Το όρθιο κλισέ και αμφιλεγόμενος νευρικός εραστής έγινε 90: 90 τσιτάτα από τον «θείο» Woody Allen

«Αν υπάρχει αιωνιότητα, θα ήθελα να την περάσω αλλού», απλά, λιτά και Woody Allen-ικά.

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν χρειάζεται να τους περιγράψεις. Ξεκινούν μόνοι τους την αφήγηση, διακόπτουν, σχολιάζουν, κλείνουν το μάτι στην κάμερα, μιλούν στο κοινό σαν να το γνωρίζουν από μια ζωή, σπάνε τον τέταρτο τοίχο επειδή δεν αντέχουν την απόσταση. Ο Woody Allen είναι ακριβώς αυτό: ένας άνθρωπος που δεν απευθύνεται στους θεατές των ταινιών του αλλά σε όσους κρύβουν πίσω από το βλέμμα τους την ίδια νευρική φαγούρα ότι τίποτα δεν έχει νόημα και όμως κάτι αξίζει.

Στα 90 του, δεν είναι πια ο άνθρωπος που παίζει τον ρόλο του νευρικού. Είναι το ίδιο το σύμπτωμα. Το υπαρξιακό τικ μιας ολόκληρης εποχής που πέρασε από τον καπνό των μπαρ του Greenwich Village στις αποστειρωμένες οθόνες streaming. Εκείνος όμως παρέμεινε ίδιος. Όχι από άρνηση. Από συνέπεια. Από τη βεβαιότητα ότι η ανθρώπινη αμηχανία είναι πιο ειλικρινής από κάθε στιλπνή αυτοπεποίθηση.

Αν αυτό τον κάνει «όρθιο κλισέ», έχει πλάκα. Γιατί το κλισέ του Woody Allen δεν είναι φθηνή αναπαραγωγή. Είναι στάση ύπαρξης. Το σήμα κατατεθέν ενός ανθρώπου που δεν κρύφτηκε ποτέ πίσω από μεγάλες βεβαιότητες. Που έκτισε καριέρα πάνω στον φόβο, την υπερσκέψη, το αλλόκοτο, τον έρωτα ως παρεξήγηση, τον Θεό ως ανέκδοτο, τον θάνατο ως punchline. Που μιλούσε στο κοινό του σαν να πρόκειται για μια θεραπευτική συνεδρία πάνω στη σκηνή όπου εκείνος δεν έχει ιδέα τι κάνει και το παραδέχεται.

Σε αυτό το κείμενο, δεν θα κάνουμε καμία προσπάθεια εξιδανίκευσης. Καμία προσπάθεια λογοκρισίας. Καμία προσπάθεια να γυαλίσουμε κάτι που δεν γυαλίζει. Γιατί ο Allen δεν ήταν ποτέ «ουδέτερος». Ήταν πάντα ο δημιουργός που σε βάζει στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να διαχειριστείς δύο αλήθειες ταυτόχρονα: ότι ένα μέρος της τέχνης του είναι ιδιοφυές και ότι η προσωπική του ζωή είναι ένα ηθικό ναρκοπέδιο που θα συζητιέται όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν ή μισούν τον ίδιο βαθμό.

Δεν είναι αυτός ο σκοπός σήμερα. Όχι η δίκη. Όχι η αγιογραφία. Αλλά η αναγνώριση ενός φαινομένου: του τρόπου με τον οποίο ένας άνθρωπος, με ένα αεικίνητο βλέμμα και μια μόνιμη νευρική ειρωνεία, κατάφερε να γίνει το πιο αταλάντευτο ίχνος μιας κουλτούρας που φοβάται τη σιωπή.

Γιατί όποιον και να ρωτήσεις -είτε τον θεωρεί θεό είτε τέρας- θα παραδεχτεί το ίδιο πράγμα: ο Woody Allen έκανε τον εσωτερικό μονόλογο τέχνη πριν το TikTok μάς κάνει να νομίζουμε πως ανακαλύψαμε την αυτοαναφορικότητα. Μιλούσε στο κοινό. Μιλούσε στον εαυτό του. Μιλούσε στα φαντάσματα των δικών του συγχυσεων. Και όλα αυτά τα έκανε με τον τρόπο εκείνο που θυμίζει κάποιον που μπαίνει σε ένα δωμάτιο για να πει κάτι σημαντικό και τελικά μιλάει δέκα λεπτά για το αν έχει άδικο το φως από πάνω του.

Ο άνθρωπος που δεν έμαθε να «παίζει» -γιατί δεν μπορούσε να υποδυθεί τίποτα άλλο από τον εαυτό του

Γεννημένος πριν από ακριβώς 90 χρόνια, ο πασίγνωστος σκηνοθέτης κουβαλάει μια φιλμογραφία που πιάνει οκτώ δεκαετίες. Που θα έπρεπε, θεωρητικά, να έχει λάμψει αρκετά ώστε να τον κάνει untouchable. Αντ’ αυτού, τον άφησε εκτεθειμένο. Γιατί η τέχνη του είναι προσωπική, σχεδόν άβολα προσωπική. Δεν έκρυψε ποτέ ότι γράφει από τη δική του ιδιοσυγκρασία. Δεν κρύφτηκε πίσω από περίτεχνα concept. Δεν έχτισε πανοπλία. Προσέφερε τον εαυτό του σαν πρώτη ύλη.

Γι’ αυτό, όσο περνούν τα χρόνια, παραμένει ο άνθρωπος που «βλέπεις». Δεν παίζει έναν χαρακτήρα. Είναι ο χαρακτήρας. Οι εμμονές του. Οι ανασφάλειες του. Οι νευρικές του ατάκες. Η ομιλία του που τρέχει σαν παλιά γραφομηχανή. Ο τρόπος που μπαίνει σε μια σκηνή και αμέσως γκρινιάζει. Αυτό το είδος αυθεντικότητας είναι ταυτόχρονα αφοπλιστικό και επικίνδυνο. Γιατί όταν εκθέτεις τον εαυτό σου τόσο, εκθέτεις και την πιθανότητα να μη σου βγει σε καλό.

Αλλά ο Allen δεν είχε ποτέ άλλη επιλογή. Η ψυχοσύνθεσή του είναι η κινηματογραφική του γλώσσα. Η νευρικότητά του είναι το σενάριό του. Η αμφιβολία του είναι η σκηνοθεσία του. Κι αυτός ο τρόπος έκθεσης, αυτή η γυμνότητα, είναι και ο λόγος που η γενιά μετά τη γενιά επιστρέφει σε αυτόν ακόμη κι όταν δεν θέλει να το παραδεχτεί.

Ο New Yorker που δεν έκανε ποτέ ειρήνη με το σύμπαν

Από τα πρώτα του κείμενα στο Sid Caesar μέχρι τα βιβλία του, τις αμέτρητες ιστορίες στο The New Yorker, τις παραστάσεις στη σκηνή, τις ταινίες κάθε χρόνο χωρίς διακοπή, η ζωή του δεν ήταν ποτέ δημιουργικό hobby. Ήταν καταναγκασμός. Ένας άνθρωπος που γράφει όχι επειδή πρέπει αλλά επειδή αν δεν γράψει θα σκάσει.

Και αυτό το άγχος έγινε στιλιστική υπογραφή. Τα σενάριά του δεν αναπνέουν ήρεμα. Δεν απλώνονται. Δεν «τρέχουν». Πηδάνε, σκοντάφτουν πάνω στον εαυτό τους. Όπως ακριβώς το μυαλό του.

Και τον αγαπάς γι’ αυτό. Ή τον μισείς γι’ αυτό. Ή και τα δύο μαζί.

Ο δημιουργός που κατέρρευσε και συνέχισε γιατί δεν ξέρει να σταματά

Η προσωπική του ζωή δεν χωράει σε καμία σύντομη αποτίμηση. Ούτε σε άρθρο. Ούτε σε βιβλίο. Ούτε σε podcast. Χωράει μόνο στην αλήθεια ότι είναι αμφιλεγόμενος όσο κανένας άλλος. Ότι για κάποιους είναι αθώος. Για άλλους ένοχος. Για άλλους απλώς ένα σύμβολο εποχών που τελείωσαν.

Το μόνο βέβαιο είναι πως δεν κατέρρευσε η τέχνη του. Δεν σώπασε. Συνέχισε να κάνει ταινίες -άλλες καλές, άλλες αδιάφορες, άλλες πολύ καλύτερες από όσο θα ήθελαν οι επικριτές του. Έγραψε βιβλία. Έστησε έργα στο Broadway. Συνέχισε το κλαρινέτο του. Συμπεριφέρθηκε σαν άνθρωπος που δεν ξέρει τι σημαίνει παύση.

Ο άνθρωπος που μίλησε απευθείας στο κοινό του -κυριολεκτικά

Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από κάθε άλλον δεν είναι τα Όσκαρ του, ούτε οι επιρροές του, ούτε οι σκηνές του. Είναι ότι έσπασε τον τέταρτο τοίχο πριν καν μάθουμε πως λέγεται.

Ένα βλέμμα στην κάμερα. Μια φράση προς τον θεατή. Ένα ειρωνικό σχόλιο σε κάποιον που δεν υπάρχει.

Ο αιώνιος νευρικός εραστής της μεγάλης οθόνης, έκανε το κοινό συνεπιβάτη. Όχι παρατηρητή. Και αυτό είναι που τον κρατά ζωντανό ακόμη και όταν οι ταινίες του δεν γεμίζουν αίθουσες. Δεν έκανε απλώς σινεμά. Έκανε συνομιλία. Μια αδιάκοπη, κουρασμένη, υπαρξιακή συνομιλία που λειτουργεί σαν καθρέφτης για τον θεατή που δεν θέλει να κοιτάξει τον εαυτό του.

Και τι μένει στα 90 του;

Μένει το αμήχανο χιούμορ του. Μένει το ιδίωμα του ανθρώπου που μιλάει στα σοβαρά για γελοιότητες και στα γελοία για σοβαρά. Μένει η νοσταλγία μιας εποχής που το χιούμορ είχε ευφυΐα και όχι αλγόριθμο. Μένουν τα τσιτάτα του. Αυτά τα ευφυή αλήτικα κλισέ που μπορούν να σε σώσουν ή να σε καταστρέψουν ανάλογα με το πότε τα ακούς.

Και κυρίως μένει η αίσθηση ότι ακόμα και στα επόμενα 100 χρόνια, ο Woody Allen δεν θα «φύγει» ποτέ. Θα μείνει εκεί, νευρικός, αστείος, προσβλητικός, αγαπημένος, ενοχλητικός, με την ίδια ενέργεια που κάνει έναν άνθρωπο να σηκώνει το φρύδι του και να σου πετάει κάτι που σου αλλάζει ολόκληρη την οπτική.

Γιατί όπως και το κάνουμε, όλο και κάποιος θα χρησιμοποιεί μία ατάκα του Allen πούυ και πού για να σώσει μια συζήτηση ή να την τινάξει στον αέρα.

90 τσιτάτα από τον «θείο» Woody Allen

1. «Το ογδόντα τοις εκατό της επιτυχίας είναι το να εμφανίζεσαι»
2. «Αν θέλεις να κάνεις τον Θεό να γελάσει, πες του τα σχέδιά σου»
3. «Το μόνο πράγμα που στέκεται ανάμεσα σε μένα και το μεγαλείο είμαι εγώ»
4. «Η καρδιά θέλει αυτό που θέλει. Δεν υπάρχει λογική σε αυτά τα πράγματα. Γνωρίζεις κάποιον, ερωτεύεσαι, και τελειώνει εκεί»
5. «Αν δεν αποτυγχάνεις πού και πού, είναι σημάδι ότι δεν κάνεις τίποτα ιδιαίτερα καινοτόμο»
6. «Το να εμφανιστείς είναι η μισή μάχη»
7. «Δεν είμαι αντικοινωνικός. Απλώς δεν είμαι κοινωνικός»
8. «Δεν φοβάμαι τον θάνατο, απλώς δεν θέλω να είμαι εκεί όταν συμβεί»
9. «Η αυτοπεποίθηση είναι αυτό που έχεις πριν καταλάβεις το πρόβλημα»
10. «Η μόνη αγάπη που κρατάει είναι η ανεκπλήρωτη»
11. «Αν υπάρχει Θεός, ελπίζω να έχει μια καλή δικαιολογία»
12. «Η ζωή είναι δύσκολη, κι ύστερα πεθαίνεις»
13. «Το ταλέντο είναι τύχη. Το σημαντικό στη ζωή είναι το θάρρος»
14. «Η δουλειά του καλλιτέχνη δεν είναι να υποκύψει στην απόγνωση, αλλά να βρει ένα αντίδοτο στο κενό της ύπαρξης»
15. «Όποιος δεν μπορεί να κάνει, διδάσκει. Κι όποιος δεν μπορεί να διδάξει, διδάσκει γυμναστική»
16. «Το ότι είσαι παρανοϊκός δεν σημαίνει πως δεν σε κυνηγούν»
17. «Όλοι ενδιαφερόμαστε για το μέλλον, γιατί εκεί θα περάσουμε το υπόλοιπο της ζωής μας»
18. «Δεν ξέρω ποια είναι η ερώτηση, αλλά η απάντηση είναι σίγουρα το σεξ»
19. «Στο σπίτι μου εγώ είμαι το αφεντικό, η γυναίκα μου απλώς παίρνει τις αποφάσεις»
20. «Έδωσα τεστ στον Υπαρξισμό. Άφησα όλες τις απαντήσεις κενές και πήρα εκατό»
21. «Το μόνο που έχω στη ζωή μου είναι η φαντασία μου»
22. «Το σεξ μοιάζει με το μπριτζ. Αν δεν έχεις καλό παρτενέρ, καλύτερα να έχεις καλή παρτίδα»
23. «Η παρανοϊα είναι να ξέρεις όλα τα γεγονότα»
24. «Έχω γίνει το άτομο που πάντα μισούσα, αλλά είμαι πιο ευτυχισμένος»
25. «Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Ο ένας δρόμος οδηγεί στην απόγνωση, ο άλλος στην καταστροφή. Ας ελπίσουμε να κάνουμε τη σωστή επιλογή»
26. «Είναι το σεξ βρώμικο; Μόνο όταν γίνεται σωστά»
27. «Σφάλμα, δεν υπάρχει πληκτρολόγιο. Πάτησε F1 για συνέχεια»
28. «Δεν θα γινόμουν ποτέ μέλος ενός κλαμπ που θα δεχόταν κάποιον σαν εμένα»
29. «Υπάρχουν τρία δαχτυλίδια στον γάμο. Το δαχτυλίδι του αρραβώνα, της τελετής και της ταλαιπωρίας»
30. «Δεν αρχίζω ποτέ το μοντάζ μιας ταινίας πριν τελειώσουν τα γυρίσματα. Ξεκινώ από το πρώτο ριλ, την πρώτη σκηνή, και συνεχίζω πλάνο με πλάνο μέχρι το τέλος»
31. «Η μελέτη της οικονομίας συνήθως μας δείχνει ότι η καλύτερη στιγμή για αγορά ήταν πέρσι»
32. «Μην ανησυχείς, ξέρω σχεδόν ακριβώς τι κάνω»
33. «Οι σημαντικότερες λέξεις στα αγγλικά δεν είναι “σ’ αγαπώ” αλλά “είναι καλοήθες”»
34. «Κι αν δεν υπάρχει τίποτα και απλώς είμαστε στο όνειρο κάποιου;»
35. «Στην επόμενη ζωή μου θέλω να ζήσω ανάποδα. Να ξεκινήσω νεκρός και να τελειώσω ως οργασμός»
36. «Οι άντρες μαθαίνουν να αγαπούν τη γυναίκα που τους ελκύει. Οι γυναίκες μαθαίνουν να ελκύονται από τον άντρα που αγαπούν»
37. «Γιατί να χαλάς μια καλή ιστορία με την αλήθεια;»
38. «Από πού ήρθαμε; Πού πάμε; Υπάρχει περίπτωση για ομαδική έκπτωση;»
39. «Το σεξ χωρίς αγάπη είναι μια άδεια εμπειρία, αλλά από άδειες εμπειρίες είναι από τις καλύτερες»
40. «Μισώ την παραλία. Μισώ τον ήλιο. Είμαι χλωμός και κοκκινομάλλης. Δεν μαυρίζω, παθαίνω θερμοπληξία»
41. «Τα προβλήματα είναι σαν το χαρτί τουαλέτας. Τραβάς ένα και έρχονται άλλα δέκα»
42. «Πιστεύω ότι κάτι εκεί έξω μας παρακολουθεί. Δυστυχώς είναι η κυβέρνηση»
43. «Η πρώην γυναίκα μου ήταν τελειόφοιτη φιλοσοφίας στο NYU. Μου αποδείκνυε ότι δεν υπάρχω»
44. «Αγαπώ τη βροχή. Ξεπλένει τις αναμνήσεις από το πεζοδρόμιο της ζωής»
45. «Η αιωνιότητα είναι πολύ μεγάλη, ειδικά προς το τέλος»
46. «Νομίζω πως το έγκλημα αποδίδει. Οι ώρες είναι καλές και ταξιδεύεις πολύ»
47. «Αν δεν αποτυγχάνεις, δεν προσπαθείς»
48. «Δεν πίστευα στη μετενσάρκωση στην προηγούμενη ζωή μου και δεν πιστεύω ούτε τώρα»
49. «Πιστεύω ότι το σεξ είναι κάτι όμορφο ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Αν είναι πέντε, είναι υπέροχο»
50. «Γιατί όχι; Η ζωή είναι σύντομη, βαρετή, γεμάτη πόνο, κι αυτό είναι μια ευκαιρία για κάτι ξεχωριστό»
51. «Κάποιοι πίνουν βαθιά από το ποτάμι της γνώσης. Άλλοι απλώς κάνουν γαργάρες»
52. «Ο Θεός σιωπά. Αν μόνο σωπαίναμε κι εμείς»
53. «Είμαστε το άθροισμα των επιλογών μας»
54. «Η υποκειμενικότητα είναι αντικειμενική»
55. «Το μέλλον κρατά μεγάλες ευκαιρίες και μεγάλες παγίδες. Το κόλπο είναι να αποφύγεις τις παγίδες, να αρπάξεις τις ευκαιρίες και να είσαι σπίτι στις έξι»
56. «Η ζωή είναι γεμάτη μιζέρια, μοναξιά και πόνο, και τελειώνει πολύ γρήγορα»
57. «Μισώ την πραγματικότητα, αλλά είναι το καλύτερο μέρος για να φας μια καλή μπριζόλα»
58. «Μπορείς να ζήσεις μέχρι τα εκατό αν εγκαταλείψεις όλα αυτά που σε κάνουν να θες να ζήσεις μέχρι τα εκατό»
59. «Ο χρόνος είναι ο τρόπος της φύσης να μην συμβαίνουν όλα ταυτόχρονα»
60. «Μια σχέση είναι σαν τον καρχαρία. Πρέπει να κινείται συνεχώς μπροστά, αλλιώς πεθαίνει»
61. «Δεν νομίζω ότι είσαι παρανοϊκός. Το αντίθετο. Κυκλοφορείς με την παράλογη ψευδαίσθηση ότι οι άνθρωποι σε συμπαθούν»
62. «Στα δώδεκα μπήκα σε μια συναγωγή και ρώτησα τον ραβίνο το νόημα της ζωής. Μου το είπε στα εβραϊκά. Δεν καταλάβαινα εβραϊκά. Μετά μου ζήτησε εξακόσια δολάρια για μαθήματα»
63. «Η λέξη “αγάπη” είναι πολύ αδύναμη για αυτό που νιώθω. Σε λααατρεύω, σε λοααβώ, σε λουφώ, με δύο φ»
64. «Το χάρισμα της ευτυχίας είναι να εκτιμάς και να αγαπάς αυτό που έχεις, αντί για αυτό που δεν έχεις»
65. «Δεν θέλω να κερδίσω την αθανασία με τη δουλειά μου. Θέλω να την κερδίσω μη πεθαίνοντας. Δεν θέλω να ζω στις καρδιές των συμπατριωτών μου, θέλω να ζω στο διαμέρισμά μου»
66. «Ακόμη κι αν υπάρχει Θεός, έχει κάνει τόσο κακή δουλειά που είναι απορία πώς δεν του έχουν κάνει ακόμη ομαδική αγωγή»
67. «Τα χρήματα δεν είναι τα πάντα, αλλά είναι καλύτερα από το να έχεις την υγεία σου»
68. «Ο εγκέφαλος; Είναι το δεύτερο αγαπημένο μου όργανο»
69. «Δεν ξέρω τι θέλω, αλλά ξέρω τι δεν θέλω»
70. «Ίσως οι ποιητές να έχουν δίκιο. Ίσως η αγάπη να είναι η μόνη απάντηση»
71. «Για σένα είμαι άθεος. Για τον Θεό είμαι η αντιπολίτευση»
72. «Ο γάμος είναι ο θάνατος της ελπίδας»
73. «Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί. Ο Σωκράτης ήταν θνητός. Άρα όλοι οι άνθρωποι είναι Σωκράτης»
74. «Τα καλύτερα πράγματα στη ζωή είναι λογοκριμένα»
75. «Αν ο Ιησούς γύριζε και έβλεπε τι γίνεται στο όνομά του, δεν θα σταματούσε να κάνει εμετό»
76. «Είμαι δυο σε ένα με τη φύση»
77. «Μακάρι να μπορούσα να σκεφτώ κάτι θετικό για να κλείσω. Δέχεσαι δύο αρνητικά;»
78. «Φορούσε μίνι φούστα και στενή μπλούζα κι η σιλουέτα της σχημάτιζε παραβολές που μπορούσαν να προκαλέσουν καρδιακή ανακοπή σε γιάκ»
79. «Αν μόνο ο Θεός μου έδινε ένα καθαρό σημάδι. Κάτι όπως μια μεγάλη κατάθεση στο όνομά μου σε ελβετική τράπεζα»
80. «Η ζωή δεν μιμείται την τέχνη, μιμείται την κακή τηλεόραση»
81. «Χρηματιστής είναι κάποιος που επενδύει τα λεφτά των άλλων μέχρι να εξαφανιστούν όλα»
82. «Το να αγαπάς είναι να υποφέρεις. Το να μην αγαπάς είναι επίσης να υποφέρεις. Άρα το να αγαπάς είναι να υποφέρεις. Και το να μην αγαπάς είναι να υποφέρεις»
83. «Δεν παίρνω ούτε γραμμάριο γιατί το άγχος μου λειτουργεί σαν αερόμπικ»
84. «Από όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες, η εμμονή είναι η πιο επικίνδυνη. Και η πιο γελοία»
85. «Υπάρχουν χειρότερα πράγματα από τον θάνατο. Έχεις περάσει ποτέ ένα βράδυ με ασφαλιστή;»
86. «Ο Νίτσε είπε ότι θα ξαναζήσουμε τη ζωή μας ακριβώς όπως ήταν για την αιωνιότητα. Τέλεια. Δηλαδή θα πρέπει να ξαναδώ τα Ice Capades»
87. «Όλοι γνωρίζουμε την ίδια αλήθεια. Η ζωή μας είναι το πώς επιλέγουμε να τη διαστρεβλώσουμε»
88. «Βασίζεσαι υπερβολικά στον εγκέφαλο. Είναι το πιο υπερτιμημένο όργανο»
89. «Αν οι ταινίες μου κάνουν έστω και έναν άνθρωπο πιο δυστυχισμένο, θα νιώσω ότι έκανα το καθήκον μου»
90. «Δεν ξέρω τι κάνω, αλλά η ανικανότητά μου δεν σταμάτησε ποτέ τον ενθουσιασμό μου»