Azulejos: Όλα όσα θέλεις να μάθεις για την πορτογαλική τέχνη που αναβλύζει δημιουργία

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην τα δεις, όπου κι αν βρεθείς στην Πορτογαλία. Τα ζωγραφισμένα -με τόσο περίτεχνο τρόπο- πλακάκια ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο και όλες τις εποχές γεμίζοντας με χρώμα κάθε πεζοδρόμιο. Εάν έχεις επισκεφθεί ποτέ ή έχεις δει φωτογραφίες από τις πανέμορφες πόλεις της Πορτογαλίας, πιθανότατα θα έχεις παρατηρήσει τα υπέροχα βαμμένα πλακάκια που κοσμούν τις προσόψεις των κτιρίων. Αυτά τα φωτεινά και μαγευτικά στολίδια ονομάζονται azulejos και είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κομμάτια της αστικής πορτογαλικής αρχιτεκτονικής και σχεδιασμού.

Η αραβική λέξη Al-zuleique έγινε το πορτογαλικό azulejo (πλακάκι) και αναφερόταν στη «μικρή, λεία πέτρα» που χρησιμοποιούσαν οι μουσουλμάνοι τον Μεσαίωνα. Η χρήση πλακιδίων για τη διακόσμηση δαπέδων και τοίχων ευχαρίστησε τους Πορτογάλους Βασιλείς και στη συνέχεια κέρδισε την περίοπτη θέση της στην παγκόσμια αρχιτεκτονική από τον 15ο αιώνα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Πορτογαλία τα υιοθέτησε με απαράμιλλο τρόπο, όπως καμία άλλη ευρωπαϊκή αλλη χώρα.

Η αρχιτέκτων Frida Escobedo σχεδιάζει τη νέα πτέρυγα του The Met

Διαμορφώνοντας τόσο το εξωτερικό όσο και το εσωτερικό τμήμα πολλών κτηρίων, έχουν λειτουργικό χαρακτήρα αλλά ολοκληρώνουν και το αισθητικό κομμάτι μιας ολόκληρης πόλης. Αν και η τέχνη των azulejos δεν προήλθε από την Πορτογαλία, σε αυτή τη χώρα άνθισε και μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως εκεί παραμένει ζωντανή μέχρι και σήμερα. Τα πλακίδια αυτά έχουν εξελιχθεί σε μορφή τέχνης ανά τους αιώνες. Και καθώς έχουν προσαρμοστεί και εξελιχθεί εκεί κατά τη διάρκεια των ετών, έχουν γίνει μια από τις πιο εμβληματικές πτυχές της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής αλλά και του πολιτισμού της χώρας.

Η προέλευση των Azulejos στην Ευρώπη

Αν και τα πρώτα γνωστά ζωγραφισμένα πλακάκια έχουν τις ρίζες τους από τις περιοχές της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας κατά τον 27ο αιώνα π.Χ., μόλις τον 13ο αιώνα μ.Χ. η τεχνική αυτή εισήχθη στην Ιβηρική χερσόνησο μέσω των Μαυριτανών από τη Μέση Ανατολή. Αυτή η τέχνη αναπτύχθηκε αρχικά για να μιμηθεί τα βυζαντινά και ρωμαϊκά ψηφιδωτά, και για αυτόν τον λόγο τα κεραμικά αυτά πλακίδια ονομάζονται azulejos - μια λέξη που προέρχεται από την αραβική λέξη «zellige», που σημαίνει γυαλισμένη πέτρα-.

Μερικές από τις πρώτες παραγωγές πλακιδίων στην Ευρώπη ξεκίνησαν στη Σεβίλλη της Ισπανίας - όπου τα πλακάκια ήταν από γυαλί και κόβονταν σε μικρότερα κομμάτια και στη συνέχεια συναρμολογούνταν ξανά για να σχηματίσουν γεωμετρικά σχέδια-. Ο Πορτογάλος βασιλιάς Μανουέλ, ερωτεύτηκα αυτήν την τεχνική μετά από μια επίσκεψή του στη Σεβίλλη το 1503, και αργότερα έφερε την τέχνη στη χώρα του. Τα Azulejos χρησιμοποιήθηκε εκτενώς στο Εθνικό Παλάτι της Σίντρα - λίγο έξω από τη Λισαβόνα - και από εκεί, η Πορτογαλική «ερωτική σχέση» -θα έλεγε κανείς- με τα azulejos μεγάλωσε.

Η πορτογαλική χρήση των azulejos εξελίχθηκε όλα αυτά τα χρόνια και κάθε περιοχή της χώρας ανέπτυξε τον δικό της μοναδικό και χαρακτηριστικό τρόπο για τη χρήση και διακόσμηση των πλακών αυτών.

Η εξέλιξή τους

Στις αρχές έως τα μέσα του 16ου αιώνα, οι Πορτογάλοι βασίζονταν κυρίως στις ξένες εισαγωγές πλακιδίων από τη Σεβίλλη (για τον Νότο) και σε μικρότερη κλίμακα από την Αμβέρσα (για τον Βορρά). Ήταν εκείνη την εποχή που οι αγγειοπλάστες από την Ιταλία δημιούργησαν εργαστήρια στη Σεβίλλη και έφεραν μαζί τους τις τεχνικές maiolica - μια μορφή κεραμικών υαλότουβλων που τους επέτρεπε να αντιπροσωπεύουν με μεγάλη ποικιλία θέματα πιο σύνθετα επάνω στα πλακίδια. Αυτή η εξέλιξη της τεχνικής προκάλεσε μια αλλαγή και μετέτρεψε τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα σε μια μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας όπου το πλακάκι ήταν βαμμένο σαν να ήταν ένα ξύλινο πλαίσιο ή καμβάς. Κατά συνέπεια, τα περισσότερα πλακίδια άρχισαν να απεικονίζουν αλληγορικές και μυθολογικές στιγμές της ζωής των Αγίων, σκηνές από τη Βίβλο καθώς και σκηνές κυνηγιού. Τώρα, αντί για τεχνίτες να δημιουργούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα με τα πλακάκια, οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν ολόκληρους πίνακες -σε μεγάλη κλίμακα- και υπέγραφαν με τα ονόματά τους τις δημιουργίες τους σαν πραγματικοί ζωγράφοι.

Στο τελευταίο μέρος του 16ου αιώνα, τα azulejos άρχισαν να χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση μεγάλων κενών χώρων, όπως εκείνων σε εκκλησίες και μοναστήρια, αλλά και ως διακόσμηση για το μπροστινό μέρος των εκκλησιών. Ξεκίνησαν με απλά διαγώνια πλακάκια, τα οποία στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν με οριζόντια πολύχρωμα -που συνήθως είχαν μοτίβα από λουλούδια και γιρλάντες - τον 17ο αιώνα. Αυτά τα πλακάκια συνήθως απεικόνιζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού ή ενός από τους Αγίους. Συνθέσεις όπως αυτές άρχισαν να είναι γνωστές ως «azulejo de tapete».

Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι Ολλανδοί άρχισαν να παράγουν μονοχρωματικά μπλε και άσπρα πλακάκια, ένα πλακάκι που μιμούνταν το πολυπόθητο στυλ της κινεζικής πορσελάνης. Αυτή η ποικιλία azulejos έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στους Πορτογάλους αριστοκράτες οι οποίοι άρχισαν να αναθέτουν σε μεγάλο αριθμό τεχνητών τη διακόσμηση στα παλάτια και τις εκκλησίες τους. Οι Πορτογάλοι ζωγράφοι πλακιδίων άρχισαν επίσης να αντιγράφουν την τεχνική αυτή και αφού ο Βασιλιάς Πέτρος Β΄ σταμάτησε όλες τις εισαγωγές azulejos από το 1687 έως το 1698, σύντομα όλοι άρχισαν να χρησιμοποιούν μόνο πλακίδια που παρήχθησαν, σχεδιάστηκαν και ζωγραφίστηκαν από Πορτογάλους καλλιτέχνες. Το μπλε και το λευκό στυλ είχε γίνει η κυρίαρχη τάση, και αυτό είναι εμφανές στην συντριπτική τους παρουσία σε όλη τη χώρα μέχρι και σήμερα.

Τα περίτεχνα πλακάκια azulejios τα συναντάς σήμερα ως έργα τέχνης σε όλο τον κόσμο

Τα περίτεχνα πλακάκια εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στον 21ο αιώνα από τις πιο avant-garde τάσεις ως βασικό χαρακτηριστικό της αστικής τέχνης. Θα ήταν δύσκολο να απαριθμήσω όλα τα μέρη όπου μπορείς να τα θαυμάσεις, αλλά αξίζει να αναφέρω μερικά, όπου εφαρμόστηκαν με συστηματικό ή πρωτότυπο τρόπο. Οι σταθμοί του μετρό της Λισαβόνας είναι όλοι επενδεδυμένοι με πλακάκια, με έργα Πορτογάλων καλλιτεχνών όπως οι Vieira da Silva και Júlio Pomar. Αυτό το στυλ κέρδισε διεθνή αναγνώριση και μπορείς επίσης να τα δεις σε έργα τέχνης σε σταθμούς του μετρό στις Βρυξέλλες (Jardin Botanique), στο Παρίσι (Champs Élysées/Clémenceau), στη Βουδαπέστη (Deák Tér), στη Μόσχα (Belourusskaya) και στο Σίδνεϊ (Martin Place).

Παρίσι Champs Élysées/Clémenceau

Στην Πορτογαλία θα εκπλαγείς από πλακάκια που μπορείς να δεις σε παλιούς σιδηροδρομικούς σταθμούς, κυρίως με αναφορές σε έθιμα, παραδόσεις και τοπία των γύρω περιοχών τους. Ένα από τα πιο αξιόλογα είναι στο σταθμό São Bento, στο Πόρτο. Στο Aveiro, η χρήση του σε κτίρια σε στιλ αρ νουβό στο κέντρο της πόλης είναι ιστορική. Ένας από τους πιο γνωστούς Πορτογάλους κεραμίστες του 19ου αιώνα, ο Rafael Bordalo Pinheiro, επέλεξε να τους κάνει πιο εκφραστικούς και δημιούργησε σχέδια που απεικονίζουν έντομα και φυτά. Μπορείτε να τα δείτε, για παράδειγμα, στη Λισαβόνα, στο μουσείο που φέρει το όνομά του, το Μουσείο Rafael Bordalo Pinheiro. Στη Σίντρα, ανάμεσα σε ένα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, μπορείτε να θαυμάσετε μια γνήσια επίδειξη χειροτεχνίας πλακιδίων στο πέρασμα των αιώνων στο Palacio da Vila, τόσο κοντά στην καρδιά των πρώην βασιλιάδων που ζούσαν εκεί. Η Εκκλησία του São Lourenço [Igreja de São Lourenço], στο Almancil, είναι ένα τέλειο παράδειγμα πλήρους επένδυσης με πλακάκια (σε τοίχους και οροφή) σε πορτογαλικό μπαρόκ στυλ, καθώς και μια επίσκεψη στην ιστορική κληρονομιά του Αλγκάρβε που πρέπει να δείτε. Αλλά αυτά τα αντικείμενα μπορούν να ζήσουν πέρα ​​από αναμνήσεις και φωτογραφίες. Σε μια πιο κλασική ή πιο μοντέρνα εκδοχή, μεμονωμένα ή σε πάνελ, θα είναι αναμφίβολα ένα καλό αναμνηστικό της Πορτογαλίας για να πάρετε σπίτι ή να χαρίσετε σε έναν φίλο.

Image:@winetourismportugal

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Τα πολυτελή δεντρόσπιτα που κόβουν την ανάσα με τη θέα και το design τους

Museum of the Future: Αυτό είναι το ομορφότερο μουσείο στον κόσμο που ξεχωρίζει για το design του

01

10