Η διαφορετική μορφή ιδιοφυΐας που επί δεκαετίες παρεξηγείται, αγνοείται ή περιθωριοποιείται

Η αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα νευρολογικών διαφορών, όπως ο αυτισμός, η ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας), η δυσλεξία και άλλες γνωστικές ιδιαιτερότητες, που μέχρι πρόσφατα αντιμετωπίζονταν κυρίως ως «διαταραχές». Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ένας σημαντικός διάλογος γύρω από την αναγνώριση των χαρισμάτων που συχνά συνδέονται με αυτές τις ιδιαιτερότητες -ένα φάσμα χαρισμάτων που περιλαμβάνει την ενισχυμένη δημιουργικότητα, την υπερσυγκέντρωση, την έντονη αισθητηριακή αντίληψη, την αυθεντικότητα, την αφοσίωση, την καινοτομία και την ικανότητα να βλέπει κανείς τον κόσμο από εντελώς διαφορετικές οπτικές.

Πλήθος σπουδαίων μορφών στην ιστορία της τέχνης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας θεωρείται σήμερα πως υπήρξαν νευροδιαφορετικά άτομα -από τον Νεύτωνα και τον Τέσλα έως τον Βαν Γκογκ και την Έμιλι Ντίκινσον. Κι όμως, οι περισσότεροι από αυτούς έζησαν στο περιθώριο ή πέθαναν παρεξηγημένοι, χωρίς να έχουν ποτέ βιώσει αποδοχή ή επιβράβευση εν ζωή. Ορισμένοι, όπως ο Βαν Γκογκ, αναγνωρίστηκαν μόνο μετά θάνατον, και μάλιστα με έμφαση όχι τόσο στο έργο τους όσο στη λεγόμενη «τρέλα» τους -λες και η μεγαλοφυΐα τους είχε αξία μόνο ως αντανάκλαση μιας ψυχικής εκτροπής.

Τι σημαίνει όταν κάποιος αποστρέφει το βλέμμα του κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης;

Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα: η κοινωνία περιμένει πάντα πολύ αργά για να αναγνωρίσει την αξία των νευροδιαφορετικών ανθρώπων. Οι κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν -απομόνωση, αποκλεισμός, ετικέτες όπως «δύσκολος», «ιδιόρρυθμος», «προβληματικός»- συχνά επισκιάζουν τις βαθιά πολύτιμες προοπτικές και το ιδιαίτερο ταλέντο που φέρουν. Έχουμε την τάση να επικεντρωνόμαστε στο «περίεργο» και όχι στο ευφυές, στο «ενοχλητικό» και όχι στο αυθεντικό.

Χαρακτηριστικά που συνδέονται με τη νευροδιαφορετικότητα -όπως η γνωστική και συμπεριφορική ακαμψία, η υπερευαισθησία στις λεπτομέρειες, η υπερσυγκέντρωση, η έντονη ενασχόληση με εξειδικευμένα ενδιαφέροντα, η αδυναμία προσαρμογής στους κοινωνικούς κώδικες, η μηχανιστική ειλικρίνεια και η δημιουργική ριψοκινδυνότητα- δεν είναι αδυναμίες. Είναι αποδείξεις ενός διαφορετικού τρόπου σκέψης, ενός εναλλακτικού νοητικού σύμπαντος που κινείται έξω από τις πεπατημένες νόρμες.

Οι πιο καινοτόμοι και ριζοσπαστικοί στοχαστές, καλλιτέχνες και επιστήμονες της ιστορίας είχαν την τάση να αποκλίνουν από τον κοινωνικά αποδεκτό μέσο όρο. Όλο και περισσότερες έρευνες δείχνουν πως οι υψηλότερες τιμές αποκλίνουσας δημιουργικότητας εμφανίζονται σε άτομα με μέτρια επίπεδα ψυχοπαθολογίας. Δηλαδή, όχι σε άτομα που βρίσκονται σε άκρα -ούτε πλήρως «υγιή» με την ψυχιατρική έννοια, ούτε βαριά «πάσχοντα»- αλλά σε εκείνους που ισορροπούν δημιουργικά ανάμεσα στη διαφορά και στη λειτουργικότητα. Μια πιθανή εξήγηση γι’ αυτό είναι η παρορμητικότητα: για να δημιουργήσεις, πρέπει να ρισκάρεις. Και οι νευροδιαφορετικοί άνθρωποι ρισκάρουν περισσότερο -όχι γιατί δεν φοβούνται, αλλά γιατί δεν σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο τους κινδύνους.

Είναι καιρός, λοιπόν, να εγκαταλείψουμε την παρωχημένη διχοτομία «φυσιολογικό-μη φυσιολογικό» και να αρχίσουμε να χτίζουμε έναν κόσμο που αναγνωρίζει την πολυμορφία των νοητικών λειτουργιών. Αυτό προϋποθέτει όχι μόνο αλλαγές στο εκπαιδευτικό και θεραπευτικό σύστημα, αλλά κυρίως μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη αξία: όχι ως συμμόρφωση στις κοινωνικές νόρμες, αλλά ως ικανότητα να προσφέρει κανείς με τον δικό του τρόπο.

13 τεχνικές για να μάθεις πώς να χειρίζεσαι την κριτική

Πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε το «διαφορετικό» ως πολύτιμο και όχι ως ελάττωμα. Να σταματήσουμε να ζητάμε από τα νευροδιαφορετικά παιδιά να προσαρμοστούν σε ένα σύστημα που δεν σχεδιάστηκε γι’ αυτά, και να αρχίσουμε να προσαρμόζουμε το σύστημα στις ανάγκες τους. Να ακούμε τους ανθρώπους που συνήθως σιωπούν -ή που τους κάνουμε να σωπαίνουν.

Μόνο τότε θα μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ιδιοφυΐα όσο ζει, όχι μόνο όταν πεθάνει. Μόνο τότε θα έχουμε μια κοινωνία πραγματικά δημιουργική, συμπεριληπτική και ανθρώπινη.