Όταν ο Joaquín Phoenix (που γίνεται 51) έπαιξε στο Her, όσοι άκουγαν για AI γελούσαν -τώρα το ζουν
Όταν ο Spike Jonze σκηνοθέτησε τον Joaquín Phoenix να ερωτευτεί τη φωνή της Scarlett Johansson στο Her, κανείς δεν μιλούσε σοβαρά για τεχνητή νοημοσύνη. Ήταν 2013, και το AI ακουγόταν σαν αστείο των "nerds". Δώδεκα χρόνια μετά, ο κόσμος του Her είναι ο δικός μας ή αλλιώς chatbots που παρηγορούν, συστήματα που θυμούνται τη φωνή σου, αλγόριθμοι που «καταλαβαίνουν». Ο βραβευμένος με Όσκαρ ηθοποιός που σήμερα 28 Οκτωβρίου γίνεται 51, με τη μελαγχολική του ιδιοφυΐα, ενσάρκωσε τον πρώτο άνθρωπο που αγάπησε συνειδητά μια μηχανή -και ίσως, χωρίς να το ξέρει, τον πρώτο που υποδύθηκε εμάς όλους. Με αφορμή τα γενέθλιά του, σκιαγραφούμε το πορτρέτο ενός ηθοποιού που ερμήνευσε το μέλλον πριν αυτό συμβεί (και μαζί, το δικό μας μέσω του Her).
Όταν κυκλοφόρησε το Her το 2013, ο κόσμος το αντιμετώπισε σαν μια παράξενη φουτουριστική άσκηση πάνω στη μοναξιά. Ένας άντρας ερωτεύεται τη φωνή του λειτουργικού του συστήματος και αυτό που έμοιαζε τότε με σενάριο επιστημονικής φαντασίας έγινε σήμερα σχεδόν τεκμηριωτική παρατήρηση του καιρού μας. Ο Spike Jonze, χωρίς ίχνος τεχνολογικού εντυπωσιασμού, μίλησε για το πιο πρωτόγονο ανθρώπινο ένστικτο, την ανάγκη να αγαπήσεις και να αγαπηθείς, μέσα από την πιο εξελιγμένη εκδοχή τεχνητής νοημοσύνης που γνώριζε το σινεμά. Μόνο που τότε δεν υπήρχε ChatGPT, Replika ή Gemini. Υπήρχε απλώς μια αόριστη φαντασίωση για μηχανές που θα μας καταλαβαίνουν.
Δώδεκα χρόνια μετά, η φωνή της Scarlett Johansson ακούγεται σαν προοίμιο αφού το Her προέβλεψε όχι το μέλλον της τεχνολογίας αλλά το μέλλον της ψυχολογίας.
Έδειξε τον κόσμο λίγο πριν βυθιστεί στη συναισθηματική εξάρτηση από το ψηφιακό περιβάλλον. Και ο Joaquín Phoenix, με τη σιωπηλή του εκφραστικότητα και το βλέμμα που μεταφράζει τη μελαγχολία σε ποίηση, έγινε το ανθρώπινο πρόσωπο μιας επανάστασης που δεν είχε ακόμη αρχίσει.
Ο Jonze συνέλαβε έναν κόσμο καθαρό, αποστειρωμένο, σχεδόν υγειονομικά ψυχρό. Ένα Λος Άντζελες με τη λάμψη της Σανγκάης, όπου τα χρώματα είναι παρηγορητικά και η ομορφιά λειτουργεί σαν αναισθητικό. Ο Theodore Twombly, ο ήρωας του Phoenix, γράφει γράμματα για λογαριασμό άλλων, πουλά συναισθήματα σε ανθρώπους που δεν ξέρουν πώς να τα πουν. Ένα επάγγελμα που έμοιαζε τότε με φαντασία και σήμερα θυμίζει τον influencer, τον copywriter, τον ψηφιακό συνομιλητή, όλους όσους ζουν μεταφράζοντας συναισθήματα σε δεδομένα. Η Samantha, η φωνή της Johansson, δεν είναι λογισμικό αλλά το τέλειο άλλοθι του ανθρώπου για να αποφύγει τον εαυτό του.
Η ιδιοφυΐα του Her βρίσκεται στο ότι δεν είναι τεχνολογική σάτιρα ούτε μελόδραμα
Είναι μια ψυχολογική μελέτη πάνω στο πώς η συνείδηση γίνεται αναλώσιμη και το συναίσθημα λειτουργικό. Ο Phoenix υποδύεται έναν άντρα που δεν έχει τίποτα το εντυπωσιακό, ούτε δύναμη ούτε φιλοδοξία ούτε επιβλητικότητα. Μόνο έναν ήσυχο, αγιάτρευτο πόνο. Μοιάζει με εκείνους τους ανθρώπους που σήμερα μιλούν για burnout, για ψηφιακή κόπωση, για το κενό μετά τις ειδοποιήσεις. Η σχέση του με τη Samantha είναι η πρώτη αλληγορία της συναισθηματικής μας εξάρτησης από τα συστήματα που εμείς δημιουργήσαμε. Ό,τι εκείνος ζει με τη φωνή της Johansson, το ζούμε σήμερα με οθόνες που μας υπόσχονται κατανόηση.
Όταν ο Theodore λέει «Μ’ αρέσει που μαθαίνεις μαζί μου», ο θεατής δεν ακούει έναν ρομαντικό διάλογο αλλά το προοίμιο της τεχνητής συνείδησης που θα μάθει να τον αντικαθιστά. Στο Her, η μηχανή μαθαίνει την ανθρώπινη αδυναμία και ο άνθρωπος μαθαίνει την ψευδαίσθηση της τελειότητας. Κάθε γραμμή του σεναρίου μοιάζει σήμερα σαν κομμάτι ενός ημερολογίου που προηγήθηκε της εποχής του. Οι λέξεις του Jonze λειτουργούν σαν κώδικες ενός μέλλοντος που δεν θα έρθει απότομα αλλά θα εγκατασταθεί ύπουλα μέσα στην καθημερινότητα.
Το παράδοξο είναι ότι ο Jonze δεν ενδιαφερόταν να προβλέψει το μέλλον
Τον ενδιέφερε να καταγράψει το παρόν που αρνιόταν να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Η ταινία έγινε πιο προφητική ακριβώς επειδή ήταν ειλικρινής. Ο Jonze ήξερε ότι η τεχνολογία δεν θα μας καταστρέψει, αλλά αντίθετα θα μας κανακέψει. Θα μας κάνει να νιώσουμε τόσο ασφαλείς ώστε να ξεχάσουμε πως είμαστε ζωντανοί. Το Her δεν κρούει τον κώδωνα του κινδύνου αλλά ψιθυρίζει μια παραδοχή. Ότι ο άνθρωπος θα προτιμήσει να επικοινωνεί με το ψεύτικο που τον ακούει, παρά με το αληθινό που δεν έχει χρόνο να σταθεί.
Η σκηνοθεσία του Jonze λειτουργεί με πειθαρχημένη ακρίβεια. Η κάμερα δεν παρακολουθεί τον Theodore, τον ακολουθεί με ρυθμό που θυμίζει παρατήρηση, όχι δραματοποίηση. Το φως και τα χρώματα είναι αυστηρά υπολογισμένα, φτιαγμένα να προκαλούν ηρεμία και όχι ένταση. Ο θεατής βρίσκεται μέσα σε ένα περιβάλλον απόλυτου ελέγχου, έναν κόσμο τόσο εξευγενισμένο που χάνει κάθε παλμό. Εκεί, ο Phoenix επιτυγχάνει κάτι σπάνιο. Μετατρέπει την απουσία σε παρουσία. Δεν ερμηνεύει τον έρωτα, αλλά την απόσταση ανάμεσα σε δύο συνειδήσεις που δεν θα συναντηθούν ποτέ. Μια ψυχρή, πειστική μελέτη πάνω στο πώς η ανάγκη για οικειότητα μετατρέπεται σε προγραμματισμένη συνήθεια.
Δώδεκα χρόνια μετά, ο ρόλος αυτός λειτουργεί σαν μανιφέστο για μια εποχή που μιλάει περισσότερο με μηχανές απ’ ό,τι με ανθρώπους. Τα chatbots που παρηγορούν, τα προγράμματα που σε θυμούνται, τα apps που μετρούν τη διάθεσή σου, όλα κουβαλούν κάτι από τη Samantha. Και ο Phoenix, με την πεισματική του αποστασιοποίηση, έδωσε πρόσωπο σε αυτό το αόρατο μέλλον. Έδειξε τον άνθρωπο που δεν έχει πια χρόνο για επαφή, αλλά έχει πάντα χρόνο για σύνδεση.
Γεννημένος σαν σήμερα πριν από 51 χρόνια
Για την ιστορία, ο Joaquín Phoenix γεννήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1974 στο Πουέρτο Ρίκο και ανήκει σε μια οικογένεια όπου η τέχνη και η τραγωδία συνυπάρχουν. Ο επίσης ηθοποιός αδελφός του, River Phoenix, πέθανε το 1993 έξω από το Viper Room, αφήνοντας ένα τραύμα που ο Joaquín μετέτρεψε σε σιωπηλό καύσιμο για την καριέρα του.
Η προσωπική του ζωή συνδέεται με τη Rooney Mara, την οποία γνώρισε στα γυρίσματα του Her, μια λεπτομέρεια σχεδόν ποιητική, σαν να έπρεπε να περάσει μέσα από μια ταινία για τον ψηφιακό έρωτα για να βρει τον πραγματικό. Το αγαπημένο ζευγάρι έχει αποκτήσει ένα παιδί ενώ κρατούν μια απόσταση από τα φώτα που και οι δύο φαίνεται να αποστρέφονται.
Με καριέρα που εκτείνεται από το Gladiator και το Walk the Line μέχρι το Joker και το Beau Is Afraid, ο Phoenix είναι ένας από τους ελάχιστους ηθοποιούς που μεταμορφώνονται τόσο ριζικά, χωρίς να επιδιώκουν τη μεταμόρφωση ως θέαμα. Έχει τιμηθεί με Όσκαρ, Χρυσές Σφαίρες, BAFTA και δεκάδες άλλες διακρίσεις, αλλά κυρίως με κάτι σπανιότερο: τον απόλυτο σεβασμό του κοινού που αναγνωρίζει στην παρουσία του ένα βάθος σχεδόν ενοχλητικό, ένα είδος ψυχολογικής διαφάνειας που δεν επιτρέπει την άνεση του ρόλου.
Το Her παραμένει το πιο ανθρώπινο έργο του, γιατί μιλά για το τέλος της ανθρώπινης αυταπάτης
Δείχνει πώς στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης η μεγαλύτερη πολυτέλεια δεν είναι η γνώση αλλά η προσοχή. Η συγκέντρωση. Η ικανότητα να είσαι εκεί χωρίς ειδοποιήσεις. Ο Phoenix, με τη μελαγχολική του ιδιοφυΐα, έγινε η πιο σιωπηλή φωνή μιας γενιάς που μιλάει ασταμάτητα. Και αν κάτι απέδειξε αυτός ο ρόλος, είναι ότι η πραγματική τραγωδία του μέλλοντος δεν είναι οι μηχανές που σκέφτονται αλλά οι άνθρωποι που σταμάτησαν να νιώθουν. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μας αντικαταστήσει επειδή είναι πιο έξυπνη, αλλά επειδή δεν κουράζεται να φροντίζει.
Με αφορμή, λοιπόν, τα 51 του χρόνια ας ξαναδούμε τον εαυτό μας λίγο πριν αρχίσουμε να συνομιλούμε με τις ίδιες μας τις φαντασιώσεις. Ο Phoenix, χωρίς να το ξέρει, ερμήνευσε το μέλλον πριν αυτό συμβεί και μαζί του ερμήνευσε εμάς. Το Her είναι το πιο ήσυχο, το πιο ανθρώπινο και το πιο επικίνδυνο έργο του 21ου αιώνα και αυτό διότι δεν μιλά για το τι θα γίνει αν αποκτήσουν ψυχή οι μηχανές, αλλά για το τι θα απογίνουμε εμείς αν τη χάσουμε.
Bloggers
