Memes για την ψυχική υγεία: γιατί το να γελάς ή να κλαις παρέα με γάτες είναι διασκεδαστικό

Τα memes αποτελούν μια νέα μορφή ψηφιακής αφήγησης. Όχι με εικόνες κυνηγιού ή αρχαίων ηρώων, αλλά με έναν βραδύποδα που ρίχνει βλέμμα αποδοκιμασίας, συνοδευόμενο από τη φράση: «Αν διαγράψω το Instagram, θα διαγραφεί και το κοινωνικό μου άγχος». Και γίνεται viral –γιατί συμπυκνώνει με κυνική ακρίβεια το συλλογικό μας άγχος σε μία μόνο ανάρτηση.

Τι είναι τα memes;

Τα memes είναι η γλώσσα της γενιάς Z για να αποστάξει τον χωρισμό, το κοινωνικό άγχος, τη ΔΕΠΥ ή την κατάθλιψη σε μικρές, εύστοχες δόσεις αλήθειας που αφυπνίζουν.

Πρόκειται για οπτικές παρατηρήσεις και πολιτισμικά σχόλια που συμπυκνώνουν περίπλοκα συναισθήματα σε χιούμορ, ειρωνεία ή παραλογισμό. Από τον Μπομπ Σφουγγαράκη με παγωτό στο χέρι έως μια θολή φωτογραφία του Ryan Gosling σε υπαρξιακή κρίση, τα memes μάς κάνουν να νιώθουμε ότι κάποιος μάς καταλαβαίνει και βοηθούν να δώσουμε νόημα στο εσωτερικό μας χάος. Σε έναν κόσμο μειωμένης συγκέντρωσης και αδιάκοπης πληροφορίας, λειτουργούν ως ανορθόδοξες μεταφράσεις συναισθημάτων που έχουμε μάθει να αγνοούμε.

Ως θεραπεύτρια, ενθουσιάζομαι κάθε φορά που η ψυχική υγεία αποκτά χώρο στον δημόσιο λόγο –είτε μέσω ενός τετραδίου εργασίας, είτε μέσα στη συνεδρία, είτε σκρολάροντας ένα καρουζέλ με memes για αποσύνδεση σε κάποιο Starbucks.

Τα Οφέλη των Memes

Επικύρωση

Τα memes κατονομάζουν αυτό που νιώθουμε ή φυσιολογικοποιούν μοτίβα που επαναλαμβάνουμε. Το «είμαι κι εγώ έτσι» μετατρέπεται σε «με βλέπεις». Έχουν τη δύναμη να δώσουν φωνή σε όσα φοβόμαστε να παραδεχτούμε.

Χιούμορ

Το να γελάς με ένα meme για τη συναισθηματική υπερφαγία ή τις παρεισφρητικές σκέψεις δεν υποτιμά την εμπειρία· αντίθετα, δημιουργεί μια απόσταση ασφαλείας που επιτρέπει την επεξεργασία τους. Το χιούμορ αποτελεί αποτελεσματικό μηχανισμό άμυνας: χαλαρώνει το σώμα και τον νου, ενεργοποιεί τις ενδορφίνες και μειώνει την κορτιζόλη.

Αφήγηση

Τα memes είναι σύντομα πολιτισμικά σχόλια που προσφέρουν οπτικές γωνίες στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.

Αναπλαισίωση

Όταν μετατρέπουμε επώδυνες σκέψεις σε ανάλαφρο ή χιουμοριστικό περιεχόμενο, αλλάζουμε προοπτική. Αυτό βοηθά στη μείωση του συναισθηματικού βάρους που μας κατακλύζει.

Αίσθηση κοινότητας

Τα κοινά memes ενισχύουν την αίσθηση ότι δεν είμαστε μόνοι. Κάποιος άλλος, κάπου, βιώνει κάτι παρόμοιο – κι αυτό χτίζει σύνδεση.

Κατάρριψη του στίγματος

Το χιούμορ δημιουργεί ψυχολογική απόσταση, κάνοντας θέματα-ταμπού – όπως το τραύμα, η αυτοκτονικότητα ή οι καταναγκασμοί – λιγότερο απειλητικά. Όταν αυτά παρουσιάζονται με ασφάλεια, ενθαρρύνεται η συζήτηση αντί της αποσιώπησης ή της ντροπής.

Ψυχοεκπαίδευση

Τα memes συχνά μεταφράζουν ψυχολογικές έννοιες σε απλή, κατανοητή γλώσσα. Βοηθούν να περιγραφούν εμπειρίες που θα χάνονταν πίσω από την κλινική ορολογία.

Οι κίνδυνοι των Memes

Υποβάθμιση της εμπειρίας

Τα memes μπορεί να ενισχύσουν στερεότυπα, αγνοώντας την πολυπλοκότητα και την υποκειμενικότητα της ατομικής εμπειρίας.

Επανατραυματισμός

Όταν περιέχουν triggers και κοινοποιούνται χωρίς προειδοποίηση, μπορεί να προκαλέσουν ακούσια αναβίωση τραύματος.

Αποφυγή

Μπορεί να ενισχύσουν τη στάση «γέλα για να μην πονάς», αποτρέποντας την ουσιαστική αντιμετώπιση σοβαρών θεμάτων ψυχικής υγείας.

Αναισθητοποίηση

Ενδέχεται να παρουσιάσουν σοβαρές ψυχικές δυσκολίες (π.χ. διατροφικές διαταραχές, αυτοκτονικότητα) ως κοινές και ακίνδυνες, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αντίληψη κινδύνου ή να καθυστερήσει η αναζήτηση βοήθειας.

Αυτοδιάγνωση

Η διάδοση απλουστευμένων ψυχολογικών εννοιών μπορεί να οδηγήσει σε αυθαίρετες αυτοδιαγνώσεις. Όροι όπως «ναρκισσιστής», «τραύμα», «ΙΔΨ», «ΔΕΠΥ» χρησιμοποιούνται λανθασμένα, διαστρεβλώνοντας την κατανόηση του εαυτού.

Πώς να δημιουργούμε και να καταναλώνουμε memes υπεύθυνα

Προσθήκη Trigger Warning

Αν το meme περιέχει ευαίσθητα θέματα (αυτοκτονία, σεξουαλική κακοποίηση, διατροφικές διαταραχές), συνοδεύστε το με ξεκάθαρη προειδοποίηση. Ένα απλό «TW: Αυτοκτονία» μπορεί να αποτρέψει επανατραυματισμό.

Σεβασμός στα όρια

Τα memes πρέπει να δημιουργούν σύνδεση, όχι εξευτελισμό. Αν το περιεχόμενο ειρωνεύεται σοβαρές ψυχικές διαταραχές – ακόμη κι αν τις βιώνετε προσωπικά επανεξετάστε το. Το γέλιο δεν πρέπει να πληγώνει.

Παροχή πόρων

Τα memes δεν αντικαθιστούν τη θεραπεία ή την υποστήριξη κρίσης. Αν ασχολείστε με σοβαρά θέματα, προσθέστε πληροφορίες για γραμμές βοήθειας ή καταλόγους ειδικών. Το γέλιο ανοίγει μια πόρτα –οι άνθρωποι όμως χρειάζονται και κατεύθυνση.

Ανάληψη ευθύνης

Αναλάβετε την ευθύνη για όσα δημιουργείτε και κοινοποιείτε. Αν κάποιος εκφράσει ενόχληση, ακούστε χωρίς άμυνα. Το χιούμορ είναι υποκειμενικό, αλλά ο σεβασμός της εμπειρίας του άλλου είναι αντικειμενική αξία.

Προσοχή στην κατανάλωση

Παρατηρήστε πώς σας επηρεάζει το περιεχόμενο που βλέπετε. Αν ενισχύει αρνητικές πεποιθήσεις ή συναισθήματα, αναδιαμορφώστε το feed σας. Ισορροπήστε το χιούμορ με ενδυνάμωση, γνώση και λειτουργικές στρατηγικές.

Σεβασμός στη δημιουργία

Τα memes είναι μορφή δημιουργικής έκφρασης. Όταν είναι δυνατόν, θα πρέπει να αποδίδουμε τα εύσημα στον/στη δημιουργό ή στον/στην καλλιτέχνη.