Η «άθλια» ζωή της Turner δίχως αγάπη & η επιβίωση στο χάος (ή αλλιώς What’s love got to do with it?)

Υπάρχει πάντα κάτι αποκαλυπτικό στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε ανθρώπους σαν την Tina Turner όταν επιχειρούμε να συνοψίσουμε αυτό που έζησαν. Η εύκολη λύση είναι να σταθεί κανείς στα γεγονότα, να τα συναρμολογήσει σαν μηχανικό πρόγραμμα, να τα προσφέρει ως «ταλαιπωρημένη ζωή» και να τελειώσει εκεί. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προσέγγιση προδίδει το ίδιο το αντικείμενο. Η Turner δεν ήταν μια γυναίκα που απέδρασε από δυσκολίες. Ήταν μια γυναίκα που έμαθε από νωρίς ότι ο κόσμος δεν πρόκειται να της προσφέρει συναισθηματικές βεβαιότητες και αποφάσισε να μη λειτουργήσει σαν κάποια που τις χρειάζεται για να επιβιώσει. Αυτό δεν την έκανε σκληρή. Την έκανε ρεαλίστρια με τρόπο που δεν κολακεύει την ανθρώπινη φύση, αλλά αποκαθιστά την αλήθεια της.

Ήταν μια σταθερά. Μια δεδομένη συνθήκη σαν τον καιρό. Καμία δραματοποίηση δεν βοηθά στην κατανόηση αυτού. Η rock diva έζησε ακριβώς όπως ζουν οι άνθρωποι που μεγαλώνουν χωρίς το προνόμιο της συναισθηματικής ασφάλειας: με μια υπόγεια βεβαιότητα ότι τίποτα δεν πρόκειται να είναι εύκολο, άρα η προσαρμογή δεν είναι επιλογή αλλά τρόπος ζωής. Το εντυπωσιακό δεν είναι ότι άντεξε αλλά ότι αρνήθηκε να εξηγήσει παρά να αναλύσει τον εαυτό της μέσω της αντοχής της.

Αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τη διαδρομή της, θα δει ότι η Turner δεν «επέστρεψε» ποτέ από πουθενά γιατί δεν είχε ποτέ προνόμιο να βρίσκεται σε θέση που επιτρέπει την πολυτέλεια του comeback.

Simply the best

Έχτισε την ύπαρξή της με τρόπο που μοιάζει περισσότερο με εργαλειακή επιμονή παρά με έμπνευση. Ήξερε ότι αν πατούσε pause στα όνειρά της, όλα όσα είχε χτίσει θα κατέρρεαν, όχι λόγω μοίρας ή αδικίας, αλλά επειδή η βιομηχανία δεν συγχωρεί τις γυναίκες που δεν είναι διαχειρίσιμες. Κι εκείνη δεν υπήρξε ποτέ διαχειρίσιμη.

Δεν ανήκε ποτέ στην κατηγορία των καλλιτεχνών που χτίζουν την αξία τους μέσα από τη σύγκριση ή από την ανάγκη για σταθερή αποδοχή. Η συνολική στάση της είχε πάντα μια απόσταση από τη μαζική αποδοχή. Δεν την απασχολούσε η λατρεία, ούτε η εξιδανίκευση. Όταν μιλούσε για τη δουλειά της, το έκανε σαν άνθρωπος που ξέρει ότι η αξία του χτίζεται μέρα με τη μέρα, όχι από τον θόρυβο γύρω του.

Υπήρξε μια γυναίκα που έκανε τη δουλειά της σε περιβάλλον εχθρικό, σε εποχή που δεν συγχωρούσε λάθη, και μέσα από καταστάσεις που θα έριχναν οποιονδήποτε άλλον σε μια παραίτηση χωρίς επιστροφή. Όταν μιλάμε για τον μύθο της, είναι αδύνατο να μην αναφερθούμε στη βία που δέχτηκε. Αλλά αν αυτό γίνει το επίκεντρο της ιστορίας της, τότε αδικείται απόλυτα. Γιατί η ίδια δεν έμεινε εκεί. Δεν το χρησιμοποίησε ως διαβατήριο. Δεν το επέτρεψε να γίνει η αφήγησή της. Αντιθέτως, το πέταξε από πάνω της.

Και συνέχισε με τρόπο που δείχνει πόσο μπροστά ήταν από όλους. Η κορυφαία καλλιτέχνις είχε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: όσο τη θεωρούσαν «λίγη», τόσο περισσότερο εκείνη αποδείκνυε ότι το «λίγη» ήταν η βιομηχανία που δεν μπορούσε να συλλάβει το μέγεθός της. Η ικανότητά της να κινείται έξω από φόρμες και νόρμες και να συνεχίζει σε ηλικίες που για άλλες γυναίκες του χώρου σηματοδοτούν το τέλος, δεν ήταν πράξη αντίστασης αλλά απλή διαπίστωση ότι η καλλιτεχνική της ταυτότητα δεν υπαγορεύεται από την ηλικία.

Η Turner το είχε χωρίς να το διαφημίζει. Σε συνεντεύξεις, δεν προσπαθούσε να αποδείξει ότι παραμένει σχετική. Δεν αναζητούσε εγκρίσεις. Της αρκούσε η ύπαρξη μιας νέας δουλειάς, ενός νέου project, μιας νέας συνθήκης. Το ότι ήταν ήδη icon, δεν το αντιμετώπιζε ως προνόμιο, αλλά ως κάτι που έχει μια συγκεκριμένη υποχρέωση: να μην μετατραπεί σε ιερό τοτέμ. Η Turner έζησε ως σύγχρονη μορφή μέχρι το τέλος. Και αυτό -αν μη τι άλλο- δεν συμβαίνει συχνά.

Αν υπάρχει ένα στοιχείο που μπορεί να συνδεθεί με την αισιοδοξία της, αυτό δεν είχε καμία σχέση με θετικές σκέψεις ή με τη συνήθη αφήγηση ότι «η ζωή συνεχίζεται». Η Tina Turner δεν λειτουργούσε έτσι. Είχε επίγνωση ότι τα περισσότερα πράγματα δεν εξηγούνται εύκολα, ούτε λύνονται με βολικές κινήσεις. Η αισιοδοξία της ήταν πείσμα και επιλογή να συνεχίσει επειδή δεν δεχόταν το τέλος ως πιθανότητα. Με τον χρόνο, αυτό έγινε στάση ζωής. Έγινε τρόπος να υπάρχει χωρίς να ζητά επιβεβαίωση από κανέναν.

Δεν το αντιμετώπισε ως κάτι εξωπραγματικό. Δεν το έκανε θεωρία. Δεν το προσάρμοσε σε κάποια αφήγηση δύναμης. Το χάος για εκείνη ήταν το αυτονόητο πεδίο δράσης. Δεν την τρόμαζε, τη διαμόρφωσε. Και γι’ αυτό μπόρεσε να ζήσει μια ζωή που πολλοί θα ζήλευαν στην ενήλικη εκδοχή της, αλλά δεν θα άντεχαν ποτέ στην παιδική ή νεανική της εκδοχή. Η Turner δεν εξιδανίκευσε τίποτα. Δεν ωραιοποίησε τίποτα. Αλλά δεν μίκρυνε κιόλας τον εαυτό της σε καμία φάση. Η έννοια της αντοχής για εκείνη δεν είχε καμία ρητορική. Είχε μόνο πράξη.

Η απώλεια στη ζωή της δεν εμφανίστηκε ως μεμονωμένο γεγονός αλλά ως συνεχής κατάσταση που ξεκινούσε από την απουσία της μητέρας πριν εκείνη προλάβει να καταλάβει τι σημαίνει στήριξη, συνέχισε με σχέσεις που δεν άντεξαν ούτε το βασικό επίπεδο λειτουργικότητας, ανθρώπους που χάθηκαν πριν υπάρξει χρόνος για σταθερή σύνδεση, παιδιά που χάθηκαν αφήνοντας δυσαναπλήρωτο κενό και ένα σύνολο σταθερών που για τους περισσότερους θεωρούνται δεδομένες αλλά για εκείνη δεν υπήρξαν ποτέ.

Το ενδιαφέρον με την Turner είναι ότι, παρά όλα αυτά, δεν διολίσθησε ποτέ στον κυνισμό. Η στάση της είχε μια λεπτή ειρωνεία, ένα χιούμορ σχεδόν αποστασιοποιημένο, ένα παίξιμο με την πραγματικότητα που μοιάζει με «πουλάω τρέλα» ακριβώς επειδή η υπερβολική σοβαρότητα δεν την αφορούσε ποτέ. Αυτή η ικανότητα να μην παίρνει τον εαυτό της τόσο σοβαρά, ενώ παράλληλα κρατά μια ατσάλινη συνέπεια στη ζωή της, είναι κάτι που δεν αντιγράφεται. Είναι χαρακτηριστικό ανθρώπου που έχει δει πολλά και έχει επιβιώσει από ακόμη περισσότερα.

Μιλάμε για τίτλο κομματιού που περιγράφει την κοσμοθεωρία της. Το What’s Love Got to Do with It? δεν υπήρξε ρομαντική ερώτηση αλλά μια ξεκάθαρη θέση από μια γυναίκα που μεγάλωσε χωρίς σταθερή αγάπη, χωρίς τρυφερότητα, χωρίς αίσθηση ασφάλειας, χωρίς σύντροφο που να σταθεί και να λειτουργήσει ως σταθερά. Κι όμως, συνέχισε να προχωρά και να χτίζει τη ζωή της με όσα είχε διαθέσιμα, αμφισβητώντας τον κανόνα ότι χρειάζεσαι αγάπη για να κρατηθείς όρθια και αποδεικνύοντας ότι αντέχει αυτός που δεν περιμένει να τον σώσει κανείς.

Η πιο ροκ 80άρα επιβίωσε στο χάος όχι επειδή το νίκησε, αλλά επειδή το ενσωμάτωσε. Έζησε απόλυτα και πέθανε με τρόπο που αφήνει πίσω μια απλή, σκληρή, απόλυτα καθαρή διαπίστωση: δεν χρειάζεται να αγαπηθείς για να γίνεις αυτό που θέλεις. Χρειάζεται να σταθείς εκεί που πρέπει, όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό. Κι εκείνη το έκανε.

Ακολουθούν 30 σοφά λόγια από τη γεμάτη ζωή της με αφορμή το «σαν σήμερά της»

1. «Η σωματική δύναμη μιας γυναίκας, αυτό είμαι εγώ»
2. «Η κληρονομιά μου είναι ότι έμεινα στον δρόμο που χάραξα, από την αρχή μέχρι το τέλος, επειδή πίστεψα σε κάτι μέσα μου»
3. «Δεν πρόκειται να παραδοθώ στη γηρασμένη ηλικία μέχρι να γίνω πραγματικά γριά. Και δεν είμαι ακόμη»
4. «Πιστεύω πως όταν απλώς σηκώνεσαι και προχωράς, η ζωή ανοίγει μπροστά σου»
5. «Μερικές φορές χρειάζεται να αφήνεις τα πάντα και να καθαρίζεις τον εαυτό σου από μέσα. Αν κάτι σε δυσφορεί ή σε τραβάει προς τα κάτω, απομάκρυνέ το. Όταν ελευθερωθείς, βγαίνει η πραγματική δημιουργικότητα και ο αληθινός σου εαυτός»
6. «Η μητέρα και ο πατέρας μου δεν αγαπιούνταν. Για αυτό τσακώνονταν διαρκώς»
7. «Δεν ένιωσα ποτέ ότι με αγαπούν, οπότε αποφάσισα ότι δεν με αφορά. Έχτισα μια άμυνα. Το “θα συνεχίσω” ήταν το μότο μου πριν μάθω τι σημαίνει μότο»
8. «Το μεγαλύτερο μυστικό ομορφιάς μου είναι να είμαι καλά με τον εαυτό μου. Είναι λάθος να νομίζεις ότι είσαι ό,τι βάζεις επάνω σου. Μεγάλο μέρος της εμφάνισής σου σχετίζεται με το πώς νιώθεις για τον εαυτό σου και τη ζωή σου»
9. «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι η ζωή μου ήταν δύσκολη, αλλά εγώ τη θεωρώ μια υπέροχη διαδρομή. Όσο μεγαλώνεις καταλαβαίνεις πως δεν μετράει τι συμβαίνει, αλλά ο τρόπος που το διαχειρίζεσαι»
10. «Είμαι αυτοδημιούργητη. Ήθελα πάντα να εξελίσσομαι, επειδή δεν είχα μόρφωση. Αυτό ήταν το όνειρό μου, να αποκτήσω ποιότητα»
11. «Μεγάλωσα με αυστηρούς κανόνες. Ήθελα να είμαι έξω και να τρέχω, κι όταν γύριζα ατημέλητη με σκισμένα ρούχα, κατέληγα πάντα τιμωρημένη»
12. «Δεν με μισώ πια. Κάποτε μισούσα τη δουλειά μου, την εικόνα μου, τις φωτογραφίες μου στη σκηνή, εκείνον τον υπερβολικό χαρακτήρα. Πάνω στη σκηνή έπαιζα ρόλο. Μόλις τελείωναν τα τραγούδια, επέστρεφα σε μένα»
13. «Με ελκύουν οι μύθοι»
14. «Δεν ασχολήθηκα ποτέ με το χρώμα του δέρματός μου. Δεν το ένιωσα ως εμπόδιο. Αν ο κόσμος λειτουργούσε έτσι, ίσως να υπήρχε περισσότερη αρμονία και αγάπη»
15. «Δεν θεωρώ τον εαυτό μου σοφή, αλλά η αρχή της σοφίας υπάρχει. Είναι η αποδοχή των πραγμάτων όπως είναι»
16. «Θέλω να δείξω στους ανθρώπους τον τρόπο να ζουν πνευματικά. Μετά τα σπίτια και τα ρούχα, αναζητάς κάτι μεγαλύτερο»
17. «Ο Ike ήθελε να γίνει σταρ. Γι’ αυτό άλλαξε το όνομά μου σε Tina και το κατοχύρωσε, ώστε αν έφευγα, το όνομα να μείνει δικό του»
18. «Δεν μπορούσα να επαινέσω τον εαυτό μου όσο ήμουν στη σχέση με τον Ike. Η πραγματική ανακούφιση ήρθε όταν άρχισα να μου αρέσω ξανά, όταν χώρισα και πήρα τη ζωή μου πίσω»
19. «Παίρνεις τα προβλήματά σου σε έναν θεό, αλλά αυτό που χρειάζεσαι είναι ο θεός να σε οδηγήσει μέσα στον εαυτό σου»
20. «Η καριέρα μου με κρατούσε πάντα μακριά από το σπίτι. Κάποια στιγμή ήθελα απλώς να μείνω σπίτι»
21. «Δεν είχα κανέναν, καμία βάση στη ζωή. Έπρεπε να φτιάξω μόνη μου τον δρόμο, από την αρχή»
22. «Πρέπει να αγαπάς και να φροντίζεις τον εαυτό σου, γιατί τότε βγαίνει το καλύτερο κομμάτι σου»
23. «Δεν ένιωσα ποτέ ότι με αγαπούν, οπότε αποφάσισα ότι δεν με αφορά. Έχτισα μια άμυνα. Το “θα συνεχίσω” ήταν το μότο μου πριν μάθω τι σημαίνει μότο»
24. «Είμαι δυνατή. Πέρασα διαζύγιο, αποχωρισμούς, δυσκολίες κάθε είδους. Δεν άφησα τίποτα να με γκρεμίσει»
25. «Τι είναι ο έρωτας όταν μοιάζει με δευτερεύον συναίσθημα»
26. «Αν δεν αγαπάς τον εαυτό σου, πώς θα αγαπήσεις κάποιον άλλον»
27. «Ξέρω τι θέλω. Και τώρα που το έχω, το αναγνωρίζω»
28. «Χρειάστηκε να βγω στον κόσμο και να δυναμώσω, για να ανακαλύψω την αποστολή μου στη ζωή»
29. «Κάθε στιγμή υπάρχει μια επιλογή, ακόμη και όταν δεν φαίνεται. Μερικές φορές η επιλογή είναι απλώς μια καλύτερη σκέψη»
30. «Δεν μπορείς να κολλάς στην ηλικία ή στην ομορφιά. Έτσι κυνηγάς κάτι που δεν επιστρέφει»