Είναι η ανδρική μοναξιά μια νέα πανδημία ή ένας διαχρονικός αγώνας;

Παρότι οι επιστήμονες μελετούν τη μοναξιά ως κοινωνική πανδημία εδώ και δεκαετίες, η ανδρική μοναξιά έχει μόλις πρόσφατα μετατραπεί σε επίκεντρο δημόσιου λόγου, πυροδοτώντας πολωμένες και συχνά δηλητηριώδεις αντιπαραθέσεις στο διαδίκτυο. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι άνδρες «αξίζουν» να είναι μόνοι, ενώ άλλοι θεωρούν ότι δεν είναι στ’ αλήθεια μόνοι –απλώς αναμασούν τη θυματοποίησή τους. Παράλληλα, πολλές γυναίκες απομακρύνονται από την ιδέα μιας σχέσης που τις αφήνουν συναισθηματικά ανικανοποίητες.

Γάμοι εκατομμυρίων όπως του Jeff Bezos, η πρόσφατη δίκη του Sean Combs και οι καθημερινές πολιτισμικές συγκρούσεις, ενισχύουν τοξικά αφηγήματα. Η συνεχώς αυξανόμενη περιφρόνηση απέναντι στις γυναίκες –και όχι μόνο– είναι ενοχλητική και μοιάζει να αντανακλά μια ευρύτερη πολιτισμική αποσύνθεση.

Αλλά έχει πραγματικά σχέση ο μισογυνισμός κάποιων αντρών με τα βιώματα των απλών ανδρών που παλεύουν με τη σιωπηλή τους αποξένωση; Είναι όντως καινούργιο φαινόμενο η ανδρική μοναξιά; Και γιατί είναι τόσο εύκολο –και τόσο κοινωνικά αποδεκτό– να λοιδορούνται τα συναισθηματικά αδιέξοδα των ανδρών; Μήπως το προνόμιο που απολαμβάνουν οι άνδρες σε πατριαρχικές δομές ακυρώνει τη δυνατότητα –ή ακόμα και το «δικαίωμά» τους– να νιώθουν μόνοι;

Η αποδόμηση της ανδρικής μοναξιάς

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center, το 16% των ανδρών και το 15% των γυναικών δηλώνουν ότι νιώθουν μοναξιά συχνά ή σχεδόν πάντα. Βασικές αιτίες: η συγκριτικά μικρότερη δικτύωση των ανδρών σε σχέση με τις γυναίκες και η διαχρονική κοινωνική πίεση προς την ανδρική ακαμψία -την αποφυγή συναισθηματικής έκφρασης και ευαλωτότητας. Αυτό δυσκολεύει την ουσιαστική σύνδεση, τόσο στις φιλικές σχέσεις όσο και στις ερωτικές.

Παράλληλα, το λεγόμενο manosphere –ένα τοξικό, εθιστικό δίκτυο διαδικτυακών επιρροών– στοχεύει κυρίως έφηβα και νεαρά αγόρια. Τους προσφέρει μια παραπλανητική αίσθηση νοήματος, σε έναν κόσμο όπου οι παραδοσιακές έννοιες του «ανδρισμού» αμφισβητούνται και πολλές γυναίκες πετυχαίνουν εντυπωσιακά επιτεύγματα στον ακαδημαϊκό και επαγγελματικό χώρο.

Ωστόσο, η μοναξιά δεν καθορίζεται αποκλειστικά από το φύλο. Έρευνα του 2020 σε 237 χώρες έδειξε πως ηλικία, πολιτισμικό υπόβαθρο και κοινωνικά συμφραζόμενα παίζουν μεγαλύτερο ρόλο. Επιπλέον, η ανδρική μοναξιά δεν είναι νέο φαινόμενο. Ένας δείκτης μοναξιάς είναι οι αυτοκτονίες -και οι άνδρες διαχρονικά εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με τις γυναίκες.

Για παράδειγμα, έρευνα του 2009 για τις ηλικίες 15–24 σε 15 ευρωπαϊκές χώρες ανέδειξε ποσοστά αυτοκτονίας από 5,5 έως 35,1 στους άνδρες, έναντι 1,3 έως 8,5 στις γυναίκες. Παράλληλα, πρόσφατα ευρήματα από τις ΗΠΑ (2018–2023) δείχνουν αυξητικές τάσεις αυτοκτονιών στις προέφηβες και έφηβες. Αυτό δεν αναιρεί τη μοναξιά των ανδρών – απλώς τη βάζει σε πλαίσιο. Δεν είναι η πρώτη φορά που νιώθουν έτσι. Ούτε είναι οι μόνοι.

Όταν η μοναξιά αποκτά φύλο

Πρέπει, άραγε, να εστιάζουμε τόσο αποκλειστικά στη μοναξιά των ανδρών; Όπως διαβάζουμε στο Psychology Toda, ο φοιτητής και αρθρογράφος Nicholas Sherwood δεν το πιστεύει:

Και κανείς δεν θέλει να δει το manosphere να κερδίζει περισσότερο έδαφος, πολιτισμικά ή υπαρξιακά, ειδικά στις ζωές ανδρών και αγοριών που νιώθουν ήδη χαμένοι σε έναν εύθραυστο κόσμο.

Γιατί λοιπόν το θέμα παίρνει διαστάσεις τώρα; Εν μέρει, επειδή η κοινωνία προσπαθεί να αντιδράσει απέναντι στη τοξική αρρενωπότητα, η οποία εμφανίζεται πλέον σε κάθε ψηφιακή και κοινωνική πτυχή της καθημερινότητας. Κάποιες φορές, η διαρκής έκθεσή μας σε προβληματικές συμπεριφορές κάνει τον κόσμο να μοιάζει γεμάτος με επικίνδυνους άνδρες.

Η φοιτήτρια Vivian Park το περιγράφει εύστοχα:

Ο νευροεπιστήμονας Dean Burnett φωτίζει έναν ακόμη μηχανισμό: ο ανθρώπινος εγκέφαλος τείνει να πιστεύει ότι ο κόσμος είναι δίκαιος. Έτσι, όταν βλέπουμε άτομα υψηλού status να αποτυγχάνουν, νιώθουμε ικανοποίηση -το γνωστό schadenfreude. Ίσως αυτή η εγκεφαλική ροπή να εξηγεί τη χαμηλή ενσυναίσθηση απέναντι σε άνδρες που βιώνουν μοναξιά.

Μια «επιδημία» με αριθμητική γοητεία

Η κοινωνία έλκεται από όρους όπως «επιδημία», γιατί εμπεριέχουν έναν αριθμητικό φαινομενικά αντικειμενικό χαρακτήρα. Δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να μετρήσουμε τι πάει λάθος, ποιος «μένει πίσω» και ποιος «προοδεύει». Είναι ένας πολιτισμικός τρόπος να εντοπίζουμε την παθολογία.

Αλλά το να χαρακτηρίζεις τους άνδρες συλλήβδην ως εχθρούς, ελαττωματικούς ή άξιους της μοναξιάς τους είναι βραχυπρόθεσμο και καταστροφικό. Η κατανόηση της ανδρικής μοναξιάς δεν σημαίνει ανοχή στη βία ή τον σεξισμό. Σημαίνει πως προσεγγίζουμε το φαινόμενο με περισσότερη πολυπλοκότητα και λιγότερες βεβαιότητες.

Ναι, πολλοί άνδρες είναι μόνοι. Και νιώθουν χαμένοι. Όπως νιώσαμε κι εμείς –οι γυναίκες – επί αιώνες, εγκλωβισμένες σε ένα πατριαρχικό πλαίσιο που δεν προοριζόταν για εμάς. Αν δεν αλλάξει το σύστημα, κανένα άτομο, ανεξαρτήτως φύλου, δεν θα μπορέσει να αλλάξει ουσιαστικά.

Και αυτό, μόνο συλλογικά μπορεί να επιτευχθεί.