Το Jane Birkin στιλ, εστί φιλοσοφείν - 79 χρόνια από τη γέννηση της αντισυμβατικής μούσας των 60s
Με αφορμή τα 79 χρόνια από τη γέννησή της, η Jane Birkin ξαναδιαβάζεται μέσα από το απαγορευμένο Je t’aime… moi non plus, το «κακό παιδί» Serge Gainsbourg που τη σημάδεψε, τις μικροκλοπές της, και έναν τρόπο ύπαρξης που άλλαξε για πάντα τα δεδομένα του στιλ. Μια ανασφαλής μούσα, όπως όλες οι γνήσιες μούσες, που δεν αντιλήφθηκε ποτέ την ομορφιά και τη δύναμή της τη στιγμή που συνέβαιναν. «Νομίζω πως οι γυναίκες αρχίζουν πραγματικά να μοιάζουν με τον εαυτό τους μετά τα 30. Τότε μια γυναίκα τολμά για πρώτη φορά να βρίσκεται στην ηλικία της, να δείξει το γυμνό της πρόσωπο και να μη ντύνεται μόνο για τους φίλους ή τους συζύγους της. Έχω κρατήσει όλες τις παλιές μου φωτογραφίες από τα ’60s, αλλά δεν μπορώ να ταυτιστώ μαζί τους πια. Όλο αυτό το ντύσιμο και το μακιγιάζ στα μάτια... Μοιάζαμε με κούκλες Barbie».
Ηθοποιός, τραγουδίστρια και μούσα με την τέλεια φράντζα. Η Jane Birkin, που έφυγε από τη ζωή στις 16 Ιουλίου του 2023 σε ηλικία 76 ετών στο Παρίσι, έγινε παγκοσμίως γνωστή τόσο επειδή ενέπνευσε ένα από τα πιο περιζήτητα αξεσουάρ μόδας, την Hermès Birkin bag, όσο και για τα φωνητικά της στο προκλητικό -για την εποχή- τραγούδι του 1969 Je t’aime… moi non plus.
Γεννημένη σαν σήμερα, 14 Δεκεμβρίου του 1946, εγκαταστάθηκε στο συλλογικό φαντασιακό ως μορφή που αφαίρεσε, όχι ως μορφή που πρόσθεσε. Η παρουσία της συνδέθηκε με μια βαθιά μετατόπιση στον τρόπο που η ποπ κουλτούρα αντιλαμβάνεται τη γυναικεία εικόνα. Εκεί όπου κυριαρχούσε η επιβολή, εισήχθη η διαθεσιμότητα. Εκεί όπου ζητούνταν βεβαιότητα, εμφανίστηκε η αστάθεια. Αυτή η αλλαγή προκάλεσε ενόχληση, επειδή ανέτρεψε μια βασική συνθήκη της επιθυμίας όπως είχε οικοδομηθεί μέχρι τότε.
Στα 79 χρόνια από τη γέννησή της, η Birkin επανέρχεται ως σημείο αναφοράς όχι για το τι φόρεσε ή πώς τραγούδησε, αλλά για τον τρόπο με τον οποίο αναδιαμόρφωσε τον κώδικα.
Το Je t’aime… moi non plus υπήρξε καθοριστικό, επειδή μετέφερε την επιθυμία από την περιοχή της επίδειξης στην περιοχή της έκθεσης. Η φωνή της κινήθηκε χαμηλά, χωρίς τεχνική επιβολή, χωρίς πρόθεση κυριαρχίας. Αυτή η επιλογή κατέγραψε μια νέα συνθήκη στον ήχο της ποπ, όπου η ευαλωτότητα απέκτησε θέση ισχύος.
Η συνεργασία της με τον Serge Gainsbourg δεν υπήρξε μηχανισμός ανάδειξης, αλλά πεδίο έντασης.
Η Birkin βρέθηκε να δανείζει τη φωνή της σε λέξεις που δεν την προστάτευαν. Αυτή η έκθεση έγινε το βασικό της κεφάλαιο. Η παρουσία της λειτουργούσε ως αντίβαρο στη φιγούρα του δημιουργού, μεταφέροντας τη βαρύτητα από τη σύνθεση στη στάση. Αυτό το πέρασμα υπήρξε προφανώς κομβικό για την ποπ κουλτούρα, επειδή ανέδειξε ότι η επιρροή δεν απαιτεί έλεγχο.
Η ενόχληση που προκάλεσε σχετίζεται άμεσα με το σώμα της. Ένα σώμα που κινήθηκε έξω από την ιδέα της απόδοσης και της τελειότητας. Η εικόνα της δεν υπάκουσε στη λογική της γυναίκας που γνωρίζει τη δύναμή της και τη διαχειρίζεται. Αντίθετα, εγκατέστησε μια παρουσία που άφηνε τα περιθώρια ορατά. Αυτή η στάση δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο ανάγνωσης της θηλυκότητας, στο οποίο η ανασφάλεια έπαψε να θεωρείται έλλειμμα και μετατράπηκε σε δομικό στοιχείο.
Το τσαλάκωμά της δεν προέκυψε ως στιλιστική πρόταση αλλά ως αποτέλεσμα κουλτούρας. Ρούχα φορεμένα χωρίς ιεραρχία, χωρίς ρόλο, χωρίς πρόβλεψη. Μαλλιά που δεν λειτουργούσαν ως κατασκευή. Αντικείμενα που δεν ζητούσαν να δηλώσουν κοινωνική θέση. Αυτή η εικόνα αποσύνδεσε το στιλ από την έννοια της επιτυχίας και το επανατοποθέτησε στην καθημερινή εμπειρία. Η Birkin μετέφερε το βάρος από την εμφάνιση στη χρήση.
Οι μικροκλοπές της, που καταγράφηκαν άλλοτε με χιούμορ και άλλοτε με αμηχανία, εντάσσονται σε αυτή τη λογική.
Οι μικροκλοπές της δεν είχαν σχέση με πρόκληση ή φετιχισμό του αντικειμένου. Ήταν μια αυθόρμητη περιφρόνηση απέναντι στη σοβαροφάνεια των χώρων και στους άγραφους κανόνες τους. Ένα πιάτο, ένα μαξιλάρι, ένα αντικείμενο τσέπης έχαναν το κύρος τους τη στιγμή που περνούσαν στη χρήση. Αυτή η απλή χειρονομία αφαίρεσε το βάρος του συμβόλου και επανέφερε το αντικείμενο εκεί όπου ανήκει: στο σώμα, στην καθημερινότητα, στη φθορά.
Η απόλυτη μούσα των 60s διαμόρφωσε ένα μοντέλο επιρροής που βασίστηκε στη φυσική παρουσία. Ένα μοντέλο που δεν χρειαζόταν διακήρυξη, ούτε μανιφέστο. Η επίδρασή της κινήθηκε υπόγεια, μέσω της μίμησης της στάσης και όχι της εικόνας. Η χαμηλόφωνη ερμηνεία, η ανεπιτήδευτη εμφάνιση, η αποδοχή της φθοράς εγκαταστάθηκαν σταδιακά ως αξίες. Από τη μουσική μέχρι τη μόδα, από το σινεμά μέχρι τη φωτογραφία, το αποτύπωμά της λειτούργησε ως υπόστρωμα.
Η Jane Birkin δεν διαχειρίστηκε ποτέ τον εαυτό της ως κεφάλαιο.
Η δημόσια εικόνα της δεν οργανώθηκε ποτέ ως αφήγημα με αρχή, μέση και τέλος. Κινήθηκε χαλαρά, εκτεθειμένη, χωρίς στρατηγική προστασίας. Αυτό που συχνά διαβάστηκε ως έλλειψη ελέγχου λειτούργησε τελικά ως πλεονέκτημα. Η ομορφιά της δεν επιβλήθηκε τη στιγμή που συνέβαινε αλλά καταγράφηκε εκ των υστέρων. Το ίδιο και η σημασία της. Αυτή η καθυστέρηση ανάμεσα στο βίωμα και στην αναγνώριση εξηγεί γιατί το αποτύπωμά της άντεξε: δεν εξαντλήθηκε στο παρόν, ωρίμασε μέσα στον χρόνο.
Χωρίς αμφιβολία, ανήκει στις φιγούρες που διαμόρφωσαν το τοπίο χωρίς να το κατονομάσουν. Η παρουσία της αποσταθεροποίησε τη γυναικεία εικόνα ως επίτευγμα και την επανέφερε ως κατάσταση. Αυτό το πέρασμα επηρέασε γενιές που αναζήτησαν χώρο έξω από τον έλεγχο και τη βεβαιότητα. Η επίδρασή της παραμένει ενεργή ακριβώς επειδή δεν παγιδεύτηκε σε εποχή ή τάση.
Το Jane Birkin στιλ, εστί φιλοσοφείν. Μια φιλοσοφία που τοποθέτησε την ανθρώπινη αστάθεια στο κέντρο της γοητείας. Που ανέδειξε το τσαλάκωμα ως αξία. Που επέτρεψε στη γυναίκα να υπάρξει χωρίς ρόλο, χωρίς απόδοση, χωρίς επιβεβαίωση. Και που εξακολουθεί να διαταράσσει κάθε σύστημα που στηρίζεται στον έλεγχο, στη σαφήνεια και στη βεβαιότητα.
Το σίγουρο είναι πως η Birkin ήταν πολλά περισσότερα από τσάντες και βαρύγδουπα τσιτάτα. Ακολουθούν μερικές από τις πιο εύστοχες και αποκαλυπτικές φράσεις της, για τα πάντα: από την αγάπη και τη λογοτεχνία μέχρι τις μικροκλοπές, το κάπνισμα και τις κάλτσες.
Για την ηλικία
«Νομίζω πως οι γυναίκες αρχίζουν πραγματικά να μοιάζουν με τον εαυτό τους μετά τα 30. Τότε μια γυναίκα τολμά για πρώτη φορά να βρίσκεται στην ηλικία της, να δείξει το γυμνό της πρόσωπο και να μη ντύνεται μόνο για τους φίλους ή τους συζύγους της. Έχω κρατήσει όλες τις παλιές μου φωτογραφίες από τα ’60s, αλλά δεν μπορώ να ταυτιστώ μαζί τους πια. Όλο αυτό το ντύσιμο και το μακιγιάζ στα μάτια... Μοιάζαμε με κούκλες Barbie».
Για την οικογένεια
«Έκανα παιδί στα 19 και έγινα γιαγιά στα 39. Τώρα τα παιδιά μου μού δανείζουν τα παιδιά τους για να τα παίρνω μαζί μου στη Βρετάνη. Είναι θεϊκό. Είμαι απίστευτα τυχερή. Δεν έχει περάσει ποτέ εβδομάδα χωρίς να μιλήσω στο τηλέφωνο και με τις τρεις κόρες μου».
(Η μεγαλύτερη κόρη της Birkin, Kate Barry, πέθανε το 2013.)
Για το μακιγιάζ
«Βάζω λίγο κόκκινο στα χείλη και στα μάγουλα για να δείχνω υγιής. Οποιοδήποτε κόκκινο μολύβι χειλιών και ένα κραγιόν της Dr. Hauschka σε berry τόνο. Δεν βάζω ποτέ τίποτα στα μάτια. Αλλιώς μοιάζω με την Joan Crawford».
Για το διάβασμα
«Λατρεύω τον Dickens γιατί με κάνει να γελάω μόνη μου. Με έχει πάρει σε έναν άλλο κόσμο και με έχει απομακρύνει από τόσες γήινες δυστυχίες».
Για τη φράντζα
«Η καλύτερή μου φίλη μού κόβει τα μαλλιά με ψαλίδι κουζίνας».
Για τον Serge Gainsbourg
«Ήταν σπουδαίος άνδρας. Εγώ απλώς ήμουν όμορφη».
Για την αντίδραση στο Je t’aime… moi non plus
«Ήταν απίστευτο να απαγορευτεί και από το Βατικανό και από το BBC. Και ήταν αστείο να ακούς την ορχήστρα του BBC να το παίζει, ενώ δεν το έπαιζαν στο Top of the Pops».
Για την αγάπη
«Κάθε φορά που ερωτευόμουν, με κατέκλυζε ο φόβος ότι θα χάσω τον άντρα που αγαπούσα. Ήμουν πεπεισμένη ότι όλες οι άλλες γυναίκες ήταν πιο ενδιαφέρουσες από εμένα. Αυτή η ανασφάλεια, αυτή η έλλειψη αυτοπεποίθησης, είναι τρομακτική για τον άλλον άνθρωπο, γιατί σχεδόν πάντα συνοδεύεται από ζήλια. Πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο να ζει κανείς μαζί μου. Σήμερα είμαι ευτυχισμένη που δεν είμαι πια ερωτευμένη. Όταν η αγάπη δεν υπάρχει, δεν υπάρχει και ο πόνος».
Για την ομορφιά
«Συνέχισε να χαμογελάς. Σου αφαιρεί δέκα χρόνια».
Για την εμφάνισή της
«Το χαρακτηριστικό μου είναι το κενό ανάμεσα στα δόντια μου. Έπρεπε να φορέσω σιδεράκια γιατί τα δόντια μου πετάγονταν σαν κανόνια από φρούριο».
Για την Birkin bag
«Μια Birkin είναι εξαιρετικό καπέλο για τη βροχή. Απλώς βάλε όλα τα υπόλοιπα σε μια πλαστική σακούλα».
Για τις μικροκλοπές
«Έχω κλέψει μερικά μαξιλαράκια από την Air France. Έκλεβα και από το Maxim’s στο Παρίσι, αλλά όλοι οι σερβιτόροι ήταν μέσα στο κόλπο. Γέμιζα το καλάθι μου με πιάτα. Μια φορά είχα και τα ασημικά κάτω από το πουκάμισό μου και, όταν πήγα να υπογράψω αυτόγραφα φεύγοντας, έπεσαν όλα έξω».
Για την αυτοπεποίθηση
«Είναι αδύνατο να έχεις στιλ χωρίς αυτοπεποίθηση».
Για την ευτυχία
«Όταν αρχίζεις να αναγνωρίζεις ότι περνάς καλά, η ζωή μπορεί να γίνει υπέροχη».
Bloggers
