπει να σταματήσει. Αυτή είναι η ωριμότητα του βιολογικού μας πολιτισμού. Η συνείδηση ότι η άμυνα χωρίς αυτογνωσία γίνεται βία.

Τι αξίζει τελικά να είναι είδηση

Τα φετινά Νόμπελ έχουν κάτι κοινό καθώς δεν γεννήθηκαν από θόρυβο, αλλά από σιωπή. Από ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή τους σε κάτι που δεν φαίνεται, αλλά κινεί τον κόσμο. Η επιστήμη δεν επιδιώκει το φως, δημιουργεί φως. Και κάθε φορά που η ανθρωπότητα μαθαίνει κάτι καινούργιο για το αόρατο, κερδίζει λίγο ακόμη έδαφος απέναντι στο σκοτάδι της άγνοιας.

Αυτό, ναι, αξίζει να είναι είδηση.

Για την ιστορία

Τα βραβεία Νόμπελ για το 2025 ανακοινώνονται αυτή την εβδομάδα, καθώς και την επόμενη, συνεχίζοντας μια παράδοση που κρατά περισσότερο από έναν αιώνα. Κάθε Οκτώβριο, επιτροπές στη Σουηδία και τη Νορβηγία αποκαλύπτουν τα ονόματα των ανθρώπων που, μέσα από την επιμονή τους, μετακίνησαν τα όρια της γνώσης σε έξι τομείς: φυσική, χημεία, ιατρική, λογοτεχνία, ειρήνη και οικονομία.

Οι βραβευθέντες λαμβάνουν τα μετάλλια και τα διπλώματά τους στις 10 Δεκεμβρίου, ημέρα μνήμης του Άλφρεντ Νόμπελ, του Σουηδού επιστήμονα και βιομηχάνου που με τη διαθήκη του το 1895 δώρισε την περιουσία του στην αναγνώριση όσων «προσέφεραν το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα». Από τότε, η απονομή των Νόμπελ αποτελεί υπενθύμιση ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει όχι μόνο με όραμα, αλλά με έργο.

Οι φετινές ανακοινώσεις ξεκίνησαν τη Δευτέρα 6 Οκτωβρίου με το βραβείο Ιατρικής, συνεχίστηκαν την Τρίτη 7 Οκτωβρίου με τη Φυσική, την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου με τη Χημεία, ενώ την Πέμπτη 9 Οκτωβρίου θα ανακοινωθεί η Λογοτεχνία, την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου η Ειρήνη και τη Δευτέρα 13 Οκτωβρίου η Οικονομία. Στη Στοκχόλμη και το Όσλο, εκεί όπου η επιστήμη, η τέχνη και η ειρήνη συναντιούνται στην ίδια σκηνή, γιορτάζεται κάθε χρόνο η αφοσίωση του ανθρώπου στη γνώση και η πεποίθηση πως η σιωπηλή έρευνα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο περισσότερο από κάθε φωνή που ζητά προσοχή.