Είναι το ChatGPT ο νέος «σύμμαχος» της ψυχοθεραπείας;

Η τεχνολογία αυτή, αν και δεν σχεδιάστηκε ως εργαλείο ψυχοθεραπείας, χρησιμοποιείται ήδη από πολλούς θεραπευόμενους για την ανακούφιση συναισθηματικής πίεσης, την αναζήτηση κατανόησης ή την επεξεργασία προβληματισμών. Η δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε μια μορφή «συνομιλητή» δημιουργεί νέα δεδομένα στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με την ψυχική τους υγεία.

Από την ELIZA στο ChatGPT

Το ενδιαφέρον για την αλληλεπίδραση ανθρώπου -μηχανής δεν είναι νέο. Από τη δεκαετία του 1960, το πρόγραμμα ELIZA προσομοίωνε τη στάση ενός θεραπευτή του ρεύματος Rogers, αντανακλώντας τις φράσεις των χρηστών. Παρότι επρόκειτο για απλό κώδικα, πολλοί χρήστες τού απέδιδαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ήταν από τότε φανερό ότι ακόμη και βασικά υπολογιστικά σενάρια μπορούσαν να ενεργοποιήσουν φαντασιακές ή συναισθηματικές ανταποκρίσεις.

Σήμερα, με το ChatGPT και άλλες προηγμένες μορφές φυσικής γλώσσας, η αλληλεπίδραση αυτή είναι πολλαπλάσια πιο ρεαλιστική, με αποτέλεσμα να θολώνουν τα όρια ανάμεσα στην υπολογιστική απάντηση και τη βιωμένη ενσυναίσθηση.

Ο ρόλος του chatbot στη θεραπευτική διαδικασία

Η ευκολία πρόσβασης, η ικανότητα να ανταποκρίνεται σε οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, καθώς και η ικανότητά του να παρέχει συνοχή και λογική στα λεγόμενα, καθιστούν το ChatGPT ένα εργαλείο που αρκετοί θεραπευόμενοι αξιοποιούν ως συμπληρωματικό μέσο, κυρίως σε στιγμές κρίσης ή μοναξιάς.

Σημαντικό είναι το γεγονός ότι πολλές φορές το ίδιο το chatbot προτείνει στον χρήστη να αναζητήσει βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να λειτουργήσει ως πρώτος σταθμός ψυχοεκπαίδευσης, ρύθμισης συναισθημάτων και προσωρινής καθοδήγησης, προτού ακολουθήσει ουσιαστική θεραπευτική εργασία.

Δεν αντικαθίσταται η θεραπευτική σχέση

Παρά τη χρηστικότητα των εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης, η ουσία της ψυχοθεραπείας παραμένει η σχέση. Πλήθος ερευνών επιβεβαιώνουν πως ο βασικός παράγοντας αλλαγής στη θεραπεία δεν είναι οι απαντήσεις του ειδικού, αλλά η διαπροσωπική σύνδεση, η εμπιστοσύνη και το πλαίσιο ασφάλειας που διαμορφώνεται στη συνεδρία. Η αίσθηση ότι κάποιος ακούει, βλέπει, και αναγνωρίζει, είναι αναντικατάστατη.

Η προσωπική παρουσία, η γλώσσα του σώματος, ο τόνος της φωνής, οι παύσεις και η συν-ρύθμιση συναισθήματος είναι στοιχεία που δεν μπορούν να αναπαραχθούν από κανένα υπολογιστικό σύστημα.

Μεταβίβαση -Αντιμεταβίβαση: Ο ανθρώπινος πυρήνας

Η έννοια της μεταβίβασης -η ασυνείδητη μεταφορά συναισθημάτων και προσδοκιών προς τον θεραπευτή- αποτελεί θεμέλιο της ψυχαναλυτικής και όχι μόνο προσέγγισης. Αντίστοιχα, η αντιμεταβίβαση, δηλαδή οι συναισθηματικές αντιδράσεις του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο, είναι εξίσου σημαντική πηγή κατανόησης.

Αυτή η διαλεκτική σχέση ανθρώπου με άνθρωπο δημιουργεί μοναδικές στιγμές οικειότητας, νοήματος και εμβάθυνσης που κανένα chatbot δεν μπορεί να αναπαραγάγει ή να υποκαταστήσει.

Ο ρόλος της AI ως εργαλείο -όχι ως υποκατάστατο

Αν χρησιμοποιηθεί με ορθή κρίση, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως υποστηρικτικός πόρος:

• για παροχή γενικής πληροφόρησης,
• για συναισθηματική αποσυμπίεση σε ώρες κρίσης,
• για ενίσχυση της ενσυνειδητότητας,
• ή ακόμη και ως τρόπος εξάσκησης σε δεξιότητες επικοινωνίας και διαχείρισης.

Ωστόσο, η αλόγιστη χρήση ή η πλήρης εξάρτηση από τέτοιες τεχνολογίες εγκυμονεί κινδύνους παραπληροφόρησης, ενίσχυσης ψευδών πεποιθήσεων ή αποφυγής της ουσιαστικής εσωτερικής δουλειάς.

Συμπερασματικά

Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι απειλή για τη θεραπεία -είναι, υπό προϋποθέσεις, μια ευκαιρία. Η εποχή απαιτεί προσαρμοστικότητα, διάκριση και επιστημονική εγρήγορση. Το να απορρίπτεται η τεχνολογία ισοπεδωτικά είναι εξίσου προβληματικό με το να υπερεκτιμάται.

Η ψυχοθεραπεία, σε κάθε της μορφή, στηρίζεται στην ανθρώπινη παρουσία, στην αμοιβαιότητα, στη βιωματική επαφή. Όταν αυτά παραμένουν στο επίκεντρο, κάθε τεχνολογικό εργαλείο μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά -ποτέ όμως αντικαταστατικά.