Βιασμός, κακοποίηση, παρενόχληση: Πώς μπορεί μια γυναίκα ν'αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις στη ζωή της

Η 24χρονη Γεωργία κατήγγειλε τον βιασμό της σε δωμάτιο ξενοδοχείου της Θεσσαλονίκης, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Από τη στιγμή που ξύπνησε σε ένα κρεβάτι που δεν αναγνώριζε (χωρίς μνήμη όσων συνέβησαν) με ενδείξεις για την κακοποίησή της, έως τις ατελείωτες ώρες αναμονής στο αστυνομικό τμήμα, στο σπίτι περιμένοντας την ιατροδικαστική εξέταση και την αγωνία μπροστά στο τηλέφωνο αναμένοντας τις εξελίξεις της υπόθεσή της, ίσως ένιωσε πολλές φορές αφόρητη μοναξιά. Και φόβο. Και απόγνωση. Και τρόμο για τον αντίκτυπο στην καθημερινότητά της, στη ζωή της, στις σχέσεις της.

Θα μπορέσει να εμπιστευτεί ξανά; Θα αντέξει την πίεση του victim blaming (ενοχοποίηση του θύματος μέσα από δηλώσεις, μηνύματα στα social media και ψιθύρους στον στενό κοινωνικό περίγυρο); Πώς θα καταφέρει να αντιμετωπίσει τις αλλαγές που σαν χιονοστιβάδα έρχονται στη ζωή της; Πόσα κορίτσια ταυτίζονται μαζί της; Πόσες γυναίκες έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και δεν έχουν βρει τη δύναμη να καταγγείλουν, να μιλήσουν, να ανασάνουν;

Ζητήσαμε από την ψυχολόγο Λακανικού προσανατολισμού, Μαρία Δήμου, να μας βοηθήσει να καταλάβουμε και να απλώσουμε ένα χέρι βοήθειας σε όποια γυναίκα νιώθει μόνη και φοβάται. Να βοηθήσουμε και να βοηθηθούμε.

Πάρε μια βαθιά ανάσα και συνέχισε να διαβάζεις:

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στον ψυχισμό, αλλά και στην καθημερινότητα μιας γυναίκας που έχει πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης;

Αν σκεφτούμε ότι με πρόσφατη έρευνα περίπου 3,7 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν υποστεί σεξουαλική βία κατά τους 12 μήνες που προηγήθηκαν των συνεντεύξεων της έρευνας, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 2% όλων των γυναικών ηλικίας 18-74 ετών στην ΕΕ, καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει πάρει πανδημικές διαστάσεις. Μπορεί πολλά να ακούγονται και να λέγονται για τη σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών, άλλα τόσα όμως αποσιωπώνται -πολλές φορές κι από τις ίδιες- κι αυτό γιατί το ποσοστό γυναικών που νιώθουν την ασφάλεια να καταγγείλουν περιστατικά βίας είναι χαμηλό. Τα αποτελέσματα στη ψυχή μίας γυναίκας που έχει επιζήσει μίας κακοποίησης είναι οδυνηρά. Μοναξιά, φόβος, αδυναμία, ενοχές είναι μερικά από τα συναισθήματα που πρέπει να τα βγάλει μία γυναίκα εις πέρας μαζί τους, καθημερινά. Ένας από τους πιο δυνατούς όμως αντίκτυπους στη ψυχή της είναι αυτός της αίσθησης ενός γενικού «παγώματος». Γι’ αυτό και αργεί να συνειδητοποιήσει και να δει καθαρά τί της συνέβη. Γι’ αυτό και πολλές φορές καθυστερεί να το ομολογήσει ακόμη και στον εαυτό της.

Με ποιον τρόπο μπορεί μια γυναίκα να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις αυτές; Πώς μπορεί για παράδειγμα να εμπιστευτεί ξανά τους ανθρώπους, να συνεχίσει τη σεξουαλική της ζωή, να ξεπεράσει «victim blaming» συμπεριφορές;

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι πώς μπορεί να ανταπεξέλθει όχι μόνο στο τραύμα του βιασμού, αλλά και σε αυτό το εκ νέου τραύμα που μπορεί να υποστεί από victim blaming συμπεριφορές. Όπως ακριβώς στο πένθος ο άνθρωπος περνά από κάποια στάδια, έτσι και η γυναίκα που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση περνά από τις ίδιες ψυχικές διακυμάνσεις. Μια γυναίκα που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση βιώνει μία «απώλεια» που προκαλεί τον ψυχικό της πόνο. Αυτή η «απώλεια», όπως την αποκαλούμε στην ψυχανάλυση, πάνω απ’ όλα έχει να κάνει με ένα κομμάτι του εαυτού της που δεν το νιώθει δικό της πια καθώς έχει εκτός των άλλων πολλές φορές την αίσθηση ότι έχασε την αξιοπρέπειά του. Και είναι γνωστό πως κάθε φορά που το αίσθημα της αξιοπρέπειας μειώνεται, αυξάνεται η έλλειψη αυτοπεποίθησης, σιγουριάς και ασφάλειας.

Το καλύτερο σενάριο είναι η γυναίκα να μπορέσει να αφεθεί να βιώσει αυτά τα στάδια πένθους και παράλληλα να καταφέρει κάποια στιγμή να μπορέσει να μιλήσει γι’ αυτό που της συνέβη. Στην αρχή αρνείται το γεγονός, «παγώνει» σα να μην έχει συμβεί σε εκείνη αυτή η τραυματική εμπειρία. Μετά θυμώνει, ένα απαραίτητο συναίσθημα ώστε να τη κρατά ψηλά συναισθηματικά ώστε να μη καταρρεύσει από τη σταδιακή συνειδητοποίηση της αλήθειας. Κατόπιν διαπραγματεύεται τη τραυματική σκηνή παλεύοντας να βρει το κατάλληλο εκείνο σενάριο που θα μπορούσε η ίδια να αντιδράσει για να αποφύγει το μοιραίο. Τύψεις κι ενοχές αρχίζουν να εμφανίζονται. Στη συνέχεια περνά σε μια καταθλιπτική αντίδραση καθώς έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα της θλίψης, της αβεβαιότητας, του φόβου και της στενοχώριας. Εκεί κάπου ξεκινά η συνειδητοποίηση. Τέλος έρχεται η αποδοχή, μιας και μετά το κλάμα και το πένθος η γυναίκα είναι σε θέση πια να γνωρίζει πως η σεξουαλική κακοποίηση συνέβη και με το χρόνο αναβιώνοντας τη σιγά σιγά τη ξορκίζει και μαζί τις ενοχές της.

Αφήνοντας λοιπόν τον εαυτό της να περάσει από αυτά τα στάδια χωρίς να τα σταματήσει σιγά σιγά εξοικειώνεται με το υπαρκτό γεγονός, ξέρει ότι δε μπορεί να το αλλάξει, αλλά παράλληλα αποδέχεται πως μπορεί να αλλάξει το τρόπο που θα ζει με αυτό. Το να εμπιστευτεί ξανά ανθρώπους, να συνεχίσει την σεξουαλική της ζωή είναι ένα ακόμα στάδιο το οποίο καλείται να περάσει όχι πάντα με ευκολία, καθώς όπως το σπασμένο οστό, πολλές φορές ο ψυχισμός της ίδιας μπορεί να έχει αποκατασταθεί, αφήνοντας όμως από το τραύμα ένα ίχνος ευθραυστότητας πάνω της.

Η υπόθεση βιασμού που κατήγγειλε η 24χρονη Γεωργία στη Θεσσαλονίκη, μας κάνει να αναρρωτηθούμε... Ένα κορίτσι χωρίς οικογενειακό ιστό, χωρίς το «καταφύγιο» που θα μπορούσε να βρει κανείς στην οικογένεια, ένα κορίτσι που είναι/ νιώθει μόνη στη ζωή (ή μία γυναίκα που δεν έχει χρήματα για δικηγόρους ή ψυχολόγους), τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει αυτό που της έχει συμβεί;

Αν σκεφτούμε πόσο λίγα περιστατικά καταγγέλλονται καταλαβαίνουμε ότι η πολιτεία δεν έχει ακόμα φτιάξει το πλαίσιο οι γυναίκες να νιώθουν την ασφάλεια να καταγγείλουν τον βιασμό τους ανεξαρτήτως της οικονομικής τους κατάστασης, του οικογενειακού ή επαγγελματικού τους προφίλ, της καταγωγής τους ή του τόπου στον οποίο κατοικούν. Όσον αφορά τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας μετά από περιστατικά κακοποιήσεων είτε σωματικών είτε λεκτικών είτε σεξουαλικών θα έπρεπε να είναι κάτι που παρέχεται από το κράτος δωρεάν. Ωστόσο, για όσες γυναίκες έχουν την δυνατότητα να το κάνουν ιδιωτικά είναι ένα εργαλείο που θα τις βοηθήσει, όπως αντίστοιχα και οι λιγοστές δομές και γραμμές βοήθειας για όσες δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μπουν σε μία διαδικασία ψυχοθεραπείας μετά από την έμφυλη βία που μπορεί να έχουν υποστεί.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να διασαφηνίσουμε και να ξεκαθαρίσουμε σε αυτό το σημείο κάτι πολύ σημαντικό. Οποιαδήποτε γυναίκα σε οποιοδήποτε κοινωνικό status, με πέντε οικογενειακά καταφύγια ή κανένα, όταν έχει έρθει αντιμέτωπη με αυτή την εμπειρία, νιώθει μόνη, αβοήθητη, τραυματίας ενός άνισου πολέμου που το πρώτο πράγμα που της προκαλεί είναι η σιωπή και το συναισθηματικό πάγωμα.

Αυτό που μπορεί να κάνει είναι ακριβώς το ίδιο με τη γυναίκα που φορά χρυσά ρολόγια, οδηγεί κάμπριο, ζει σε έπαυλη και έχει λεφτά για δέκα ψυχολόγους και είκοσι δικηγόρους.

Τί; Να προσπαθήσει να ανακτήσει τις δυνάμεις της. Βήμα βήμα, ανάσα ανάσα για όσο καιρό χρειαστεί. Αυτό που μπορεί να βιώνει εκείνη τη στιγμή ως χαμένη αξιοπρέπεια δεν ανακτάται με χρήμα ούτε μέσα από τους άλλους. Είναι μια πολύ βαθιά ρωγμή στο ψυχισμό κάθε γυναίκας, σαν βαθιά χαράδρα που χρειάζεται να φτιάξει μία γέφυρα να περάσει από πάνω. Αυτό χρειάζεται χρόνο, χώρο, υπομονή, επιμονή. Όπως το σπασμένο οστό, έτσι και η ψυχή έχει το τρόπο της να αναπλάθεται, να «κολλάει» αυτό που έσπασε, να ανακτά τα αντισώματα της που δέχτηκαν επίθεση.Να θυμόμαστε λοιπόν ότι το τραύμα μπορεί να είναι εκεί αλλά αξίζει να τρέξεις στο τερέν του αγώνα της ζωής. Κι όπως όλα τα όμορφα, έτσι και η ζωή θέλει αποφασιστικότητα, δύναμη, ένα «μπορώ» όταν όλα μέσα στα σπλάχνα σου, σου φωνάζουν «δε μπορείς».

Μία γυναίκα θύμα σεξουαλικής κακοποίησης που ζει σε μια κλειστή κοινωνία, σε μια επαρχιακή πόλη για παράδειγμα, πώς μπορεί να διαχειριστεί τη ζωή της μετά την σεξουαλική κακοποίηση;

Δύσκολη συνθήκη η κλειστή κοινωνία. Δύσκολη γιατί είναι μια πολλές φορές βουβή και τυφλή κοινωνία απέναντι ειδικά σε περιπτώσεις έμφυλης βίας. Παρόλο που η ενδοοικογενειακή βία κι όχι μόνο είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με βαθιές ιστορικές καταβολές, παρατηρούμε ότι σε κλειστές κοινωνίες όπου η ανισότητα ανδρών και γυναικών εντείνεται και επικρατούν ισχυρές κοινωνικοοικονομικές δομές εξουσίας, δημιουργούν εκκολαπτήρια βίας, με πρώτα θύματα τις γυναίκες. Πώς μια γυναίκα σε ένα τέτοιο πλαίσιο μπορεί να επιβιώσει; Σε κλειστές κοινωνίες συχνά παρατηρούμε το φαινόμενο της Μέδουσας.

Η ιστορία της Μέδουσας αφορά στο πώς επιζεί, ψυχικά και σωματικά, μια γυναίκα έπειτα από μια εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης. Σύμφωνα με την εκδοχή του Οβίδιου, η Μέδουσα ήταν βοηθός της θεάς Αθηνάς όταν ο Ποσειδώνας, για να εκδικηθεί την Αθηνά, βίασε τη Μέδουσα μέσα στο τέμενος της θεάς. Μαθαίνοντας για την προσβολή του Ποσειδώνα, η Αθηνά καταριέται τη Μέδουσα και για να της στερήσει την ομορφιά της αντικαθιστά τα μαλλιά της με φίδια, τη μεταμορφώνει σε τέρας και την καταδικάζει στο να μετατρέπει σε πέτρα όποιον άνδρα ή γυναίκα την κοιτούσε στο πρόσωπο. Το κεφάλι της Μέδουσας και μετά θάνατον διατηρεί την ιδιότητα να πετρώνει όποιον το κοιτάζει.

Ποιο είναι, ωστόσο, το μήνυμα του μύθου και πώς σχετίζεται με τις κλειστές κοινωνίες και τη σεξουαλική κακοποίηση; Θα εστιάσουμε πιο πολύ στην εκδοχή του μύθου που έχει να κάνει με τη θέαση, το βλέμμα και την αποσιώπηση, χαρακτηριστικά των κλειστών κοινωνιών. Αυτό γιατί στο μύθο συναντάμε την αποσιώπηση του τραύματος: όποιος κοιτάξει το θύμα καταδικάζεται σε σωματική και ψυχική ακαμψία. Έτσι η τραυματική εμπειρία της κακοποίησης δεν μπορεί να επικοινωνηθεί. Ο Άλλος πετρώνει, παύει να υπάρχει ως «μάρτυρας». Οι κλειστές κοινωνίες πολλές φορές εθελοτυφλούν, δε θέλουν μπελάδες, δεν επιτρέπουν τέτοιου είδους σκάνδαλα. Ο περίγυρος αποφεύγει να αναμιχθεί σε κάτι τέτοιο, σχηματίζεται μεταξύ των γυναικών μια ομερτά αποσιώπησης του τραύματος.

Στις επαρχιακές κλειστές κοινωνίες, οι γυναίκες καλούνται να σηκώσουν όλο το βάρος, να μην περιμένουν από τον Άλλον βοήθεια, ευκαιρία και κατανόηση αλλά να τη δώσουν μόνες τους στον εαυτό τους, απεγκλωβίζοντας το είναι τους από τον ιστό μιας πατριαρχικής νοοτροπίας που σαν αράχνη σφίγγει τα θύματα κακοποιήσεων με το νήμα του εκφοβισμού τόσο δυνατά ώστε να μην ανασαίνουν, να μη μιλούν.

Και δυστυχώς πολλές φορές δεν υπάρχει άλλος τρόπος από την απομάκρυνση από ένα τέτοιο περιβάλλον. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Φρόιντ, ο πολιτισμός ξεκίνησε στον άνθρωπο όταν αποφάσισε αντί για πέτρες, να χρησιμοποιεί λέξεις. Ομολογία, θάρρος, λέξεις. Είναι τα μόνα ξόρκια που θα μετατρέψουν και πάλι τη περιθωριακή μαγεμένη Μέδουσα με τη πέτρινη ματιά σε ομιλητική ειρηνική δικαιωμένη ελεύθερη γυναίκα που της ανήκει το σώμα της και η αξιοπρέπεια της.

* Καθώς άκουγα προσεκτικά όσα η ψυχολόγος μου εξηγούσε η σκέψη μου πήγε σε αυτό το βίντεο, στο μήνυμα αυτής της γυναίκας. «Μην αφήσεις αυτό που σου συνέβη να μετατραπεί σε ένα μυστικό που μπορεί να σκοτώσει τη ψυχή σου». Δεν είναι εύκολο, ναι. Αλλά μην το αφήσεις. Βρες μέσα σου τη δύναμη να πεις «όχι».

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ

Η ιατροδικαστική μίλησε, η 24χρονη μίλησε, εσύ… ακόμα;

Στη Θεσσαλονίκη έγινε ένας βιασμός. Τέλος η κουβέντα